مدیریت بحران خشکسالی چگونه ممکن است؟

به گزارش مجله خبری نگار/شرق؛ خشکسالی در ایران در سه دهه اخیر تشدید شده است. افزایش دما و تبخیر آب، دوره‌های خشکسالی را طولانی‌تر کرده و تولید محصولات کشاورزی را کاهش داده است. این وضعیت به ویژه در مناطق پربارشی مانند چهارمحال و بختیاری و خوزستان نگران‌کننده است.

روند خشکسالی در سه دهه اخیر در ایران تشدید شده است

احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور در گفت‌و‌گو با تجارت‌نیوز گفت: از منظر خشکسالی، به خصوص در سه دهه اخیر، روند خشکسالی در کشور ما تشدید شده است. گرمایش جهانی و افزایش دمای منطقه‌ای با سرعت بیشتری نسبت به گذشته در حال وقوع است. در ده‌های اخیر تقریباً هر ۱۰ سال، دمای میانگین کشور نیم درجه افزایش می‌یابد. در پنج دهه گذشته، دمای متوسط کشور حدود ۲ تا ۲.۵ درجه بالا رفته است. هر درجه افزایش دما خود باعث افزایش شش تا هفت درصدی تبخیر می‌شود.

افزایش ۲ تا ۲.۵ درجه‌ای دما ممکن است بین ۱۵ تا ۲۰ درصد توان تبخیر را افزایش داده باشد

وی اضافه کرد: بنابراین، این ۲ تا ۲.۵ درجه افزایش دما ممکن است بین ۱۵ تا ۲۰ درصد توان تبخیر را افزایش داده باشد. دما به عنوان یکی از پارامتر‌های مهم در زمینه خشکسالی و دسترسی به آب، تأثیر بسزایی دارد.

وظیفه اظهار کرد: وضعیت ایران از نظر خشکسالی به تدریج بدتر شده و شدت خشکسالی افزایش یافته است. دوره‌های خشکسالی نیز طولانی‌تر شده است. این موضوع قطعاً تأثیر منفی بر کشاورزی و امنیت غذایی خواهد داشت. سال گذشته بارندگی‌ها تا نزدیک به انتهای زمستان – مانند امسال – خوب نبود، اما فصل بهار با بارندگی‌های مناسب توانست کمبود‌های گذشته را تا حدی جبران کند و باعث افزایش تولید محصولات کشاورزی به ویژه غلات شد.

مناطق پربارش کشور اصلا وضعیت خوبی ندارند/ در مناطق جنوبی خشکسالی بسیار شدیدی وجود دارد

وی ادامه داد: امیدوارم که امسال نیز وضعیت مشابهی داشته باشیم؛ اما تاکنون وضعیت ما مناسب نبوده است. به ویژه مناطق پربارش مانند چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان، خوزستان، ایلام و جنوب کرمانشاه وضعیت خوبی ندارند. همچنین در مناطق جنوبی مانند بوشهر و فارس نیز خشکسالی بسیار شدید وجود دارد. اگر این روند ادامه یابد، قطعاً تأثیر منفی بر خروجی محصولات کشاورزی خواهد داشت.

وظیفه در پاسخ به این سوال که چه امکان‌هایی برای تاب‌آوری کشاورزی و اقتصاد روستا‌ها وجود دارد، گفت: این موضوع یک معادله چندوجهی است که متغیر‌های زیادی در آن دخالت دارند. برای مثال، نوع کشت در یک منطقه خاص (مانند کشت برنج یا گندم) و سرانه زمین نیز از جمله عوامل مؤثر هستند. جمعیت خانواده‌ها و ترکیب آنها به چه صورت است؟ آیا فقط به کشت غلات و حبوبات محدود می‌شود یا امکان فعالیت‌های دیگری مانند دامداری نیز وجود دارد؟ آیا روستاییان وابستگان مالی در شهر دارند که مشغول به کار هستند؟ این موارد متغیر‌های پیچیده‌ای هستند که باید به آنها توجه کرد.

این کارشناس هواشناسی افرود: عوامل دیگری نیز در این زمینه تأثیرگذار است که از جمله آن تراکم جمعیت در منطقه، سرانه زمین، میانگین دما و بارش سالانه در منطقه، شیب زمین و نوع خاک است که در تحلیل خشکسالی باید مورد نظر قرار گیرد.

اغلب مناطق ایران از نظر کشاورزی بسیار آسیب‌پذیر هستند

رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور گفت: تقریبا ۳ سال پیش مطالعه‌ای بر روی متغیر‌های ذکر شده انجام داده‌ایم. منتظر هستیم که وزارت کشور آمار جدید سرشماری را اعلام کند تا این مطالعه را به‌روزرسانی کنیم. به طور کلی، طبق همان مطالعه، اغلب مناطق ایران از نظر کشاورزی بسیار آسیب‌پذیر هستند، چرا که کشاورزی در ایران عمدتاً معیشتی و در مزارع کوچک است.

وظیفه در ادامه گفت: برخلاف کشور‌هایی مانند روسیه یا آمریکا که مزارع وسیع‌تری دارند، کشاورزان در ایران غالباً دارای مزارع کوچک هستند. حتی در شمال کشور، که مزارع برنج وجود دارد، اندازه مزارع معمولاً کوچک‌تر از استاندارد‌های جهانی است. یک کشاورز در ایران نمی‌تواند مانند کشاورزان بزرگ کشور‌های دیگر از نظر فناوری و تکنولوژی، سرمایه‌گذاری لازم را انجام دهد.

در شرایط خشکسالی، ممکن است درآمد یک کشاورز به اندازه حقوق یک کارمند در یک سال کاهش یابد

این کارشناس هواشناسی بیان کرد: این موضوع باعث می‌شود که عملکرد سالانه آنها تحت تأثیر قرار گیرد و نتوانند تکنولوژی‌های جدید را به کار ببرند. برای مثال، سمپاشی با پهپاد برای یک مزرعه هزار متری منطقی نیست، اما برای یک مزرعه صد هکتاری کاملاً توجیه‌پذیر است. در شرایط خشکسالی، ممکن است درآمد یک کشاورز به اندازه حقوق یک کارمند در یک سال کاهش یابد و این موضوع می‌تواند آسیب‌های جدی به دنبال داشته باشد.