مجله خبری-سبک زندگی نگار: صنایع دستی چوبی یکی از صنایع ظریف و جذاب صنایع دستی است که هر کسی با دیدن آن به هنر و زیبایی آن پی میبرد. یک اثر ظریف و زیبای چوبی که با دست خلق شده است، تا سالها نشان دهنده ذوق آفریننده آن است و از آنجایی که مواد اولیهی آن که چوب است در بخشهایی از ایران به فراوانی و به طور طبیعی وجود دارند، انواع محصولات صنایع دستی که از چوب و یا ساقهی درختان ساخته میشوند نیز مورد استقبال قرار گرفته است
پیکرتراشی چوب یکی از شاخههای صنایع دستی چوبی است که در آن پیکر تراش از احجام هندسی، آناتومی عمومی بدن انسان و پرندگان و حیوانات را در حالات مختلف طراحی کرده و با استفاده از ابزار و چوب مناسب طرحهای مختلفی را به چوب انتقال میدهد و پیکر تراشی مینماید و آثار فاخر تاریخی از خود به یادگار میگذارد.
خراطی چوب از جمله صنایع چوبی دستی ایران زمین است، که از گذشتههای دور تداول و تدریج خود را در این عرصه حفظ کرده است. عمدتا این صنایع چوب را در نقاط پر چوب کشور بیشتر میتوان رویت کرد.
در هنر خراطی به چوبهای (نرم و مرطوب) چون: چوب سفید، گردو، چنار، توسکا، بید و…می توان اشاره کرد. این صنایع چوبی دستی توجه بسیاری از جهانگردان را به خود جلب کرده تا نمایان گر و تصویرگر بخشی از هنر ایرانی باشد.
هنر خراطی که ترکیبی از حرکات دورانی دستگاه و تراشکاریهایی به سبک متقارن و افقی میباشد؛ که امروزه ابزارهای چوبی قدیم، جای خود را به ابزارهای برقی و فلزی داده اند که در سرعت و آسودگی طراحان نیز تاثیری حائز اهمیت را اعمال کرده است.
یکی از زیباترین هنرها و ظریفترین کارها بر روی چوب معرق است. از طریق برش با سوزن به طور ظریف و دقیق طرحهای چوبی زیبا پدید میآید که سپس روغن کاری میشود تا براق گردد. لازم به ذکر است که چوب هر درخت به طور طبیعی دارای رنگ مخصوص به خود است که از این ویژگی برای ایجاد رنگ و بافت متفاوت در این رشتهی صنایع دستی چوبی استفاده میشود. معرق در کلمه به معنی وصله است. این هنر بیشتر برای تزئین به کار میرود و از جمله مهمترین محصولات آن میتوان به سطح میز، انواع تابلوی نقاشی و خطاطی که به صورت معرق چوب اجرا میشوند، تزئین لوازم چوبی مانند کتابخانه و بوفه اشاره کرد. این شاخهی صنایع چوب را میتوان یکی از رشتههای مهم در کارگاههای کوچک و یا مشاغل خانگی به شمار آورد.
خاتم هنر آراستن سطح اشیاء با مثلثهای کوچکی است که طرحهای گوناگون آن همواره به صورت اشکال منظم هندسی بوده است. این شکلهای هندسی را با قرار دادن مثلثهایی کوچک در کنار هم نقشبندی میکنند. میتوان گفت کار خاتم نقشههای هندسی تشکیل شده از مثلثهای متساوی الاضلاع است که از عاج، استخوان، چوب و مفتول برنج ساخته شده و معمولا به ضخامت دو میلیمتر در سطح اشیاء چسبانده میشوند.
یکی از شاخههای صنایع دستی چوبی است که به ویژه در بین روستاییانی که در کنار دریا و رودخانه زندگی میکنند، رواج بیشتری دارد و علت آن گیاهان خودرویی است که در این مناطق و به ویژه در کنار مردابها میرویند. مواد اولیهی حصیربافی شامل ساقهی گندم، برنج، درخت نخل، گیاهانی مانند بامبو و ارغوان میباشد. در ایران این صنعت مختص شهرهای جنوبی است که دارای درختهای نخل هستند. البته در جاهای دیگر نیز تولید میشود، اما بیشترین سهم آن مربوط به مناطق جنوبی است که از برگ درخت خرما انواع سبد، زیرانداز، ظرف و سفره میسازند. مرواربافی، چم بافی، سبد بافی و ترکه بافی از زیرشاخههای حصیربافی هستند.
منبت کاری از جمله هنرها و صنایع چوبی دستی است، که نقش و نگارهایی به صورت برجسته را به تصویر میکشد و از کنده کاری روی چوب حاصل میشود. اولین تاریخچهی منبت کاری به گذشتههای دور برمیگردد که با ابزارهای ساده به کنده کاری روی چوبها میپرداختند و البته به دلیل شرایط آب و هوایی مختلف و عمر نه چندان زیاد چوب مورد آسیب قرار گرفته اند و مقاومت خود را از دست داده اند.
یکی از صنایع دستی _کاربردی ((مشبک چوب)) نام دارد. مشبک کاری اغلب با دیگر هنرهای مرتبط با چوب (خصوصا منبت) همراه میشود. برای اجرای مشبک کاری، پس از پیاده کردن طرح مورد نظر بر روی چوب، قسمتهای منفی طرح را به کمک ابزاری، چون مغار و اره مویی خارج میسازند، تا طرح اصلی به صورت مشبک باقی بماند. معمولا طرح باقی مانده را نیز منبت کاری میکنند تا طرح، بُعد پیدا کند و زیباتر شود.
نوعی پنجره چوبی است که دارای طرحها و ابعاد گوناگون میباشد و شامل شیشههای رنگی است که امروزه دیگر ساخت آن کم شده است و فقط برای زیبایی و دکور و در مقیاس کمتر از سابق تولید میشود. از مهمترین خواص این پنجرهها میتوان به زیبایی و نقش هندسی اشاره کرد و به علت ریز بودن شبکههای این پنجره و شیشههای رنگی، علاوه بر اینکه نور از بیرون به داخل اتاق وارد میشد، امکان دید از بیرون به داخل اتاق را کم میکرد و به همین دلیل در خانههای قدیمی بسیار محبوب بود. در خانههای قدیمی کاشان، یزد و اصفهان پنجرههای زیبایی از نوع ارسی وجود دارد.
در هنر سوخت روی چوب، قالبهای مختلفی از جنس فولاد یا برنج تهیه میکنند که دارای نقوش سنتی مورد نظر است. با داغ کردن این قالبها بر روی آتش و فشردن آن بر روی چوب و انتقال اثر این سوختگی آثار هنری زیبایی پدید میآید که موارد مصرفی، چون رویهی میز و مبلمان و جعبه جواهر و … دارد.
این رشته جز مهجورترین صنایع دستی چوبی است. انواع سازهای سنتی موسیقی مانند سنتور، تار، سه تار، ویولن، کمانچه، فلوت و ... از چوبهای بادوام و مناسب ساخته میشوند. نوع چوب به کار رفته در آنها و استادکار یا کارگاهی که تولید کنندهی این سازها است، از جملهی مهمترین عوامل کیفیت ساز به شمار میروند. برای تکمیل ساخت یک ساز در کنار چوب از پوست حیوانات و سیم نیز استفاده میشود.
نازک کاری نیز یکی از صنایع دستی زیبای ایران است. نازک کاری روی چوب، از جمله رشتههای متنوع و با ارزش چوب است که طی آن، چوب بر اساس طرح و نقش مورد نظر، روکش میشود. با این تکنیک، محصولات ظریف و نازک چوبی در نهایت ظراف و با دقت و زیبایی تولید میشود.