معمای مسئولیت کنترل و لایروبی مسیل‌ها

به گزارش مجله خبری نگار، روز بیست و ششم اردیبهشت ماه بود که بارش ۳۸ میلی متری باران در ۳۰ دقیقه، یک واقعه چالش برانگیز را در دومین کلانشهر ایران رقم زد. جاری شدن سیلاب در مناطق مختلف مشهد سبب آبگرفتگی ۲۰۰ منزل، قطعی برق، انسداد خیابان‌ها و تقاطع ها، گرفتار شدن برخی خودرو‌ها در آب، سقوط درختان و تخریب معابر شد.

حادثه‌ای که ۶ مشهدی را به کام مرگ کشاند و تصاویر زیادی از گرفتارشدن خودرو‌ها و نجات مردم حادثه دیده توسط غواصان آتش نشانی در فضای مجازی خبرساز شد و سیل زدگان برخی مناطق همچنان خواستار پیگیری و رسیدگی به وضعیت شان هستند.

مقصر سیلاب مشهد که بود؟

طی روز‌های اخیر، بسیاری از مسئولان استانی و مدیریت شهری درباره علت بروز سیلاب در مشهد و اهمیت پیشگیری از آن، اظهارنظر‌هایی داشته اند و همچنان برخی رسانه‌ها و مسئولان به بررسی و پیداشدن مقصران سیلاب شدید می‌پردازند.

بازخوانی یک تذکر که جدی گرفته نشد

اظهارنظر‌ها درباره علت حادثه سیلاب مشهد در حالی ادامه دارد که در جلسه‌های علنی گذشته شورای شهر مشهد، یکی از اعضای شورا در تذکری جدی به شهردار مشهد از اصلاحات در ساختار اداری مدیریت شهری، سخن به میان آورد که در بحران سیل اخیر بی تاثیر نبوده است. 

مجید نژادحسین در این جلسه علنی گفت: «قبلا مدیریتی در شهرداری مشهد داشتیم به نام مدیریت کال‌ها و مسیل‌ها که از چارت حذف شد، این آبروریزی (اتفاقات سیل مشهد) که اتفاق افتاد دلیلش همین بود، این مدیریت حذف شده، اما برخی مدیریت‌های چرت و پرت! اضافه شده است، این آبروریزی (اتفاقات سیل مشهد) به این خاطر بود که یک نفر نبود وضعیت مسیل‌ها و سیلاب را کنترل کند.» این تذکر‌های جدی در حالی بیان شد که تاکنون کسی به بررسی این ادعا نپرداخته است. اظهارنظری که در صورت صحت باید مدیریت شهرداری و شورای شهر مشهد درباره علت آن توضیح دهند.

ادعای عضو شورا از حذف یک اداره مرتبط با کنترل سیل

اظهارات این عضو شورای شهر مشهد که به ابهامات درباره مقصران سیل مشهد افزوده، در حالی است که تاکنون مسئولان مدیریت شهری مشهد به آن پاسخی نداده اند. برای بررسی بیشتر به سراغ مجید نژادحسین، عضو شورای شهر مشهد و رییس کمیسیون عمران، حمل و نقل و ترافیک شورای شهر مشهد رفتیم تا ادعای او را بررسی کنیم.

مجید نژادحسین اظهار کرد: در گذشته اداره‌ای به نام «اداره مدیریت کال‌ها و مسیل ها» در معاونت برنامه ریزی شهرداری مشهد وجود داشت که وظیفه آن پایش، رصد، کنترل و رسیدگی به کال‌ها و مسیل‌های واقع در شهر بود.

وی مدعی شد: در سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۸۹ این اداره از ساختار اداری شهرداری مشهد حذف شد و در قالب یک کارشناسی ذیل اداره مدیریت بحران در آمد که اغلب امور آن را شهرداری‌های مناطق پیگیری می‌کنند. اداره سابق مدیریت کال‌ها و مسیل‌ها طبق رسالت سازمانی خود، وظیفه تذکر به صاحبان ساخت و ساز‌ها جهت جلوگیری از فعالیت عمرانی در مسیل‌ها را داشت، اما در سیل اخیر شهر مشهد دیدیم که برخی منازل و ساختمان‌هایی که در مسیر سیلاب قرار داشتند، دچار خسارت شدند و این جاست که جالی خالی این اداره در بدنه شهرداری مشهد احساس می‌شود.

نظارتی بر ۴۰ کال و مسیل مشهد نیست

وی تصریح کرد: هم اکنون ۴۰ کال و مسیل در شهر مشهد وجود دارد و اگر اداره مدیریت کال‌ها و مسیل‌ها در شهرداری مشهد دوباره احیا شود، مردم و ادارات می‌توانند در رابطه با ساخت و ساز‌های خود به راحتی استعلام‌ها و مجوز‌های لازم را بگیرند. در حال حاضر برخی از پروژه‌های عمرانی در این شهر در مسیر سیلاب و رواناب قرار دارند.

نژادحسین افزود: البته شهرداری معتقد است که شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی متولی امر مدیریت سیلاب و جلوگیری از ساخت وساز‌ها در بستر مسیل هاست، اما در دیدگاه کلی باید یک مدیریت و نهاد متمرکز جهت پیگیری امور مسیل ها، پیشگیری از وقوع حادثه بر‌ای مردم، ارائه مشاوره‌ها و تذکر‌های لازم در حوزه مدیریت ساخت، آگاهی رسانی در خصوص مسیر‌های رواناب‌های شهری و ارائه مجوز‌های مربوطه وجود داشته باشد.

شهردار مشهد: حتی در گذشته اداره رسمی برای نظارت بر مسیل‌ها نداشته ایم

در ادامه این گزارش محمدرضا قلندرشریف، شهردار مشهد گفت: چارت شهرداری در دوره‌های متمادی چندین مرتبه تغییر کرده است و آخرین تغییرات آن مربوط به دوره‌های گذشته بوده است. در دوره‌های دوم و سوم شورای شهر، مدیریت مسیل‌ها به صورت غیررسمی وجود داشت. الان هم در چارت شهرداری چنین چیزی نداریم. در حوزه معاونت فرهنگی، مدیر کل حوزه عمرانی شهرداری این مسئولیت را دارد.

محمدرضا قلندر شریف با اشاره به این که شهرداری مشهد، معاونت عمرانی و حمل و نقل را به صورت واحد، مدیریت می‌کند، گفت: یک مدیر کل امور عمرانی و یک مدیرکل حمل و نقل داریم که کار را پیش می‌برند. مدیریت و نظارت بر مسیل‌ها برعهده مدیرکل امور حمل و نقل است؛ بنابراین در گذشته هم به صورت رسمی مدیریتی تحت عنوان مسیل‌ها نداشتیم و دوستان وقت، فردی را به عنوان مسئول مسیل‌ها معرفی کردند.

شهردار: نظارت قانونی تمامی مسیل‌ها و کانال‌ها برعهده آب منطقه‌ای است

شهردار مشهد با اشاره به اظهارت مجید نژادحسین درباره حذف مدیریت نظارت بر مسیل‌ها از چارت شهرداری گفت: چنین چیزی درست نیست. ما در زمینه مسیل‌ها و کال‌ها در دو حوزه نظارت‌هایی داریم. در اجرای مسیل ها، کال‌ها و کانال‌های مشهد در معاونت عمرانی شهرداری نظارت داریم. در حوزه نظارت بر بهره برداری از مسیل‌ها و کال‌ها نیز معاونت خدمات شهری را داریم که به صورت مستمر از مسیل‌ها بازدید دارند.

وی افزود: شهرداری‌های مناطق نیز بر این روند نظارت دارند. طبق قانون، نظارت بر مسیل‌ها و رودخانه‌های قدیمی که اکنون فصلی شده اند، بر عهده آب منطقه‌ای است. در آخرین موردی که برخی دوستان آب منطقه‌ای اعتراض کرده بودند که نظارت بر مسیل‌ها بر عهده شهرداری است، اما دیوان عدالت اداری رای داد که این جزو وظایف‌های آب منطقه‌ای است؛ بنابراین نظارت بر لایروبی و کنترل مسیل‌ها چه در درون شهر‌ها و چه در بیرون شهر‌ها بر عهده آب منطقه‌ای است.

مدیر آب منطقه‌ای مشهد: لایروبی بر عهده شهرداری است!

در ادامه این گزارش نیز سراغ محمد نعمت نژاد، مدیر آب منطقه‌ای خراسان رضوی رفتیم. این ماجرا وقتی عجیب می‌شود که اظهارات محمد نعمت نژاد نشان می‌دهد شهرداری و آب منطقه ای، خود را متولی و مسئول کنترل و لایروبی مسیل‌ها و کال‌ها نمی‌دانند!

مدیر آب منطقه‌ای به خبرنگار ما می‌گوید: خدمات شهری مسیل‌ها مانند لایروبی آن‌ها و... در محدوده وظایف شهرداری است، اما آب منطقه‌ای هم برای تعیین بستر آب رودخانه و توزیع عادلانه آب و... تلاش می‌کند. این در حالی است که یک سری مصوبات در سال‌های گذشته داشته ایم که نشان می‌دهد تکالیف حوزه مسیل‌ها و کانال‌ها در خارج و داخل محدوده خدمات شهری برعهده شهرداری بود.

مسئولیت قانونی سیلاب در تمام کشور، محل چالش و بحث است!

اختلاف نظر‌ها درباره مسئولیت قانونی کنترل سیلاب و لایروبی مسیل‌ها در حالی است که اظهارات صادقی، مدیر رودخانه‌های آب منطقه‌ای خراسان رضوی نشان می‌دهد در این موضوع، چالش اساسی در تمام کشور وجود دارد و قانون باید تکالیف هرکدام از دستگاه‌ها را در این مسئله حساس، روشن کند. 

صادقی، مدیر روخانه‌های آب منطقه‌ای خراسان رضوی می‌گوید: طبق نظر ما و همکاران مان در آب منطقه ای، ساماندهی کال‌ها در محدوده‌های شهری و روستایی بر عهده شهرداری‌ها و دهیاری هاست. بر اساس دستورالعمل ابلاغی، قانون به وزارت نیرو تکلیف کرده که جلوی سیلاب را بگیرد. در این دستورالعمل آمده که لایروبی و ساماندهی رودخانه‌ها در داخل محدوده شهری بر عهده شهرداری‌ها و در داخل محدوده دهیاری‌ها بر عهده دهیاری هاست. در خارج از محدوده شهرداری‌ها و دهیاری‌ها نیز این مسئولیت بر عهده آب منطقه‌ای است. این در حالی است که یک سری اختلافاتی بین وزارت کشور و وزارت نیرو هست و مکاتباتی در این زمینه داشته ایم. حتی معاون حقوقی رییس جمهور هم قبلا نامه‌ای طولانی نوشته و تاکید کرده که مسئولیت بر عهده وزارت کشور است. قبل از این سیلاب‌های اخیر هم وحیدی، وزیر کشور، نامه‌ای نوشت که با توجه به شرایط خاص بارندگی‌ها شهرداری‌ها همچنان از ظرفیت خود برای لایروبی کال‌ها و مسیل‌ها استفاده کنند. اما این که در نهایت از ظرفیت‌ها استفاده می‌شود یا نمی‌شود همچنان محل چالش و بحث بین شهرداری‌ها و وزارت نیرو است.

شهرداری تاکید می‌کند که مسئولیت این‌ها با وزارت نیرو است و ما هم طبق همین نامه‌ها می‌گوییم که مسئولیت با شهرداری هاست. البته این چالش صرفا برای استان خراسان رضوی نیست و در تمام کشور همین گونه است که هنوز مسئولیت لایروبی مسیل‌ها و رودخانه‌ها مشخص نیست.

بالاخره مدیریت مستقل کنترل مسیل‌ها در ساختار شهرداری داشته ایم یا نه؟

با اختلاف نظر‌ها درباره وجود مدیریت مستقل کنترل مسیل‌ها در زیرمجموعه شهرداری به سراغ رئیس کمیسیون عمران دوره پیشین شورای شهر مشهد رفتیم. محمدهادی مهدی نیا به خبرنگار ما گفت: سال ۱۳۸۵ که در شهرداری بودم مجموعه‌ای برای کنترل سیلاب و مسیل‌ها داشتیم. البته نمی‌دانم این مجموعه در چارت رسمی شهرداری فعالیت می‌کرد یا نه. زمانی کارمند بازرسی نیز بودم و با آن‌ها مکاتبه داشتم، اما وقتی به شورای شهر آمدم این اداره جزو زیرمجموعه‌های معاونت عمرانی شهرداری مشهد شده بود. حتی زمانی همایشی تحت عنوان مدیریت کال‌ها و مسیل‌ها برگزار شد که در آن مقاله داشتم. 

در ادامه هم هدی پیروی که در سال ۱۳۹۶ به عنوان مدیرکل دفتر نوسازی و تحول سازمانی شهرداری مشهد فعالیت داشته به خبرنگار ما گفت: ساختار شهرداری یک بار در سال ۱۳۸۷ و یکبار هم در سال ۱۳۹۶ تغییر کرد. در هر دو ساختار چنین مدیریتی تحت عنوان مدیریت کال‌ها و مسیل‌ها نداشتیم و وزارت کشور چنین چیزی را ابلاغ نکرده است. در زیرمجموعه معاونت عمران و حمل نقل شهرداری، امور مطالعات هدایت آب‌های سطحی وجود دارد و قبلا نیز همین بوده است. نه تنها در مشهد بلکه تمام شهرداری‌های کلانشهر‌ها هیچ وقت در ساختارشان اداره‌ای رسمی و ابلاغ شده توسط وزارت کشور به عنوان اداره مدیریت مسیل‌ها و کال‌ها نداشته اند و این اداره در شهرداری مشهد به صورت غیررسمی فعالیت داشته است.