جهش ۱۰۰ درصدی تجارت تهران - آنکارا

به گزارش مجله خبری نگار/ایران: ایران و ترکیه به دنبال آن هستند که مبادلات تجاری خود را به ۳۰ میلیارد دلار برسانند. این عدد با نگاهی که دولت سیزدهم دارد و مسیری که فعالان بخش خصوصی بعد از انتخابات ریاست اتاق بازرگانی ایران در پیش گرفتند، با سرعت بیشتری قابل حصول است. روند ۱۵ ساله تجارت ایران و ترکیه هم نشان می‌دهد که حداقل تا پایان سال گذشته همکاری‌های تجاری دو کشور منهای تجارت نفتی، حدود ۵.۵ برابر شده است. یعنی تجارتی که در سال ۸۸، ۲.۵ میلیارد دلار بود در سال گذشته (بدون نفت) به حدود ۱۴ میلیارد دلار رسیده است.

فعالان اقتصادی و تجار، نگاه مثبتی به تجارت و همکاری‌های مشترک با ترکیه دارند و معتقدند که مذاکره و رفت و آمد سیاستگذاران دو کشور به تسهیل تجارت کمک خواهد کرد. طی چند وقت اخیر صادرات ایران به ترکیه کاهش یافته، اما این موضوع مربوط به کالا‌های نفتی است و صادرات غیرنفتی همچنان رونق دارد. دلیل اصلی کاهش صادرات نفتی هم مربوط به روسیه است. این کشور به دلیل جنگی که با اوکراین دارد و اقتصادش با تحریم‌های شدید روبه‌رو شده است، با قیمت‌های بسیار پایین گاز و سایر کالا‌ها را به ترکیه صادر می‌کند و همین امر سبب شده که ایران مانند گذشته نتواند صادرات به این کشور همسایه را داشته باشد.

تجارت ۹.۵ میلیارد دلاری ایران و ترکیه

محمد رضوانی فر، معاون وزیر اقتصاد و رئیس کل گمرک ایران، روز گذشته در مورد میزان صادرات ایران به کشور ترکیه در ۱۰ ماهه امسال گفت: در این مدت ۶ میلیون و ۷۵۱ هزار تن کالا به ارزش ۳ میلیارد و ۴۹۸ میلیون دلار به ترکیه صادر شده است. این میزان کالا‌های صادراتی به لحاظ وزنی و ارزشی به ترتیب ۴۷.۵۱ درصد و ۴۷.۱۱ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش نشان می‌دهد. همچنین در این مدت ۳ میلیون و ۵۴۶ هزار تن کالا به ارزش ۶ میلیارد و ۴۴ میلیون دلار از ترکیه وارد کشور شده که به لحاظ وزن ۱۶.۹۳ درصد و از حیث ارزش ۱۸.۷۴ درصد افزایش داشته است. وی در مورد آمار میزان ترانزیت خارجی ورودی از کشور ترکیه و خروجی به مقصد این کشور اظهار داشت: میزان ترانزیت خارجی ورودی از کشور ترکیه در ۱۰ ماهه سال‌جاری به میزان یک میلیون و ۱۳۵ هزار تن و میزان ترانزیت خارجی خروجی به مقصد کشور ترکیه ۶۹۷ هزار تن بوده است که میزان ترانزیت خارجی ورودی از کشور ترکیه نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۳.۸۲ درصد و میزان ترانزیت خارجی خروجی به مقصد این کشور ۱۷ درصد کاهش داشت.

داده‌های دیگری حکایت از آن دارد که حجم تجارت دو کشور ایران و ترکیه که بین سال‌های ۹۱ تا ۹۸ حدود پنج تا ۶ میلیارد دلار در نوسان بوده، در سال ۹۹ به حدود هفت میلیارد دلار نزدیک شده است، در سال ۱۴۰۰ حجم تجارت به ۱۱.۴ میلیارد دلار رسیده و در سال ۱۴۰۱ رکورد تاریخی خود را با ۱۳.۸ میلیارد دلار شکسته است. در ۹ ماهه امسال نیز حجم تجارت دو کشور ۸.۵ میلیارد دلار بوده که رشد ۲.۱ درصدی نسبت به ۹ ماه نخست سال گذشته داشته است.

در این میان چندی پیش، معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران در گزارشی تحت عنوان «بررسی وضعیت تجارت با ترکیه» عنوان کرده است که طی دهه گذشته بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۲ میلادی، به‌رغم اینکه ترکیه سومین شریک تجاری مهم ایران محسوب می‌شود، اما ایران نتوانسته جایگاه خود را در بازار کالای ترکیه حفظ کند؛ به گونه‌ای که از رتبه ۷ در میان مبادی وارداتی ترکیه در سال ۲۰۱۳ به رتبه ۲۳ در سال ۲۰۲۲ رسیده است. سهم ایران در بازار ترکیه نیز از ۴ درصد از کل ارزش واردات این کشور در سال ۲۰۱۳ به حدود ۰.۹ درصد در سال ۲۰۲۲ کاهش یافته که یکی از علل این کاهش را می‌توان جایگزین کردن روسیه به جای ایران در واردات نفت و گاز و همچنین کشف منابع جدید گازی در ترکیه عنوان کرد. این در حالی است که کشور ترکیه طی سال‌های گذشته از شرکای مهم تجاری ایران محسوب شده به گونه‌ای که مطابق با آمار منتشر شده توسط گمرک ایران، این کشور طی ۱۰ سال گذشته همواره جزو پنج کشور نخست در عمده مبادی وارداتی ایران بوده است و از سال ۱۳۹۵ توانسته در صادرات هم جایگاه خودش را در پنج مقصد مهم صادراتی ایران تثبیت کند. پس از آن نیز از سال ۱۳۹۸ تا ۵ ماهه نخست ۱۴۰۲ همواره سومین شریک تجاری ایران پس از چین و امارات متحده عربی بوده است.

بر اساس بررسی‌ها، اتاق بازرگانی تهران معتقد است، دلایل گوناگونی منجر به کاهش تجارت ایران با ترکیه شده که از جمله آن‌ها می‌توان به ظهور بازار‌های جدید برای صادرات محصولات پتروشیمی ایران و همچنین به وجود آمدن تغییراتی در نیاز‌های بازار ترکیه اشاره کرد که در واقع تولید صادراتی مناسب با بازار ترکیه شکل نگرفته است. یکی دیگر از دلایل کاهش تجارت ایران به ترکیه طی سال‌های اخیر را می‌توان به جایگزین شدن روسیه به جای ایران در بازار واردات گاز به این کشور نسبت داد که جنگ روسیه و اوکراین این عامل را تشدید کرده؛ زیرا در حال حاضر روسیه گاز خود را به قیمتی پایین‌تر به ترکیه عرضه می‌کند و امتیازات ویژه‌ای برای صادرات به این کشور در نظر گرفته است. عدم موفقیت موافقتنامه تجارت ترجیحی ایران و ترکیه و همچنین بحران‌های جهانی طی سال‌های گذشته نظیر همه‌گیری کرونا را می‌توان به عنوان دلایل دیگر از مشکلات تجارت ایران با این کشور بیان کرد.

حضور قوی‌تر نیازمند مذاکره دستگاه دیپلماسی است

رضا برزگری، عضو اتاق بازرگانی و از فعالان اقتصادی درباره همکاری‌های مشترک ایران و ترکیه گفت: سال‌های متمادی است که ما در بازار ترکیه حضور داریم و این کشور مشتری کالا‌های ایرانی است. از همین رو باید برای چنین بازار‌هایی برنامه دقیق و جامع داشت تا سایر کشور‌ها سهم ایران را نگیرند.

وی با بیان اینکه از وقتی حضور رئیس‌جمهور کشورمان (به دعوت رئیس‌جمهور ترکیه) در ترکیه مطرح شد، توانستیم با سرعت بیشتری مذاکرات خود را دنبال کنیم، تصریح کرد: تجارت موضوع پویایی است و هیچ زمان در مبادلات تجاری نمی‌توان دست روی دست گذاشت و منتظر ماند؛ لذا رفت و آمد‌های سیاستگذاران می‌تواند یکی از عوامل اثرگذار در تقویت تجارت خارجی باشد.

برزگری با بیان اینکه بخش خصوصی تقریباً سال‌جاری را از دست داد چرا که حمایت کننده‌ای از سوی بخش خصوصی نداشت، گفت: زمانی که در تجارت با ترکیه دچار مشکل می‌شدیم یا در مورد اینکه کشوری می‌خواهد جای ما را بگیرد، احساس نگرانی می‌کردیم، این موضوع را با اتاق بازرگانی مطرح می‌کردیم و هشدار به سیاستگذاران می‌دادیم تا مذاکراتی انجام دهند، اما حداقل طی ۷ ماه گذشته این فرصت از دست رفت و پارلمان بخش خصوصی نتوانست برای تجار اقدامی انجام دهد.

وی با تأکید بر اینکه تجار و فعالان اقتصادی باید فعالیت خود را در بازار ترکیه بیشتر کنند تا کشور‌های دیگر امکان نفوذ در این بازار را نداشته باشند، افزود: خیلی از کشور‌ها به دنبال آن هستند که سهم فروش کالا و محصولات خود را در بازار ترکیه افزایش دهند، از همین رو برای حضور فعال‌تر در بازار ترکیه نیازمند برنامه قوی‌تر و مذاکره دستگاه دیپلماسی هستیم. مهرداد سعادت، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و ترکیه نیز گفت: ایران در حال پیگیری توافق تجارت آزاد با ترکیه است. با رشد فناوری و روش‌های جدید تجارت در جهان، تجارت ترجیحی برای ایران تسهیلاتی به دنبال ندارد، اما تجارت آزاد می‌تواند مبادلات دو کشور را ارتقا دهد. ظرفیت بسیاری برای توسعه مبادلات با تجارت آزاد برای دو کشور وجود دارد که می‌توان آن را فعال کرد و مورد استفاده قرار داد. وی با اشاره به امکانات وسیع لجستیکی و پیشرفت بسیار ترکیه اظهار داشت: استفاده از ظرفیت‌های ترانزیت ترکیه برای دسترسی به بازار اروپا و آفریقا فرصتی است تا از مزیت کریدور شرق به غرب بهره‌مند شویم. ایران باید از این فرصت با فراهم کردن زیرساخت در گمرکات و جاده‌ها برای ترانزیت بیشتر بهره ببرد.

خوشبینی در تجارت با ترکیه

حسین محمدی، فعال اقتصادی درباره تجارت ایران و ترکیه گفت: فعالان اقتصادی به آینده و همکاری‌های تجاری با ترکیه خوشبین هستند و به طور قطع اتفاق‌های خوبی خواهد افتاد.

وی با بیان اینکه در سال‌های گذشته فرصت همکاری با ترکیه از دست رفت و دولت گذشته به همکاری تجاری با کشور‌های همسایه نقطه نظر مثبتی نداشت، افزود: سیاستگذاران از نیمه دوم سال ۱۴۰۰ به دنبال احیای روابط هستند و در این سال‌ها رفت و آمد‌های متعددی صورت گرفته است. اما به نظر هنوز کافی نیست و باید بخش خصوصی پا به میدان بگذارد و فرصت همکاری‌های مشترک و صادرات را احصا کند و در اختیار تجار قرار دهد. محمدی با بیان اینکه هر گونه صادرات برای ایران سودده است و نباید از آن غافل شد، خاطرنشان کرد: اتاق بازرگانی ایران در ترکیه جایگاه خوبی دارد لذا با آماده کردن بستر‌ها می‌توان به تجار داخلی این اطمینان را داد که صادرات کالا به ترکیه توجیه اقتصادی دارد. وی گفت: با حمایت دولت و بخش خصوصی، فعالان اقتصادی نسبت به همکاری‌های تجاری با کشور‌های همسایه انگیزه پیدا کردند.

نمایندگان بخش خصوصی مصمم‌تر از قبل در تجارت

صمد حسن‌زاده، رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران درباره همکاری‌های تجاری ایران و ترکیه گفته است: حجم روابط ایران و ترکیه در مقایسه با ظرفیت و توانمندی‌های دو طرف پایین است؛ اما با تلاش مسئولان بلندپایه هر دو کشور برای تقویت مناسبات بر اساس اصول محکم و قابل‌اعتماد، امکان ارتقا و توسعه سطح همکاری‌ها وجود دارد. وی با اشاره به تعیین هدف ۳۰ میلیارد دلاری برای مبادلات آتی ایران - ترکیه، خاطرنشان کرد: این رقم بیش از دو برابر حجم فعلی تجارت دو کشور است که برای تحقق آن باید سخت تلاش شود و ما نیز به‌عنوان نمایندگان بخش خصوصی لازم است مصمم‌تر از قبل، گام‌های جدی برداریم و بهترین اقدامات را در توسعه روابط دو کشور انجام بدهیم.

حسن‌زاده با تأکید بر نقش اتاق‌های بازرگانی دو کشور در توسعه مناسبات اقتصادی، گفت: دو کشور برای همکاری در بخش‌های مختلف انرژی، معادن، تجهیزات صنعتی، تجهیزات پزشکی و دارو، کشاورزی، حوزه حلال، دانش‌بنیان و همچنین تولید مشترک در همه زمینه‌ها از جمله لوازم‌خانگی، شرایط و فرصت‌های خوبی دارند و باید برای ارتقای همکاری‌ها برنامه‌ریزی کنند.