خانواده، قربانی جنگ فرهنگی در فضای مجازی

به گزارش مجله خبری نگار، نخستین روز از آخرین ماه سال قمری، سالروز پیوندی آسمانی است که دیگر هیچ گاه مانند آن در تاریخ تکرار نشده است؛ حضرت علی (ع)، پیشوای پارسایان با حضرت فاطمه (س)، برترین بانوی جهان پیمان عشق بست و خداوند، والاترین فرستاده خویش را بر این پیمان گواه گرفت؛ برکت این ازدواج، عمری به گستردگی آفتاب دارد، همچنان که یاد و نام آن در تاریخ برای همیشه ماندگار شد.

این روز در تقویم جمهوری اسلامی به‌عنوان روز ازدواج و آغاز هفته ملی ازدواج نام‌گذاری شده است و بسیاری از محبان اهل‌بیت (ع) مبدأ شروع زندگی مشترک خویش را در این تاریخ آغاز می‌کنند.

ازدواج و تشکیل خانواده امری مهم تلقی می‌شود و آیات و روایات زیادی بر این امر تأکید می‌کند ازجمله «وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ» و از آیات خداوندی است که برای شما از جنس خودتان جفتی بیافرید که در کنار او آرامش یابید و میان شما عشق و محبت و مهربانی قرار داد که در این حقیقت نشانه‌هایی از خداست برای مردمی که در گردونه اندیشه و فکر نسبت به حقایق به سر می‌برند! (سوره روم، آیه ۲۱).

خانواده در عین داشتن جایگاه والا، در صورت بی‌توجهی با مخاطراتی روبروست که می‌تواند حتی موجب ازهم‌پاشیدگی آن شود؛ امروزه کمترین خانواده‌ای در کشور ما پیدا می‌شود که درباره فضای مجازی چیزی نشنیده یا از آن استفاده نکرده باشد و این گستردگی، در عین بهره‌هایی که برای انسان دارد، می‌تواند در صورت استفاده اشتباه، آسیب‌های جدی بر پیکره این نهاد مقدس وارد آورد.

فرصت را غنیمت شمرده و به مناسبت هفته ملی ازدواج با سعید شریف یزدی یکی از مشاوران و روانشناسان در حوزه خانواده و نویسنده کتاب «هلهله فرشته‌ها» درباره تأثیر فضای مجازی بر روابط در خانواده‌ها گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه خدمتتان ارائه می‌گردد:

*با عرض سلام، لطفاً درباره آثار مخربی که فضای مجازی می‌تواند بر روابط اعضای خانواده داشته باشد توضیح دهید.

خانواده به‌عنوان محبوب‌ترین بنیان در اسلام امروزه با چالش‌های متعددی مواجه شده است؛ اگرچه فضای مجازی به‌عنوان یکی از چالش‌ها همچون شمشیر دولبه است که از آن استفاده می‌شود ولی متأسفانه ابزاری شده در دست استعمار برای جنگ علیه خانواده.

امروزه شاهد هستیم که همه خانواده‌ها به سبب شرایط مختلف و نیاز‌های فعلی در حیطه‌های مختلف درگیر فضای مجازی و ابزار‌های آن هستند و اگر خانواده‌ها برای استفاده و بهره‌گیری از فضای مجازی و رسانه‌ها برنامه و ساختار مشخصی نداشته باشند، به‌جای استفاده مثبت گرفتار آسیب‌های فضای مجازی خواهند شد؛ بنابراین لازم است تا خانواده و به‌ویژه والدین نسبت به این آسیب‌ها و ظرفیت‌های فضای مجازی بینش صحیح و کاملی داشته باشند تا بتوانند ضمن بهره‌گیری از آن، خود و فرزندان را از این آسیب‌ها مصون بدارند.

فضای مجازی و آسیب‌های روحی و روانی

*آسیب‌های روانی که در پی استفاده بی‌رویه از فضای مجازی فرد را تهدید می‌کند چیست؟

در کنار آسیب‌های جسمانی، فضای مجازی آسیب‌های روحی و روانی هم به همراه دارد؛ افسردگی یکی از این آسیب‌هاست چراکه استفاده زیاد از فضای مجازی در قالب‌های مختلف مثل بازی‌ها، فان گردی و... می‌تواند موجب پایین آمدن خُلق افراد شده و در بلند مدت فرد را مبتلا به افسردگی کند؛ بسیاری از محتوا‌های منتشرشده در فضای مجازی غالباً ناامیدکننده، افسرده ساز و بی‌هدف بوده که افکار را مدیریت کرده و به سمت و سوی بی‌انگیزگی و بی‌هدفی سوق می‌دهد.

پرخاشگری یکی دیگر از علائم روانی در این عرصه است؛ امروزه بسیاری از افراد درگیر فضای مجازی و بازی‌های یارانه‌ای هستند که محتوای بسیاری از آنها ترویج خشونت و پرخاشگری است که کودکان و نوجوانان ما را در بلند مدت گرفتار خود خواهد نمود و بروز آن بیشتر در روابط بین اعضای خانواده هست.

یکی دیگر از آسیب‌های روانی در مسیر استفاده بی‌حد و حصر از فضای مجازی، اختلال «نوموفوبیا» به معنی بی گوشی هراسی است؛ ازآنجاکه یکی از بستر‌ها و ابزار‌های مورداستفاده در فضای مجازی تلفن همراه است امروزه شاهد اختلال جدیدی با عنوان نوموفوبیا به‌عنوان یک مشکل روانی در استفاده از تلفن همراه در فضای مجازی هستیم.

آتش فضای مجازی دامن‌گیر خانواده‌ها می‌شود

*آسیب‌های خانوادگی یکی مهم‌ترین آفت‌های فضای مجازی است این آسیب‌ها به چه صورت دامن‌گیر فرد می‌شود؟

عدم مرزبندی، نشان دادن سبک زندگی خصوصی در فضای مجازی، ایجاد خیانت، ایجاد سوءتفاهم و سرد شدن روابط زوجین ازجمله نتایج و تبعات منفی فضای مجازی و بستر آن شبکه‌های اجتماعی است؛ متأسفانه به دلیل عدم مرزبندی روابط در فضای مجازی و گستردگی آن و نداشتن محدودیت در تعاملات، شاهد آن هستیم که بستر نامناسبی برای ارتباطات نامتعارف و پیمان شکنانه برای زوجین شده است، چراکه امروزه آغاز بیشتر خیانت‌ها در خانواده‌ها از بستر فضای مجازی بوده است.

درباره سردی روابط زوجین و تعارضات زناشویی باید گفت که زوجین به‌جای اینکه بیشترین زمان اوقات فراغت خود را با خود و فرزندانشان سپری کنند درگیر فضای مجازی می‌شوند و این عدم رابطه در بلندمدت موجب سردی عاطفی بین زوجین و فرزندان خواهد شد و به‌مرور تعارضات زناشویی را افزایش داده و می‌تواند شکاف‌های ارتباطی جدی بین اعضای خانواده ایجاد کند. 

موارد سه‌گانه بیان‌شده می‌تواند مقدمه و بستری برای از هم پاشیدن خانواده و ایجاد طلاق در بین زوجین گردد.

فضای مجازی چگونه سلامت جسم را به خطر می‌اندازد

*آسیب‌هایی که استفاده نامناسب از فضای مجازی بر فرد می‌گذارد صرفاً در حیطه آسیب‌های رفتاری و روانی است یا مشکلات جسمی هم برای انسان همراه دارد؟

با توجه به جذابیت‌های فضای مجازی، شاهد هستیم این عرصه برخی افراد را در جای خود میخکوب می‌کند که این وضعیت آسیب‌های جسمی متعددی را به همراه خواهد داشت ازجمله: آسیب به ستون فقرات؛ چراکه یکجا نشستن به ستون فقرات فشار زیادی وارد می‌کند و پایین نگه‌داشتن سر برای مدت طولانی به گردن و ستون فقرات آسیب‌های جدی را وارد می‌کند.

آسیب‌های چشمی برای استفاده‌ی بلندمدت از تلفن همراه به‌ویژه در شب‌ها و تاریکی که می‌توان به شب‌کوری، خشکی چشم و ضعف دید چشم‌ها اشاره کرد.

کم تحرکی و چاقی نیز از دیگر آسیب‌ها است، چون نشستن به مدت طولانی و عدم تحرک زمینه برای افزایش وزن و چاقی و به‌تبع آن بیماری‌های قلبی – عروقی را در پی خواهد داشت؛ افرادی که بیشترین وقت خود را صرف فضای مجازی می‌کنند دیگر تمایلی به ورزش کردن و فعالیت‌های مفید حرکتی نخواهند داشت.

*برای جلوگیری از به وجود آمدن آسیب‌هایی که ذکر شد، چه راهکاری را پیشنهاد می‌دهید؟

همه این موارد ذکرشده به‌نوعی در سست شدن بنیان خانواده دخیل بوده و فراموش نکنیم که دشمنان ایران بیشترین سرمایه‌گذاری خود را در حوزه فضای مجازی برای از بین بردن خانواده‌ها و فرهنگ ایرانی اسلامی به کار گرفته‌اند؛ لذا برای جلوگیری از این آسیب‌ها و کاهش آنها راهکار‌هایی پیشنهاد می‌شود:

الگودهی مثبت و ارائه جایگزین، افزایش سواد رسانه‌ای و مهارت‌آموزی، ایجاد ساختار و قاعده در برنامه‌های زندگی و استفاده از فضای مجازی، تقویت مرزبندی در روابط، تقویت روابط اعضای خانواده، نظارت مستمر والدین بر فعالیت‌های فرزندان در فضای مجازی، ایجاد برنامه‌های معنوی و عبادی و تقویت روحیه دینی و کسب مهارت تفکر نقاد در برخورد با محتوا‌های فضای مجازی.

امیدواریم که فرهنگ استفاده صحیح از این بستر شکل بگیرد و شاهد گرمی هرچه بیشتر کانون خانواده‌ها باشیم.