فرسایش و شوری خاک، پیامد تغییر اقلیم

به گزارش مجله خبری نگار از سازمان حفاظت محیط زیست، به لحاظ اهمیت خاک در زندگی موجودات زنده، دولت‌ها برای نگهداری آن طرح‌های متعددی اجرا می‌کنند و هر ساله سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) ۵ دسامبر (۱۴ آذر) که بزرگداشت روز جهانی خاک است برنامه‌های متنوعی را برگزار می‌کند که شعار امسال «تاکید بر جلوگیری از شوری و افزایش بهره وری خاک» تعیین شده است.

به مناسبت روز جهانی خاک، در خصوص فرسایش و شوری خاک مرتبط با پیامد‌های تغییر اقلیم موضوعات علمی مختلفی همواره مطرح شده است، شرایط اقلیمی از مواردی است که همواره مورد بحث و تبادل نظر کارشناسان بوده است، از این رو اقلیم یکی از مهمترین عوامل مؤثر بر تشکیل خاک است که پیامد‌های مهمی در توسعه، استفاده و مدیریت آن دارد، عناصر اصلی آب و هوایی که بر تشکیل خاک تاثیر می‌گذارند دما، بارش و باد هستند، خاک‌های آب و هوای گرم «تر» یا «مرطوب تر» از خاک‌های آب و هوای سردتر یا خشک‌تر هستند.

روابط بازخوردی بین خاک، آب و هوا وجود دارد. فرآیند‌های بیولوژیکی خاک بر غلظت گاز‌های گلخانه‌ای در جو تأثیر می‌گذارد در حالی که گاز‌های گلخانه‌ای تنظیم کننده قابل توجهی از آب و هوا هستند. در ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال گذشته، تغییر رژیم دما منجر به تغییرات قابل توجهی در الگوی بارش شد.

تغییر اقلیم همچنین باعث تغییرات قابل توجهی در پوشش گیاهی طبیعی، خواص خاک و شیوه‌های کاربری زمین شد. خواص موثر خاک بسته به تغییر شرایط آب و هوایی عبارتند از دمای خاک، ترکیب گاز‌های خاک، پارامتر‌های بیولوژیکی خاک، ویژگی افق بستر، شدت پدیده‌های انجماد، محتوای نمک، محتوای مواد آلی خاک و غیره، این خصوصیات خاک ممکن است به طور قابل توجهی در بازه زمانی از چندین سال تا چند دهه تغییر کند.

تغییر شرایط آب و هوایی تعیین شده توسط گرمایش جهانی و افزایش خشکی به شور شدن خاک‌های هیدرومورفیک کمک می‌کند.

مناطقی که بیشتر در معرض بیابان زایی و شور شدن خاک هستند، مناطق خشک هستند. شوری عبارت است از تجمع نمک‌های محلول در آب در سولوم خاک، در مراحل اولیه شوری بر متابولیسم موجودات خاک تأثیر می‌گذارد و بهره وری خاک را کاهش می‌دهد، اما در مراحل پیشرفته تمام پوشش گیاهی و سایر موجودات زنده در خاک را از بین می‌برد و در نتیجه زمین‌های حاصلخیز و مولد را به زمین‌های بایر و بیابانی تبدیل می‌کند. شوری آب و خاک احتمالاً به موازات دما افزایش می‌یابد در نتیجه تقاضای آبیاری به طور چشمگیری افزایش خواهد یافت.

جمع آوری کافی نمک زمین‌های غیرحاصلخیز و ساختن بخش‌های بزرگی از زمین بسیار گران و از نظر لجستیکی چالش برانگیز خواهد بود، اما این دقیقاً همان کاری است که تغییرات آب و هوایی در بسیاری از نقاط جهان انجام می‌دهد.

با افزایش سطح دریا، مناطق کم ارتفاع ساحلی به طور فزاینده‌ای با آب شور غرق می‌شوند و به تدریج خاک را آلوده می‌کنند. این نمک‌ها می‌توانند با بارندگی از بین بروند، اما تغییرات آب و هوایی نیز باعث افزایش فراوانی و شدت رویداد‌های شدید آب و هوایی، از جمله خشکسالی و امواج گرما می‌شود. این منجر به استفاده شدیدتر از آب‌های زیرزمینی برای آشامیدن و آبیاری می‌شود که سطح آب را بیشتر کاهش می‌دهد و اجازه می‌دهد حتی نمک بیشتری به خاک نفوذ کند.