رشد ۲۵ درصدی صادرات آبزیان در سال جاری؛ سرانه مصرف ماهی در کشور چه میزان است؟

به گزارش مجله خبری نگار/ایران-هما همت‌خواه: آبزیان یکی از مهم‌ترین منابع تأمین پروتئین‌های حیوانی مورد نیاز انسان در ایران و سراسر جهان است. در عین حال آبزیان از جمله پرمعامله‌ترین کالا‌های غذایی در جهان هستند که ایران نیز از این موضوع مستثنی نیست؛ بنابراین طی دهه‌های اخیر در دنیا و ایران تولید آبزیان از دو منبع صید و آبزی‌پروری افزایش یافته است بنابراین انتظار می‌رود این محصول همانند گوشت قرمز و مرغ جایگاه ویژه‌ای در سبد خانوار ایرانی داشته باشد، اما طی سال‌های اخیر افزایش چندبرابری قیمت آبزیان باعث شده که مصرف این محصول تحت الشعاع قرار بگیرد. برای بررسی بیشتر موضوع، به سراغ «علی‌اکبر خدایی» دبیر اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران رفته تا از وی وضعیت بازار داخلی ماهی و صادرات آبزیان را جویا شویم.

با توجه به برآورد تولید آبزیان در کشور بفرمایید از ابتدای سال تاکنون چه میزان صادرات و با چه ارزشی داشته‌ایم؟

براساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران و اظهارنامه‌های رسمی اعضای اتحادیه صادرکنندگان طی هشت ماهه امسال (ابتدای فروردین تا پایان آبان ماه) در مجموع ۱۳۰ هزار تن انواع آبزیان به ارزش ۲۳۱ میلیون دلار به کشور‌های هدف صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۵ درصد رشد را نشان می‌دهد. در هشت ماهه سال ۱۴۰۱ در مجموع ۱۰۴ هزار تن انواع آبزیان به ارزش ۲۱۱ میلیون دلار به کشور‌های هدف صادر شده بود.

بیشترین میزان صادرات آبزیان مربوط به ماهیان دریایی حرام گوشت شامل (ماهی مرکب و یال اسبی) به میزان ۴۶ هزارتن، میگو ۲۰ هزارتن، ماهی قزل‌آلا ۹ هزار و ۵۰۰ تن، ماهی گرمابی ۱۰ هزار و ۵۰۰ تن و خوراک آبزیان ۴۳ هزار تن و مابقی شامل خاویار، کنسرو و ماهیان زینتی می‌شود. براساس گزارش سازمان شیلات ایران، میزان تولید امسال همانند سال گذشته اعم از صید و آبزی پروری یک میلیون و ۳۵۰ هزار تن برآورد شده که بیش از ۷۵۰ هزار تن ماهی از محل صید و صیادی و بیش از ۶۰۰ هزار تن از محل آبزی‌پروری تأمین شده است.

با توجه به اینکه در فصل صید قرار داریم و بخش عمده تولید آبزیان کشور همچنان از این محل تأمین می‌شود چرا قیمت‌ها افزایش قابل توجهی نسبت به سال گذشته داشته است به طوری که قیمت هر کیلوگرم ماهی قزل‌آلا به ۲۵۰ هزارتومان در بازار رسیده است؟

در تمامی آبزیان بویژه آبزیان پرورشی افزایش قیمت داشته‌ایم. طبق آمار‌های موجود در آبان ماه سال ۱۴۰۲ قیمت ماهی کپور ۱۲۳ درصد، ماهی شوریده بیش از ۷۰۰ گرم ۷۷ درصد، ماهی سی بس ۵۶ درصد، ماهی فیتوفاگ (گرمابی) ۱۸۸ درصد، ماهی شیر ۸۴ درصد، ماهی قزل‌آلا سالمون (گوشت نارنجی) ۱۰۹ درصد، ماهی قزل‌آلا معمولی ۱۰۴ درصد و ماهی تیلاپیا منجمد ۷۹ درصد افزایش قیمت داشته است، برخی ماهی‌ها همچون سالمون و سفید دریای خزر نیز از ماهی‌های لاکچری به شمار می‌روند که آن‌ها نیز قیمت‌های بالایی را تجربه کرده‌اند. آنچه مسلم است طبق اعلام بانک مرکزی و نهاد‌های رسمی، نرخ تورم محصولات خوراکی ۴۶ درصد است، اما آبزیان و ماهیان پرورشی بیش از دو برابر نرخ تورم رشد داشته‌اند که این امر می‌تواند حاکی از کاهش تولید آبزیان نسبت به سال‌های گذشته باشد.

با وجود خشکسالی‌های پی در پی، سیل لرستان و چهارمحال و بختیاری در سال گذشته، تعداد زیادی از مزارع پرورش ماهی قزل‌آلا و ماهیان گرمابی استخر‌های پرورش از بین رفت و هنوز نیز بازسازی نشده‌اند در عین حال به‌دلیل تغییر اقلیم نیز صید افزایش چندانی نداشته است. در بحث قیمت ماهی قزل‌آلا، این محصول سرمزرعه کیلویی ۱۹۰ هزار تومان خریداری می‌شود، بنابراین با توجه به هزینه‌های حمل و نقل، کارگری، نگهداری و سود واحد‌های صنفی فروش به نظر می‌رسد آنچه به دست مصرف‌کنندگان می‌رسد، گران نیست.

آیا پیشنهادی برای کاهش قیمت ماهی به‌عنوان یک محصول پروتئینی مهم در سبدخانوار ایرانی دارید؟

چندی پیش به سازمان شیلات ایران پیشنهاد دادیم برای حمایت از مصرف کنندگان اجازه بدهند مقداری ماهی وارد شود تا مردم بتوانند این محصول را با تنوع بالا و قیمت‌های مناسب خریداری کنند، زیرا هرچقدر به شب عید نزدیک می‌شویم، تقاضا برای ماهی افزایش می‌یابد که همین امر نیز می‌تواند نرخ را به طور مجدد افزایش دهد، اما جالب اینجاست که تولیدکنندگان داخلی نسبت به واردات آبزیان مقاومت می‌کنند، زیرا تصور بر این است که واردات می‌تواند حاشیه سودشان را کاهش دهد، اما تولیدکنندگان باید این را بدانند که اگر ماهی بیش از حد گران شود، مصرف کاهش می‌یابد و این امر به ضرر تولید خواهد بود.

به نظر شما چه میزان واردات صورت بگیرد می‌تواند منجر به تنظیم بازار ماهی شود؟

طبق آمار صادرات ماهی قزل‌آلا و ماهیان گرمابی حدود ۲۰ هزار تن است که اگر تنها یک سوم صادرات را واردات فیله ماهی داشته باشیم، می‌تواند به تنظیم بازار این بخش کمک شایانی شود، زیرا ضریب تبدیل فیله ماهی ۳ به یک است، اما اگر این مهم رخ ندهد تا پایان سال‌جاری افزایش قیمت مجدد در این بخش خواهیم داشت.

با توجه به ذائقه ایرانی‌ها چه ماهی‌هایی می‌توان به کشور وارد کرد؟

طی سال‌های اخیر سابقه مصرف ۱۵ هزارتن فیله ماهی تیلاپیا با قیمت‌های مناسب را داشتیم که اکنون همین ماهی در کشور تولید می‌شود، اما اکنون یکی از نگرانی‌ها این است که واردات ممکن است تولید کشور را تحت تأثیر قرار دهد در حالی که حجم ماهی تیلاپیا تولید داخل نیز در بازار بسیار اندک است؛ بنابراین حجم ماهی تیلاپیا تولید داخل که ۵۰۰ تن در سال است در تبدیل به فیله ۱۵۰ تن می‌شود که تأثیری در بازار داخلی ندارد، اما واردات فیله ماهی تیلاپیا با حجم بیشتر می‌تواند اثرگذار باشد، زیرا کسانی که به‌دلیل بو یا تیغ ماهی‌خور نبودند، ترجیح می‌دادند ماهی تیلاپیا مصرف کنند که البته مصرف این ماهی در کاهش مصرف گوشت مرغ نیز مؤثر بوده است. این در حالی است که محیط زیست به تولید ماهی تیلاپیا در کشور اقبال نشان نمی‌دهد و سازمان شیلات نیز هنوز نتوانسته موانع تولید تیلاپیا در کشور را برطرف کند. حال به نظر می‌رسد واردات آبزیان کیفی و ارزان قیمت می‌تواند به این صنعت کمک کند تا علاوه بر حمایت از مصرف‌کنندگان، فشار از منابع داخلی نیز برداشته شود.

پیش از این در بحث ماهی تن دچار مشکل بودیم و قرار بود واردات آزادسازی شود تا قیمت کنسرو ماهی تن بیش از این افزایش پیدا نکند، این موضوع به کجا رسید؟

در بیش از یک سال گذشته سیاستی را در پیش گرفتند که برای حمایت از صیادان داخلی ممنوعیت ماهی تن را ایجاد کردند و این موضوع اهرمی شد که صیادان داخلی قیمت ماهی تن را به شدت افزایش دهند بنابراین قیمت ماهی هوور از کیلویی ۵۰ هزارتومان آبان ماه سال ۱۴۰۱ بتدریج به ۱۵۵ هزارتومان در سال‌جاری رسید که رشد ۱۸۲ درصدی یا به تعبیری افزایش ۳ برابری را منجر شد که همین امر موجب گران شدن چندین باره کنسرو ماهی از سال گذشته تاکنون شده است. به طوری که صیادان داخلی از یارانه‌هایی همچون سوخت ارزان قیمت استفاده می‌کنند، اما همچنان ماهی تن را گران می‌فروشند. این درحالی است که بار‌ها مسئولان انجمن کنسرو ایران به منظور حمایت از مصرف‌کننده داخلی خواستار لغو ممنوعیت واردات این ماهی شده بودند، بنابراین ثبت سفارش ماهی انجام شده و تازه شروع شده است، اما به‌دلیل کمبود نقدینگی واردکنندگان و نوسان نرخ ارز، میزان واردات به اندازه‌ای نیست که بتواند بازار این محصول را کنترل کند. البته انتظار می‌رود با واردات ماهی هوور یا همان ماهی تن، قیمت کنسرو ماهی افزایش پیدا نکند تا تمامی اقشار بتوانند از این محصول غذایی بهره‌مند شوند.

قیمت جهانی ماهی تن چقدر است؟

در حال حاضر قیمت هر کیلوگرم ماهی تن در بازار جهانی ۱.۸ دلار با احتساب هزینه‌های واردات، ترخیص، عوارض گمرکی و حمل‌ونقل به ۲ دلار تا ۲ دلار و ۲۰ سنت می‌رسد، اما آنچه که صنایع کنسروسازی ایران از صیاد ایرانی خریداری می‌کنند، هر کیلوگرم ماهی تن ۳ دلار تمام می‌شود. این تفاوت قیمت در هر کیلوگرم خود را نشان می‌دهد، زیرا به ازای هر کیلوگرم ماهی تن، ۳ کنسرو ماهی تولید می‌شود. براین باورم که از لحاظ راندمان و کیفیت به نفع کشور است که صادرات ماهی تن سرعت گیرد، زیرا طی سال‌های اخیر یک تصور اشتباهی جا افتاده که واردات یعنی مخالفت با تولید در حالی که چنین نیست و در جایی که باید واردات انجام شود اگر بموقع صورت نگیرد، بازار محصولات با کمبود و افزایش قیمت چشمگیر روبه‌رو می‌شود.

طی روز‌های اخیر زمزمه‌های افزایش قیمت مجدد کنسروماهی است. این در حالی است که واردات تن ماهیان از سرگرفته شده است. وضعیت فعلی را توضیح دهید؟

اکنون حجم زیادی از ماهی تن وارد نشده و در عین حال واردات تازه شروع شده است. ثبت سفارش ماهی تن از ۸ ماه قبل آزاد شد، اما به‌دلیل گذاشتن محدودیت‌ها، تعیین سقف و مشکلات در تأمین مالی، این امر به خوبی اجرا نشده است. زیرا همچنان اختصاص ارز به کندی انجام می‌شود بنابراین واردکننده باید واردات را انجام بدهد و بعد دولت ارز تخصیص دهد، این حجم از تأمین نقدینگی توان بالایی می‌خواهد که هرکسی از پس آن برنمی‌آید بنابراین میزان واردات کاهشی است. یعنی شرکت‌ها ثبت سفارش کرده‌اند، اما نتوانستند حجم ثبت سفارش قبلی را به‌دلیل کمبود نقدینگی وارد کنند بنابراین آنچه که وارد شده یا قرار است وارد شود، تأثیری در بازار نداشته، اما به طور حتم با استمرار واردات این محصول، قیمت کنسرو افزایش نخواهد یافت.

سرانه مصرف ماهی در کشور چه میزان است؟

طبق آمار سازمان شیلات ایران، سرانه مصرف ماهی در کشور نزدیک ۱۴ کیلوگرم برای هر ایرانی است، اما وضعیت بازار نشان می‌دهد که سرانه مصرف ماهی دو برابر گوشت قرمز نیست که بخشی از این مشکل به عملکرد اتحادیه تولید و تجارت آبزیان و سازمان شیلات ایران باز می‌گردد که طی سال‌های اخیر درباره تنوع خوراکی آبزیان فرهنگ‌سازی لازم صورت نگرفته است که به نظر می‌رسد علاوه بر تنظیم بازار قیمت ماهی باید در بحث آموزش و ترویج مصرف انواع آبزیان و نحوه پخت غذا‌های مختلف کار کنیم.