کارنامه تجارت با همسایه غربی

به گزارش مجله خبری نگار/اسکناس: اگرچه ظرفیت‌های گسترده‌ای برای توسعه تجارت ایران و ترکیه وجود دارد، اما تاکنون توجه چندانی به آن‌ها نشده و به جای تجارت ۳۰ میلیاردی با این کشور حجم تجارت به ۱۱ میلیارد دلار خلاصه شده است.

 اداره آمار ترکیه اعلام کرد مبادلات تجاری این کشور با ایران در پنج ماهه نخست سال جاری میلادی با رشد ۳۹ درصدی مواجه شده و به ۲ میلیارد و ۷۴۲ میلیون دلار رسیده است. مبادلات تجاری ایران و ترکیه در پنج ماهه نخست سال قبل ۱ میلیارد و ۹۷۵ میلیون دلار اعلام شده بود. بر اساس این گزارش، صادرات ترکیه به ایران در ماه‌های ژانویه تا می ۲۰۲۲ با رشد ۲۱ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده و به ۱ میلیارد و ۲۰۶ میلیون دلار رسیده است. ترکیه در ماه‌های ژانویه تا می‌سال قبل ۹۹۶ میلیون دلار کالا به ایران صادر کرده بود. واردات ترکیه از ایران در پنج ماهه نخست امسال نیز رشد قابل توجه ۵۷ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل داشته است. ترکیه در ماه‌های ژانویه تا می‌سال قبل ۹۷۹ میلیون دلار کالا از ایران وارد کرده بود که این رقم در مدت مشابه امسال به یک میلیارد و ۵۳۶ میلیون دلار افزایش یافته است. بر این اساس تراز تجاری ایران با ترکیه در این مدت به میزان ۳۳۰ میلیون دلار به نفع ایران بوده است. بر اساس این گزارش در پنجمین ماه سال جاری میلادی ۲۶۲ میلیون دلار کالا از ترکیه به ایران صادر و ۳۰۴ میلیون دلار کالا از ایران وارد این کشور شده است. ایران هفدهمین مقصد صادراتی و نوزدهمین منبع واردات ترکیه در ماه می ۲۰۲۱ شناخته شده است. در ۱۲ ماهه سال میلادی گذشته تجارت ایران و ترکیه با رشد ۵۳ درصدی نسبت به سال قبل از آن مواجه شده و به ۵ میلیارد و ۵۹۴ میلیون دلار رسیده بود.

کالا‌های صادراتی ایران به ترکیه

بازخوانی کارنامه تجارت ایران و ترکیه در سه‌ماهه ۲۰۲۱ میلادی حاکی از این است که ۹۸.۱ درصد از ارزش کل صادرات کالایی ایران به این کشور فقط ۲۰ قلم کالا بوده که از تنوع پایین اقلام صادراتی ایران به این کشور حکایت دارد. بررسی فهرست ۲۰ گانه اقلام صادراتی ایران به ترکیه نشان می‌دهد کالا‌های فصل ۳۹ کتاب مقررات صادرات و واردات شامل پلاستیک و اجزای آن با سهم ۳۷ درصدی و پس‌ازآن، اقلام مشمول فصل ۷۴ شامل مس و مصنوعات مس با سهم ۱۹ درصدی، اقلام مشمول فصل ۷۹ شامل روی و مصنوعات آن با سهم ۱۱ درصدی و اقلام مشمول فصل ۷۶ شامل آلومینیوم و مصنوعات آن با سهم ۱۰ درصد از کل ارزش صادرات، بخش عمده صادرات ایران به ترکیه را تشکیل داده‌اند.

آمار‌ها نشان می‌دهد این چهار گروه کالایی، در حالی در صدر فهرست فصول عمده صادراتی ایران به ترکیه قرار گرفته‌اند که ارزش صادرات آن‌ها نسبت به فصل نخست ۲۰۲۰ با افزایش بیش از دو برابری همراه بوده است. بررسی‌ها حاکی از این است که در میان ۲۰ قلم نخست صادراتی ایران به ترکیه، صادرات محصولات صنعت آردسازی شامل مالت، نشاسته و فکول، اینولین و گلوتن گندم و همچنین فرآورده‌های سبزیجات، میوه‌ها و محصولات نباتی نیز با رشد مواجه شده است.‌

می‌توان تبادلات تجاری را تا ۳۰ میلیارد دلار افزایش داد

مهرداد سعادت رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و ترکیه نیز با اشاره به اینکه ما قبلاً حجم تجارت ۲۱ میلیارد دلاری را با ترکیه تجربه کرده‌ایم، گفت: در صورت رفع موانع می‌توان گفت که پتانسیل دو کشور برای رشد حجم تجارت حتی تا ۳۰ میلیارد دلار نیز وجود دارد. وی افزود: در کنار همه مشکلات، اگر قرار باشد به مهم‌ترین مشکل و مانع در روابط تجاری دو کشور را اشاره کنم باید بگویم که بهبود مراودات تجاری دو کشور نیازمند اصلاح زیرساخت‌ها است؛ یعنی همانطور که انتظار افزایش صادرات به این کشور را داریم باید زمینه را برای واردات کالا‌های ترک نیز فراهم کنیم تا تجار دو کشور انگیزه کافی برای افزایش مبادلات را داشته باشند.

سعادت تصریح کرد: از سویی دیگرباید در حوزه بهبود زیرساخت‌های مرزی، توسعه حمل و نقل و تأمین کانتینر‌های یخچال دار فعال شویم باید در حوزه بهبود زیرساخت‌های مرزی، توسعه حمل و نقل و تأمین کانتینر‌های یخچال دار فعال شویم؛ البته محدودیت‌های مالی داریم، اما باید تدبیری اندیشیده شود، زیرا جابه جایی کالا بین دو کشور تقریباً سخت است. وی تاکید کرد: با توجه به تمایل تجار دو کشور برای افزایش مراودات، انتظار می‌رود دولت زمینه را برای احیای جایگاه بخش خصوصی جهت افزایش صادرات به این کشور و رفع موانع تجاری فراهم کند.

آخرین وضعیت تجارت ایران با ترکیه

در این رابطه فرزاد پیلتن مدیرکل غرب آسیای سازمان توسعه تجارت ایران اظهار کرد: ترکیه در ۳ ماه ابتدایی سال جاری سومین هدف صادراتی ایران و در میان کشور‌های همسایه دومین هدف صادراتی ایران بعد از عراق بوده است. صادرات ایران به ترکیه در این مدت یک میلیارد و ۷۳۶ میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه پارسال که ۶۰۲ میلیون دلار صادرات داشتیم، ۱۸۸ درصد از نظر ارزشی و ۳۵۹ درصد از نظر وزنی افزایش را نشان می‌دهد. وی افزود: بنابراینترکیه در بین کشور‌های هدف صادراتی ایران بعد از چین و عراق در رتبه سوم قرار دارد ترکیه در بین کشور‌های هدف صادراتی ایران بعد از چین و عراق رتبه سوم و قبل از امارات، هند، افغانستان، عمان، پاکستان، تایلند و اندونزی قرار داشته است. پیلتن ادامه داد: در بین کشور‌های همسایه نیز ترکیه در رتبه دوم هدف صادراتی بعد از عراق و قبل از امارات، افغانستان، عمان، پاکستان، آذربایجان، روسیه، ترکمنستان و ارمنستان قرار داشته است.

وی اضافه کرد: عمده کالا‌های صادراتی به این کشور در ۳ ماه نخست سال ۱۴۰۱، شامل پروپان، اوره، روغن‌های سبک، متانول، بوتان، پلی اتیلن، شمش از آهن و فولاد، قیر نفت، کاتد، هندوانه، روی، گوجه فرنگی، آلومینیوم و بنزین بوده است. مدیرکل غرب آسیای سازمان توسعه تجارت ایران تصریح کرد: واردات از این کشور یک میلیارد و ۲۷۰ میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه پارسال که یک میلیارد و ۴۵ میلیون دلار بوده از نظر ارزشی ۲۲ درصد رشد و از نظر وزنی ۲۱ درصد کاهش را نشان می‌دهد. در میان کشور‌های تأمین کننده واردات ایران، ترکیه در رتبه سوم پس از امارات و چین و قبل از هند و آلمان قرار دارد. همچنین در بین کشور‌های همسایه ترکیه دومین کشور تأمین کننده واردات بعد از امارات و قبل از روسیه، پاکستان و عمان قرار داشته است.

پیلتن افزود: اقلام عمده وارداتی هم شامل کنجاله، موز، صنایع دستی، ماشین آلات دستگاه‌ها، گرید نساجی، دارو، روغن دانه آفتابگردان، توتون، پلی اتیلن، اسید‌های نوکلئیک و الیاف بوده است. مدیرکل غرب آسیای سازمان توسعه تجارت ایران با اشاره به رشد قابل توجه تجارت دو کشور در سال ۱۴۰۰، اظهار کرد: سال گذشته میزان تجارت بین دو کشور بهبود قابل توجهی یافت به گونه‌ای که از ۶.۹ میلیارد دلار در سال ۹۹ به ۱۱.۳ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۰ رسید که ۶ میلیارد دلار شامل صادرات ایران به ترکیه و ۵.۲ میلیارد دلار واردات ایران از ترکیه بوده است.

وی در مورد مراودات بانکی با کشور ترکیه، گفت: مراودات بانکی با این کشور مشابه سایر کشورهاست، محدودیت‌هایی در زمینه تبادل ارز بین دو کشور به طور رسمی و از طرق بانکی وجود دارد، ولی تجار ما از سایر روش‌ها برای مبادله ارز خود استفاده می‌کنند که بتوانند از دیوار موانع و محدودیت‌هایی که به دلیل تحریم‌های بانکی فراروی تجارت خارجی کشور ما قرار دارد، عبور کنند. پیلتن در مورد وضعیت تبادلات انرژی بین دو کشور، تصریح کرد: در حوزه انرژی صادرات گاز به ترکیه داریم که سهم خوبی از صادرات کشور را به خود اختصاص داده است و سالانه صادرات از ایران به ترکیه در حال انجام است و برنامه‌هایی برای صادرات برق به ترکیه در دستور کار وزارت نیرو قرار دارد. وی در مورد وضعیت ترانزیت کالا، اظهار کرد: در حوزه ترانزیت همکاری‌های خوبی داریم به ویژه در حوزه ترانزیت کالا‌های صادراتی ترکیه به کشور‌های حوزه خلیج فارس اوضاع قابل قبول است. البته ترانزیت کالا‌های ترک به سایر نقاط دنیا نیز انجام می‌شود. پیلتن گفت: ایران هم از طریق ترکیه به برخی از کشور‌های اروپایی و در برخی موارد به کشور سوریه و سایر کشور‌های منطقه ترانزیت انجام می‌دهد.

تاثیر روابط سیاسی بر توسعه تجارت

حسین اصغری ثانی در خصوص اهمیت تقویت روابط ایران با ترکیه اظهار کرد: در دکترین سیاست خارجی هر کشوری در دنیا معمولا سه حلقه پیرامونی وجود دارد. ابتدا یک سیاست خارجی نزدیک که شامل همسایگان آن می‌شود، دوم سیاست منطقه‌ای آن کشور و سومین حلقه سیاست بین‌المللی و جهانی آن کشور است. اگرچه در تمام کشور‌ها این حلقه‌ها یکدیگر را تقویت کرده و در راستای هم هستند، اما معمولا همسایگان در اولویت قرار دارند.

وی با اشاره به اینکه ایران پس از چین بیشترین تعداد همسایه را در دنیا را دارد و با تاکید بر اهمیت تقویت سیاست همسایگی ایران، افزود: ما در کشور‌های همسایه خود، دنباله‌های قومی داریم. مثلا بخشی از دنباله قومی ما در افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان، ترکیه، عراق و حتی قطر، عمان و پاکستان است و به همین دلیل باید به سیاست همسایگی ایران از منظر‌های مختلفی نگاه کرد؛ یعنی نه تنها از جنبه اقتصادی بلکه بیشتر از منظر سیاسی و امنیتی. این تحلیلگر مسائل بین‌الملل ادامه داد: ترکیه یکی از کشور‌های مهم غرب آسیاست که بین آسیا و اروپا گیر کرده است. طی سالیان گذشته چشم‌اندازی از سیاست نوعثمانی‌گری ترکیه ظهور پیدا کرده و ترکیه در سیاست‌های منطقه‌ای فعال‌تر شده است. در حوزه سیاست منطقه‌ای جنوب غرب آسیا سه کشور ایران، عربستان و ترکیه به غلط به دنبال یک هژمونی منطقه‌ای هستند و روابط بین ترکیه و ایران متاثر از این موضوعات است.

اصغری ثانی تصریح کرد: نکته بعدی که بین دو کشور ایران و ترکیه وجود دارد، کد‌ها و ژنوم‌های ژئوپلیتیکی است که روی آن‌ها تاثیر گذاشته است. مثلا بخشی از ژنوم تشکیل‌دهنده ترکیه، کرد‌ها هستند که این موضوع می‌تواند به عنوان یک کد ژئوپولیتیک برای سیاست خارجه ایران استفاده شود و آذری‌های ترک زبان در ایران نیز که بخشی از ژنوم‌های ژئوپلیتیکی ایران هستند، می‌توانند به عنوان یک کد ژئوپولیتیکی برای ترکیه مورد استفاده قرار گیرد. وی با بیان اینکه نکته بعدی مسئله آب و منابع طبیعی بوده و ترکیه با هوشمندی کامل درصدد تقویت دیپلماسی آب در منطقه جنوب غرب آسیا است، خاطرنشان کرد: جدا از موضوعات مطرح شده، مسائلی مانند قره‌باغ و بحران‌های تروریستی و امنیتی را در عراق و سوریه داریم و روابط ایران و ترکیه را باید از منظر تمام این داده‌ها بررسی کرد. از هر سمت و سویی که به این موضوع نگاه کنیم، عقل سلیم می‌گوید که دو کشور باید در پی تقویت روابط خودشان باشند؛ به هر میزان که روابط ایران و ترکیه تقویت شود، از چالش‌ها و احتمالا از بحران‌های سیاسی امنیتی در آینده جلوگیری خواهد شد.