به گزارش مجله خبری نگار، استنادش را هم از روی تعداد صندلیهایی که برای برگزاری تعزیه در روستای دِهزیار استان کرمان اجاره کردهاند اعلام و تاکید میکند: بیشتر این مهمانان، خودشان از تعزیهخوانان یا استادان تعزیه هستند که برای جنبههای آموزشی تعزیه به اینجا میآیند و به دیدن تعزیههایی مینشینند که گروههایی از دیگر استانها آنها را اجرا میکنند؛ در بین اجراها، چند تعزیه هم با مشارکت بهترین استادان و هنرمندان کشوری در کنار یکدیگر در قالب یک گروه اجرا میشود که صرفنظر از جنبههای دینی، فرهنگی و اجتماعی آن، از نظر آموزشی نیز کارکردهای مهم خود را دارد.
صحبت بر سر روستای دهزیار با جمعیت حدود سه هزار نفر در بخش چَترود شهرستان کرمان است؛ روستایی خوش آب و هوا در شمال کرمان که در مسیر این استان به مشهد قراردارد و درباره وجه تسمیه نامش نیز میگویند زیارتگاههایی نزد مردم در گذشته در این روستا وجود داشته که رفته رفته سبب تغییر نام یا شکل گیری نام دهزیار برای این روستا شده است.
شبی که برای دیدن تعزیه و مصاحبه با دبیر اجرایی سوگواره ملی تعزیه دهزیار عازم این روستا میشوم گروهی هم از زائران پیاده حرم تا حرم مهمان این روستا هستند؛ هرجای اطراف مسجد این زائران با لباسهای سفیدشان به چشم میآمدند که از شهرستان عنبرآباد در جنوب استان کرمان پیاده حرکت کرده اند تا خود را به مشهد برسانند و طبق عادت سالهای پیش، در ده زیار اقامت میکنند تا هم نظاره گر تعزیه باشند و هم پس از استراحت و خوردن آبگوشت نذری اهالی این روستا فردا صبح زود نیز بعد از نماز به مسیرشان ادامه دهند.
ثارالله انکوتی دبیر اجرایی سوگواره ملی تعزیه دهزیار است؛ خودش خبرنگار و فعال رسانهای مشغول در مرکز استان کرمان، اما چون اهل همین روستاست زادگاهش را رها نکرده و باهمکاری دیگر اهالی روستا و نیز به همت سایر مدیران بخش فرهنگی استان کرمان کار تعزیه یک روستای کوچک در شمال کرمان را به جایی رسانده اند که به قطب و از جمله خاستگاههای تعزیه در کشور تبدیل شده و نهمین سوگواره آن نیز امسال به صورت ملی در حال برگزاری است.
زمان آغاز به کار این سوگواره از سوم خرداد سالروز آزادسازی خرمشهر و موقع اتمام آن نیز ۱۴ خرداد همزمان با ارتحال امام (ره) است.
شروع سوگواره به صورت نظاممند به سال ۹۲ بر میگردد که به صورت استانی کلید خورد و پس از سه سال برگزاری با گستره استانی، شکل ملی به خود گرفت و اینک نام ده زیار نزد تعزیه خوانان و تعزیه دوستان در کشور غریبه نیست.
زمان اجرای تعزیه ساعت ۲۱ تا ۲۳ اعلام شده است؛ سعی میکنم زودتر خودم را به روستا برسانم تا بخشهای مختلف روستا را هم ببینم. گویا بخش تاریخی و قدیمی روستا با بخش کنونی آن جداست؛ اهالی گفتند باغهای انار و پسته این منطقه هم که محصولات با کیفیتی دارند در همان حوالی قرار دارد. برخی دیگر محصولات مانند زردآلو و گیلاس نیز در این روستا به عمل میآید، اما اینجا بیشتر به محصولات انار و پسته اش معروف است؛ نان سنتی آن نیز در استان کرمان شناخته شده است و با کیفیت.
خنکای هوا در شبانگاه کرمان تقریبا در همه دیار کریمان زبانزد است؛ اما در یکی از شبهای اوایل خرداد وقتی به ده زیار میرسم کار از نسیم فراتر رفته و باید گفت که باد میوزد؛ هوا بسیار خنک و مطبوع است. در حیاط مسجد ده زیار، جایی که تعزیه روی سکو در حلقه صندلیهای مهمانان اجرا میشود، وقتی باد انگشتانش را در گیسوان خشکیده درختان نخل کاشته شده در اطراف سکوی تعزیه میاندازد، حرکت شاخههای نخل نورپردازی محیط را زیباتر میکند، گرچه هرچقدر هم باد طنازی کند، نمیتواند حواس شما را از تعزیه و لحظه شهادت علی اکبر پرت کند؛ بویژه که موسیقی آن توسط هنرمندان صاحب نام کشوری اجرا شود؛ آنقدر حرفهای ترامپت را مینوازد که اگر تعزیه نبود، خیلی از مهمانان برایش کف میزدند و تو میخکوب داستان تعزیهای هستی که شهادت علی اکبر و طفلان زینب را با هنرمندی تعزیه خوانان برجسته کشوری از تهران و دیگر استانها در کنار یکدیگر در یک اجرا، روایت میکند.
اجرای تعزیه آن شب مربوط به گروه هنرمندان کشوری است که هرکدام از یک استان در کنار هم قرار گرفته اند و این تعزیه را اجرا میکنند؛ انکوتی دبیر اجرایی سوگواره هم نقش ابن سعد را با صدایی زیبا بازی میکند.
تاکنون او را به عنوان یک خبرنگار میشناختم، اما در تعزیه هم حرفهای زیادی برای گفتن دارد و اجرای هنرمندانه و زیباش را به تماشا نشستیم؛ از او میخواهم از نحوه شکل گیری ایده سوگواره تعزیه در این روستا بیشتر بگوید؛ اینکه چطور این رویداد کشوری شد، چه کارهایی کردند و موانع پیش رو چه بود؟
ابتدا پس از آنکه توضیح میدهد سوگواره از سال ۹۲ در سطح استانی شروع و سال ۹۵ به بعد (غیر از دو سال ۹۹ تا ۱۴۰۰ که به علت کرونا برگزار نشد) ملی شد، از تاریخ و قدمت تعزیه در روستایشان میگوید که به زعم وی سابقهای حدود ۲۰۰ ساله دارد.
توضیح میدهد: در گذشته و تا سال ۱۳۶۸ تعزیه در ده زیار به صورت کاروانی برگزار میشد و بعد به شکل سکویی ادامه یافت.
از انکوتی میخواهم درباره برگزاری کاروانی تعزیه و دلایل توقف اجرای آن بیشتر بگوید که گفت: برگزاری کاروانی تعزیه اینطور بوده که از اول محرم به صورت گروهی از یک محلی تعزیه شروع میشده و هر بخش تعزیه که یکی از شخصیتها در آن شهید میشده، به یک محل مثل مسجد، تکیه، حسینیه یا منزل یکی از بزرگان محل میرفته اند و هرجا یکی از بخشها مثل گروه اسرا، اهل بیت یا مخالف را اجرا میکرده اند.
ادامه میدهد: گرچه هنوز در بعضی مناطق به صورت محدود شاهد برگزاری کاروانی تعزیه در استان کرمان هستیم، اما از حدود سال ۶۸ به بعد برگزاری تعزیه در روستای ده زیار به روش سکویی تغییر شکل میدهد. علت تغییر شکل هم این بوده که، چون هرسال شاهد جمعیت بیشتری برای استقبال و دیدن تعزیه بوده اند، برگزاری آن به شکل کاروانی محدودیتهایی با وجود جمعیت زیاد افراد ایجاد میکرده، ضمن اینکه استفاده از اسب و شتر در تعزیه، گاه سبب بروز مشکل یا حوادثی نیز میشده است».
میگوید پدر و عمویش که به رحمت خدا رفته در اجرای تعزیه ده زیار فعال بوده اند و او هم که متولد سال ۶۱ است از همان کودکی در کنار آنان تعزیه را اجرا میکند. میافزاید وقتی کودک و نوجوان بوده نقشهای سکینه خوان، قاسم خوان و علی اکبر خوان را اجرا کرده و وقتی بزرگتر و صدایش دورگه شده، به سمت نقش مخالف رفته و امشب نیز نقش ابن سعد را اجرا میکند.
درباره ایده شکل گیری تعزیه در روستا بیشتر میگوید و تصریح میکند که برگزاری این سوگواره ایده خودش بوده است؛ در تشریح چگونگی شکل گیری این ایده میگوید: در کرمان سوگوارههای زیادی تا قبل از سال ۹۲ برگزار میشد. همیشه هم به بیشتر تعزیه خوانان انتقادهایی داشتیم و هرچقدر تاکید میکردیم که نواقص برطرف و کیفیت اجراها بهتر شود، اتفاقی شاهد نبودیم و دوباره سال بعد کارهایی با کیفیت نامناسب به اجرا میرفت.
از دبیر اجرایی سوگواره ملی تعزیه ده زیار میخواهم که درباره نواقص تعزیهها بیشتر توضیح دهد که توضیح میدهد: بیشتر جنبه کمی و تعداد اجراها مهم بود به طوری که از هر جایی که تعزیه داشتند، شرکت کنند و مردم هم که میآمدند در برخی موارد اجراهای بی کیفیت میدیدند و همین سبب میشد سال به سال از تعداد علاقهمندان به دیدن تعزیه کاهش یابد.
«به همین دلیل قرار گذاشتیم در روستای زادگاهم در ده زیار، سوگوارهای با حضور استادان تعزیه را رقم بزنیم که غیر از اجرا برای مردم، جنبههای آموزشی هم داشته باشد و کاملا تخصصی به مرحله اجرا برسد و حالا کار به جایی رسیده که اجراها با حضور استادان بنام تعزیه کشور برگزار میشود؛ به طور مثال استادانی همچون اسماعیل محمدی، از مخالف خوانان برجسته، استاد عباس صالحی از نوازندگان شیپور و دیگر ذاکران کشوری برای اجرا به ده زیار میآیند».
انکوتی بُعد دیگر برگزاری سوگواره ده زیار را تمرکززدایی از مرکز استان اعلام و تاکید کرد: بیشتر جشنوارهها و رویدادهای مهم در مرکز استان برگزار میشد؛ غیر از بعضی رویدادها که در سالهای اخیر با حمایت مالی شرکتهای بزرگ معدنی در سیرجان و رفسنجان برگزار میشود و صرفا به علت حمایت مالی، این رویدادها را به این شهرستان کشانده اند، شاهد رویدادهای مهم در غیر از مرکز استان نبودیم.
«با همین هدف تمرکززدایی، اصرار زیاد داشتیم که سوگواره را به روستایمان ببریم و مردم قرار نباشد اینچنین رویدادها را صرفا از تلویزیون یا در مرکز استان ببینند که به نظرم برگزاری ۹ دوره از این سوگواره باوجود همه سختی ها، موانع و مشکلات مالی- زیرساختی آن، یک نمونه بارز کار جهادی است».
بحث به تامین هزینههای برگزاری چنین رویداد ملی و مذهبی میرسد که انکوتی میگوید بخش اعظم هزینهها بویژه در بخش زیرساختها و تجهیزات توسط مردم و اهالی روستا تامین میشود. توضیح میدهد: عمده کارها مثل ایجاد زیرساخت توسط خود اهالی انجام میشود، به طور مثال فضاسازی محیطی با ماشینهای سنگین و توسط خود اهالی انجام میشود؛ تهیه نخل ها، بُرش دادن و کاشتن آنها و حمل آنها از دیگر نقاط استان به روستا از دیگر کارهاست.
وی با بیان اینکه ادارات کمک مالی به برگزاری این رویداد نکرده اند اظهارداشت: در بحثهای مالی البته چند جوان در روستا هستیم که در کنار کمکهای مردمی برای پوشش دادن هزینهها هرسال وام میگیریم و خودمان هم قسطها را تا سال بعد میپردازیم؛ اما هرسال باوجود همه کمبودهای مالی، موفق شده ایم بخوبی سوگواره را به اجرا برسانیم.
«هرسال برای برگزاری سوگواره میزبان تعداد بیشتری بوده ایم؛ سال اول شبی ۳۰ نفر را شام نذری به همت خود اهالی میدادیم، اما این تعداد اینک به دستکم ۲۰۰ نفر رسیده است؛ غذای نذری شام به تعزیه خوانانی که از مناطق دیگر به روستا میآیند میدهیم که هرشب توسط یکی از اهالی روستا البته با مشارکت دیگر اهالی تهیه میشود. از اهالی هرکس برنج، نخود، گوشت، نان یا دیگر مواد موردنیاز آبگوشت را تامین میکند و هرشب آبگوشت نذری میدهیم».
ادامه میدهد: از آنجا که مهمانانی از دیگر مناطق خارج از روستا داریم که برای جنبههای آموزشی تعزیه به ده زیار میآیند، لذا به این افراد که مهمان ما هستند به رسم مهمان نوازی شام میدهیم؛ ضمن اینکه غیر از مهمانان معمول تعزیه میزبان دیگر افراد نیز در برخی شبها هستیم مثل زائران پیاده حرم تا حرم عنبرآباد که در مسیر حرم امام رضا یک شب اینجا میمانند و هم تعزیه ما را میبینند و هم شام مهمان ما هستند که امسال ۶۰ نفر از این عزیزان اینجا در مسجد استراحت میکنند.
میپرسم چطور همه هزینهها را نمیتوانید از شیوههای مختلف مردمی یا غیرمردمی تامین کنید تا برای یک رویداد ملی مجبور نشوید مثلا چند جوان شخصا وام بگیرند برای این کار که انکوتی پاسخ قابل تاملی میدهد و میافزاید: مردم این روستا از نظر معیشتی چندان وضع مالی خوبی ندارند، ما هم توقعی نداریم؛ در حد توانشان یا بیشتر هم هرسال کمک میکنند که بیشتر کمکها در حد تامین مایحتاج و ایجاد زیرساخت هاست؛ ما هم نمیتوانیم از آنان درخواست مثلا کمک ریالی داشته باشیم.
«این درحالی است البته که همه هزینهها با حمایتهای تجهیزاتی یا امکاناتی مردم حل نمیشود؛ از طرفی به علت شرایط معیشتی با برخی رویکردها و نوع نگرشها هم مواجه هستیم؛ مثلا برخی اهالی میگویند وقتی جوانی در روستا میخواهد ازدواج کند و مشکل مالی دارد، بهتر است اگر میتوان پولی را هم جمع کرد، اینجا برای کمک به جوانان هزینه شود. واقعیت اینکه به اهالی هم نمیتوانیم بگوییم مثلا تنها برای اجاره صندلی مهمانان تعزیه هر شب یک میلیون و ۷۰۰ هزارتومان فقط هزینه اجاره صندلی نیاز داریم.
انکوتی ادامه داد: یا باتوجه به جنبه ملی سوگواره و نیاز به تصویربرداری، کیفیت صدا و دیگر ابعاد ضبط ورویکردهای رسانه ای، ۲۰ میلیون تومان باید صرف ۱۲ شب صدابرداری شود؛ هزینههای دیگر مثل هزینه سفر برخی استادان کشوری را نیز اضافه کنید؛ لذا نمیتوانیم از مردم این منطقه که عموما از قشر مستضعف هستند هم مطالبه مالی کرد، هرچند دست تک تک آنان را باید بوسید که با این وضعیت حمایت کرده اند و کار سوگواره به ایستگاه نهم رسیده و اگر ۲ سال تعطیلی کرونا نبود، شمار برگزاری این رویداد هم بیشتر میبود.
دبیر اجرایی این سوگواره میگوید باوجود ملی شدن گستره برگزاری رویداد، هیچ سرفصل بودجهای در نهادهای متولی فرهنگی مثل فرهنگ و ارشاد برای آن گذاشته نشده است.
میگوید: جشنوارههای مختلف مثل تئاتر، خوشنویسی و. در کرمان سرفصلهای بودجه دارند، اما یک هنر آیینی و مذهبی مثل تعزیه هنوز بودجه ندارد و تا از مسئولان درخواست میکنیم این پاسخ را میدهند که «این کار باید مردمی جلو برود؛ تا مردمی باشد، ماندگار است و تا دولت وارد شود، کار خراب میشود».
ادامه میدهم خب شاید از یک نظرهایی درست میگویند که انکوتی میافزاید: یعنی حتی در بحث زیرساختها و تجهیزاتی که اگر یکبار تامین شود هرسال بخش مهمی از هزینههای ما کاسته میشود هم آیا نمیتوانند کمک کنند؟ اگر ما تعدادی صندلی برای یکبار خریداری کنیم که دیگر نیاز نیست هرسال اینهمه مثلا هزینه اجاره صندلی بدهیم. یا اگر تجهیزات صوتی در اختیار ما بگذارند و دیگر زیرساختهای موردنیاز را بدهند، بخش مهمی از هزینههای ما کمتر میشود.
دبیر اجرایی سوگواره ملی تعزیه ده زیار میگوید: البته دست اندرکاران این رویداد تاکید بسیار دارند که هزینهها را در هر بخش تا میتوانند کاهش دهند، اما باتوجه به وضعیت اقتصادی جامعه، برگزاری چنین رویدادی هزینه بر است که اگر ادارات اجرایی حداقل از نظر تامین برخی امکانات حمایت کنند، خیلی انجام کارها راحتتر میشود.
وی البته از ارتش جنوبشرق مستقر در کرمان هم تشکر میکند که امسال برخی تجهیزات را برای برگزاری این رویداد ارسال و کمک کرده است.
انکوتی میگوید برخی کمکها و حمایتها باید باشد و نوع آنها نیز متفاوت است؛ به موضوع مهم دیگری در ادامه مصاحبه اشاره و تاکید میکند: هرشب جمعیت زیادی وارد روستا میشود که موقع ورود به مرور و پراکنده وارد میشوند و مشکلی نیز برای آمدن ندارند، اما موقع اتمام تعزیه و خروج، با سیلی از جمعیت مواجه هستیم که با خودرو یا موتورسیکلت در شبانگاه و نیمه شب میخواهند از روستا خارج شوند.
«بارها از ادارات متولی درخواست کرده ایم جاده ورودی به روستا را تعریض کنند تا خدای نکرده حادثهای شکل نگیرد، اما گوش کسی بدهکار این مسائل نیست؛ ما همیشه نگران هستیم اگر خدای نکرده برای کسانی که بخاطر جلسه امام حسین (ع) به اینجا آمده اند، موقع خروج از روستا حادثهای به وقوع بپیوندد، خیلی بد است و ما چکار کنیم؟».
به گفته وی جاده ورودی روستا هم نیاز به تعریض دارد و هم نیازمند اصلاح برخی نقاط است؛ برخی کوچههای داخل روستا که به محل برگزاری تعزیه میانجامد هم خاکی هستند که نیاز به توجه دارند.
دبیر اجرایی سوگواره ملی تعزیه ده زیار در ادامه به چرایی انتخاب زمان برگزاری این رویداد طی خرداد ماه اشاره و تاکید میکند: در ایام محرم کل کشور میزبان تعزیه است و تعزیه خوانان درگیر آن مناسبت هستند؛ وقتی میخواستیم این سوگواره را ملی کنیم، دیدیم در دهه محرم نمیتوانیم آن را برگزار کنیم، چون ذاکران تعزیه خوان و استادان ایران درگیر اجراهای خود بودند و در آن ایام به کرمان نمیآمدند.
«مجبور شدیم برگزاری آن را به زمان دیگری موکول کنیم که ارتحال امام (ره) را انتخاب کردیم که نخستین سال اجرای ملی آن ۶ ماه تا محرم فاصله زمانی داشت؛ هم تعزیه خوانان مطرح کشور در آن زمان اجرا نداشتند و هم فرصت خوبی برای تمرین گروههای تعزیه قبل از شروع محرم بود».
انکوتی میگوید که سالهای ابتدایی شکل گیری سوگواره مشکل دیگری هم داشته اند؛ آن هم مخالفت برخی اهالی که تعزیه را به صورت سنتی برگزار میکرده اند؛ توضیح میدهد: از سالهای قبل افرادی در روستا داشتیم که شبیه خوانی میکردند و نمیتوانستیم به آنان بگوییم اجرا نکنند، زیرا کارشان ضعیف است؛ اما وقتی سوگواره شکل اجرایی گرفت و هرسال به بلوغ رسید، وقتی کیفیت اجرا را دیدند و کارهای قوی تعزیه را مشاهده کردند، خودشان حس کردند که با آن اجرای سنتی، دیگر توانایی اجرا در کنار این سوگواره را ندارند لذا با احترام همراهی و حمایت کردند.
وی میگوید: تعزیه تنها عزاداری نیست؛ یک کار هنری هم هست که از ظرفیتهای مختلف مثل موسیقی، رنگ، لباس و .. بهره میگیرد لذا اگر حمایت شود تاثیرات اجتماعی و فرهنگی بسیاری دارد.
به گفته انکوتی، این هنر، مادر خیلی از هنرهاست؛ حتی برخی بازیگران و مداحان اهل بیت میگویند ابتدا تعزیه خوان بوده اند.
دبیر اجرایی سوگواره ملی تعزیه ده زیار افزود: تئاتر، موسیقی، رنگ شناسی و خیلی هنرهای دیگر در تعزیه نقش دارد و میزان اثرگذاری آن در بین مردم نیز زیاد است؛ ضمن اینکه به ترویج فرهنگ ایثار، شهادت، احترام به والدین، ترویج نماز و دیگر مفاهیم مهم کمک میکند.
به گزارش مجله خبری نگار، براساس اعلام دبیر اجرایی این سوگواره امسال بیش از ۱۰۰ هنرمند تعزیه خوان از استانهای مختلف از جمله اصفهان، قزوین، سمنان، قم و تهران در این رویداد به میدان آمدند.
وی با اشاره به اینکه هر کدام از گروههای مهمان از دیگر استانها یک شب اجرای تعزیه دارند و روز بعد به زیارت مرقد مطهر شهید سلیمانی سیدالشهدای جبهه مقاومت میروند ادامه داد: در این ایام چهار مجلس تعزیه با حضور اساتید تعزیه ایران و با همکاری ۲۰ نفر از بهترین تعزیه خوانان کشور برگزار شد.
دبیر اجرایی سوگواره تعزیه ده زیار کرمان از جمله برخی دیگر اهداف برگزاری این سوگواره را نقدی به برگزاری سنتی تعزیه، اجراهای بیکیفیت، شکل گیری تحریفها و نگاه غلطی که به این هنر آیینی وجود داشت عنوان و بیان کرد: برگزاری این سوگواره در این ایام ارتحال امام (ره) و با توجه به شور حسینی که در بین مردم وجود داشت، با استقبال زیاد مردمی روبه رو شد.
وی با بیان اینکه بعد از شهادت حاج قاسم سلیمانی درخواستها برای حضور در سوگواره تعزیه ده زیار از سوی هنرمندان دیگر استانها بسیار زیاد شد گفت: به دلیل محدودیت زمانی، امکان حضور همه هنرمندان و گروههای هنری در این سوگواره وجود نداشت.
انکوتی با گرامیداشت یاد و خاطر ۱۳ شهید روستای ده زیار بیان کرد: ۲ شهید مرتبط با مراسم تشییع پیکر حاج قاسم در روستای ده زیار داریم؛ شهید جهانگیر صدقی در مقطعی از جنگ تحمیلی بیسیمچی شهید سلیمانی بوده و شهیده زهرا افضلی از شهدای مراسم تشییع حاج قاسم در کرمان است که در این سوگواره یاد آنان نیز گرامی داشته شد.
آخرین اجرای نهمین سوگواره تعزیه در ده زیار شبانگاه چهاردهم خرداد ماه با اجرای گروهی از سمنان میزبان علاقهمندان است.