سیگار الکترونیکی؛ کمک به ترک یا تهدیدی تازه برای سلامت؟

به گزارش مجله خبری نگار، سیگار‌های الکترونیکی نخستین بار در اوایل دهه ۲۰۰۰ وارد بازار شدند. این دستگاه‌ها با باتری کار می‌کنند و مایع مخصوصی را به بخار یا آئروسل تبدیل می‌کنند که فرد آن را استنشاق می‌کند. مایع موجود می‌تواند ترکیبی از پروپیلن گلیکول، نیکوتین، مواد طعم‌دهنده و سایر ترکیبات شیمیایی باشد. از همان ابتدا، شرکت‌های تولیدکننده این دستگاه‌ها ادعا کردند که مصرف این محصولات نسبت به سیگار سنتی آسیب کمتری دارد. طرفداران نیز سیگار‌های الکترونیکی را راهی برای مصرف نیکوتین در مکان‌هایی دانستند که کشیدن سیگار مجاز نبود. با این حال، مطالعات نشان داده‌اند که فرآیند گرم شدن مایع می‌تواند باعث تولید مواد جدیدی شود که بعضی از آنها خاصیت سمی دارند. نکته مهم دیگر، تغییر میزان نیکوتین در انواع مختلف این مایعات است؛ موضوعی که مصرف‌کنندگان را با خطر اعتیاد بیشتر مواجه می‌کند. همین ویژگی باعث شده است برخی افراد از سیگار‌های الکترونیکی به عنوان ابزاری برای ترک سیگار استفاده کنند. با وجود این، شواهد علمی کافی برای اثبات قطعی این کارکرد وجود ندارد و نتایج پژوهش‌های مختلف همچنان متناقض است.

در کنار این موضوع، بررسی‌ها نشان داده‌اند که استفاده از سیگار‌های الکترونیکی در نوجوانان رو به افزایش است. یک مطالعه جهانی گزارش کرده است که حدود ۱۶ درصد نوجوانان دست‌کم یک‌بار این محصولات را امتحان کرده‌اند و حدود ۸ درصد مصرف‌کننده دائمی هستند. آمار‌ها حاکی از آن هستند که مصرف در میان پسران بیشتر از دختران است. این ارقام در آمریکا و برخی کشور‌های دیگر هم روندی افزایشی داشته است. در ایران نیز میزان مصرف تنباکو و سیگار به طور کلی همچنان بالا است و همین زمینه نگرانی درباره جایگزینی سیگار‌های الکترونیکی در نسل جوان را بیشتر کرده است.

در این رابطه، علی‌اکبر حقدوست و دو همکارش از دانشگاه علوم پزشکی کرمان، مطالعه‌ای مروری درباره فواید و مضرات سیگار‌های الکترونیکی انجام داده‌اند. هدف آنها بررسی دقیق این موضوع بوده که آیا این محصولات واقعاً می‌توانند گزینه‌ای مطمئن‌تر از سیگار سنتی باشند یا خیر.

پژوهشگران با جست‌وجوی گسترده در پایگاه‌های علمی مانند PubMed و Google Scholar، مطالعات مختلفی را در زمینه تاریخچه، تکامل، هزینه‌اثربخشی و اثرات سلامت سیگار‌های الکترونیکی گردآوری و تحلیل کردند.

در این تحقیق، روش کار بر پایه مرور روایتی بود؛ یعنی محققان مجموعه‌ای از پژوهش‌های منتشر شده را بدون محدودیت زمانی و با استفاده از کلیدواژه‌های مرتبط بررسی کردند. این شیوه به آنها اجازه داد که دیدی جامع از جنبه‌های مختلف سیگار‌های الکترونیکی به دست آورند، از ترکیب شیمیایی آنها گرفته تا تأثیر بر سلامتی مصرف‌کنندگان.

یافته‌های به‌دست‌آمده نشان دادند که اگرچه سیگار‌های الکترونیکی در مقایسه با سیگار سنتی بدون دود و خاکستر هستند، اما در ترکیب خود مواد شیمیایی متنوعی دارند که بعضی از آنها پس از حرارت‌دیدن به ترکیبات سمی تبدیل می‌شوند. تحقیقات حاکی از آن است که مصرف این دستگاه‌ها می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، مشکلات تنفسی و حتی سرطان را افزایش دهد.

نتیجه‌گیری پژوهش این بود که اگرچه سیگار‌های الکترونیکی می‌توانند در برخی موارد به ترک سیگار کمک کنند، اما مضرات احتمالی آنها به اندازه‌ای است که نمی‌توان آنها را بی‌خطر دانست. به همین دلیل، نیاز به تحقیقات بیشتر و دقیق‌تر وجود دارد تا بتوان در مورد استفاده یا عدم استفاده از این محصولات تصمیمی آگاهانه گرفت.

اطلاعات تکمیلی گردآوری شده در این تحقیق نیز نگرانی‌ها را تقویت می‌کنند. بررسی‌ها نشان داده‌اند که حتی نمونه‌های بدون نیکوتین این دستگاه‌ها حاوی موادی مانند فرمالدهید و استالدهید هستند؛ موادی که به عنوان عوامل سرطان‌زا شناخته می‌شوند. اثرات مخرب بر سیستم قلبی‌عروقی شامل افزایش فشار خون و سخت شدن رگ‌ها و بر سیستم تنفسی شامل برونشیت مزمن و بیماری‌های انسدادی ریه نیز گزارش شده است. در نوجوانان، مصرف این محصولات نه تنها خطر اعتیاد را افزایش می‌دهد، بلکه می‌تواند رشد طبیعی مغز و ریه‌ها را مختل کند.

پژوهش‌های مروری دیگر نیز که در این مقاله به آنها استناد شده، شواهد متناقضی درباره اثرات سیگار‌های الکترونیکی بر فشار خون و عملکرد قلبی‌عروقی ارائه داده‌اند. برخی مطالعات حتی نشان می‌دهند که جایگزینی سیگار سنتی با سیگار الکترونیکی ممکن است به بهبود نسبی برخی شاخص‌های فشار خون کمک کند، اما هم‌زمان اثرات منفی بر عملکرد عروق گزارش شده است. به همین ترتیب، برخی داده‌ها حاکی از آن هستند که این محصولات می‌توانند نرخ ترک سیگار را افزایش دهند، ولی شواهد قطعی و یکدستی در این زمینه وجود ندارد.

این یافته‌های علمی در «مجله تخصصی اپیدمیولوژی ایران» منتشر شده‌اند. این مجله زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی تهران و انجمن علمی اپیدمیولوژیست‌های ایران فعالیت می‌کند و نتایج پژوهش‌های علمی را در حوزه سلامت عمومی منتشر می‌کند.