مجله خبری-سبک زندگی نگار: پاییز یا خزان یکی از فصول سال است که این فصل در ایران باستان به نامهای «پادیز، پاذیز، خزان» شناخته شده است. پائیز از نظر ستاره شناختی بین دو نقطهٔ اعتدال پاییزی و انقلاب زمستانی قرار دارد و از روز یکم مهر آغاز و تا پایان آذر ادامه مییابد. پاییز فصل زیبایی است که در آن برگها زرد و نارنجی شده و باران فراوان میبارد.
در ایران قدیم هر روز ماه نام به خصوصی داشت و ایرانیان در طول سال روزهای بسیاری را با آداب و تشریفات فراوان جشن میگرفتند. در پاییز و به ویژه ماه مهر نیز جشنهایی برگزار میشد که در این بخش شما را با جشنهای ماه اول پاییز آشنا میکنیم.
جشن مهرگان یکی از کهنترین جشنهای ایرانیان است که در ستایش و نیایش مهر یا میترا برگزار میشود. دلیل برگزاری جشن مهرگان در آغاز مهرماه و نامگذاری نخستین ماه فصل پاییز به نام مهر، در این است که در عصر هخامنشی، آغاز پاییز، آغاز سال نو بوده است و از همین روی نخستین ماه سال را به نام مهر منسوب کرده اند.
آغاز پاییز به عنوان آغاز سال نو زراعی در میان کشاورزان رایج بوده است. سال زراعی از اول پاییز آغاز و آخر تابستان دیگر به پایان میرسد.
زمان جشن مهرگان در دوره هخامنشی و تا اواخر دوره اشکانی در یکم ماه مهر و آغاز فصل پاییز بوده است، اما از دوره ساسانی، جشن مهرگان به مهر روز یا شانزدهم ماه مهر منتقل میشود و حدود دو هزار سال است در گاهشماری ایرانی این جشن به شانزدهمین روز مهرماه منسوب است.
زمان این جشن در گاه شماری طبری/ تبری و نیز در گاه شماری سنتی یزدگردی زرتشتیان، برابر با نیمه ِ بهمن ماه و در گاه شماری دیلمی برابر با سی ام بهمن ماه است.
امروزه در تقویم محلی کردان مُکری مهاباد و طایفههای کردان شکری آغاز سال نو از ابتدای پاییز با نام «سال وِرز» است. مورخان یونانی و رومی از این جشن با نام «میثرکنه/ میتراکانا» یاد میکنند. نام ماه مهر در کتیبهی میخی داریوش در بیستون به معنای «یاد خدا» آمده است.
فیثاغورث در سفرنامهی خود مینویسد:پرستندگان میترا در غاری تاریک که در آن چشمه ِ آبی وجود داشت و پر از نقش صورتهای فلکی حاضر شده و پس از انجام مراسم گوناگون نانی میخوردند.
مورخ و پزشک اردشیردوم «کتسیاس»، میگوید:در جشن مهرگان ایرانیان ردای ارغوانی رنگ میپوشیدند و به پایکوبی میپرداختند.
در میان سفرهی مهرگانی که از پارچهای ارغوانی رنگ تشکیل شده بود، چند «نبشتهی شادباش» و گل «همیشه شکفته» قرار میدادند. گل همیشه شکفته، گلی بوده است که برای مدت طولانی و گاه تا چندین ماه شکوفا میماند. اطراف گل همیشه شکفته را با گلهای دیگر مانند چند شاخه درخت گز، هووم و... تزئین میکردند. بر این سفره میوههای پاییزی ترجیحا به رنگ سرخ مانند:سنجد، انگور، انار، سیب، به، ترنج، بالنگ، انجیر، بادام، پسته، فندق، گردو، کنار، زالزالک، ازگیل، خرما، و ... قرار میدادند.
از دیگر وسایلی که بر سفره مهرگان قرار میدادند، نانی مخصوص تهیه شده از آمیختن آرد هفت نوع غلهی گوناگون بود. در کنار این نان، نوشیدنی از عصاره گیاه «هئومه/ هووم» که با آب یا شیر رقیق شده بود، قرار میدادند.
جام آتش یا نونکچه شمع، شکر، شیرینی، خوردنیهای محلی و بویهای خوش مانند گلاب از دیگر لوازم سفرهی مهرگان بود. ایرانیان پس از خوردن نان و آشامیدنی به همراه نوازندگان به پایکوبی میپرداختند.
در برخی از شهرها و روستاهای ایران مانند «مهاباد» آذربایجان غربی جشن کاشت از هرمزد تا سپندارمذ برابر با ۱ تا ۵ مهر ماه برگزار میشود.
در این جشن، مردم کیسههایی از حبوبات و بذرهای مختلف را از شاخههای درخت کوچک خشکیدهای آویزان میکنند و آن را آتش میزنند، محصولی که زودتر بسوزد، را بیشتر در آن سال میکارند.
یکی دیگر از جشنهای مهرماه، جشن تیرگان سوم است که سیزدهم مهر در گرامیداشت ستاره باران آور تیشتر برگزار میشد.
در ایران باستان یکی از معابد تیشتر نیایشگاه اردهال بوده است. ادامه و نشانههای این جشن در آیین قالیشویان اردهال در غرب کاشان مشاهده میشود. بین دعای باران و تابوت یا شستشوی مردگان در برخی باورهای ایرانی پیوندهایی وجود دارد.
در بین یهودیان ایرانی جشنی به نام «سوکوت» یا عید «سایبان ها» در ۱۵ مهرماه برابر با ۱۵ ماه عبری تیشتری به مناسبت خروج بنی اسرائیل از مصر و به یاد الطاف خداوند به قوم بنی اسرائیل در صحرای سینا برگزار میشود.
هخامنشیان در روز شانزدهم مهرماه جشن مغوژتی به معنای مُغ کشان برگزار میکردند که متاسفانه از جزئیات آن اطلاعی در دست نیست.
جشن رام روزی یا «رام روچ» ۲۱ مهرماه روز غلبهی کاوه و فریدون بر ضحاک است.
جشن «روش هشانا» به معنی آغاز سال یهودی در نخستین روز و دومین روز از ماه تیشری عبری برگزار میشد.
این عید را «روز داوری» یا «روز یادبود» یا «روز نواختن شوفار» نیز مینامند. بر اساس باور یهودیان جشن روش هشانا روز آفرینش حضرت آدم است. روش هشانا برای کلیمیان ایران، دو روز تعطیل است. کلیمیان در این روز به کلیساها رفته و مراسم ویژه، برگزار کرده و از خداوند سرنوشت نیک و سعادتمندانه درخواست میکنند.
نام «روز یادبود» به خاطر آن است که یهودیان از خالق میخواهند، برای نسل حضرت ابراهیم، قربانی کردن اسحق پسرش را به یاد آورد.
نام «روز نواختن شوفار» به خاطر شوفار (بوقی از شاخ قوچ) است که در کلیساها در این روز مینوازند. در شب این جشن مواد غذایی مانند سیب و عسل، کدو، لوبیا، گوشت کلهی بره، چغندر، انار شیرین میخورند.