حضور ایران در اجلاسیه «اکو» برای تقویت کریدور‌ها

به گزارش مجله خبری نگار/ایران: سید ابراهیم رئیسی صبح امروز با دعوت رسمی «امامعلی رحمان»، رئیس جمهور تاجیکستان راهی شهر «دوشنبه» می‌شود. آیت‌الله رئیسی پس از این سفر به دعوت رسمی «شوکت میرضیایف»، رئیس جمهور ازبکستان و به منظور شرکت در شانزدهمین اجلاس سران سازمان همکاری‌های اقتصادی «اکو» به تاشکند سفر خواهد کرد. رئیس جمهور در این سفر ضمن شرکت در اجلاس سران اکو با شماری از سران و مقامات شرکت کننده در اجلاس نیز دیدار خواهد کرد. رایزنی در خصوص همکاری‌های دوجانبه بویژه در زمینه تجاری و اقتصادی و مسائل بین‌المللی خصوصاً شرایط بحرانی در غزه محور گفتگو‌های ۲ جانبه رئیس جمهور در این سفر ۲ روزه خواهد بود.

رئیسی در حالی راهی دو کشور منطقه‌ای می‌شود که آسیای میانه از جمله حوزه‌های تمدنی ایران به شمار می‌رود که توسعه روابط با آن می‌تواند به معنای تقویت قرابت‌های تاریخی ایران با این کشور‌ها محسوب شود. تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، افغانستان، قزاقستان و قرقیزستان خاستگاه تمدنی ایران هستند که بستر‌های مشترک متعددی با آن دارند. دولت سیزدهم در سیاست خارجی منطقه‌ای خود با تقویت روابط با این کشور‌ها و تعریف حوزه تمدنی کارآمد و مؤثر با آنها، می‌کوشد ضمن تقویت جایگاه منطقه‌ای جمهوری اسلامی، منافع امنیتی و اقتصادی‌اش را در آسیای غربی و مرز‌های غربی کشور نیز دنبال کند.

گرم شدن رابطه تهران و «دوشنبه»

سفر رئیسی به تاجیکستان که پاسخی به سفر خردادماه سال گذشته «امامعلی رحمان»، رئیس‌جمهور تاجیکستان به شمار می‌آید، نشانه‌ای از تقویت روز افزون مناسبات سیاسی و اقتصادی دو کشور است؛ مناسباتی که نخستین نشانه‌های گرم شدن آن را باید به آغاز دوره ریاست جمهوری سید ابراهیم رئیسی و تمرکز او بر سیاست خارجی منطقه‌ای مربوط دانست. چه پیش از آن، رابطه دو کشور در دوره‌ای چند ساله به سردی گراییده بود، اما وقتی دولت سیزدهم روی خوش خود را به همسایگان و بازیگران بزرگ و کوچک منطقه آسیا نشان داد، نشانه‌های گرمی رابطه میان تهران و «دوشنبه» پدیدار شد و مقام‌های دو کشور در چهارچوب نشست‌های بین‌المللی با هم دید و بازدید داشتند.

دلایل نزدیکی رابطه ایران و تاجیکستان را باید در حوزه‌های اقتصادی و امنیتی جست‌و‌جو کرد. روابط دو کشور در دولت سیزدهم ورود به یک مرحله توسعه‌ای را کلید زده و حجم تجارت طرفین را طی دو سال گذشته به بیش از سه برابر رسانده است. چه در جریان سفر سال گذشته «امامعلی رحمان» به تهران ۱۷ سند همکاری در ۹ خرداد ۱۴۰۱ در تهران امضا شد که بیشتر آن‌ها تفاهمنامه همکاری میان وزرا و مقام‌های دو کشور بود. دولت سیزدهم در رویکرد در پیش گرفته نسبت به کشور‌های آسیای میانه بویژه تاجیکستان درصدد است سطح تعاملات اقتصادی خود را به عنوان کشور هم زبان، به بالاترین سطح ممکن برساند. در همین چهارچوب توسعه راه‌های مواصلاتی اعم از ریلی و هوایی را در دستور کار قرار داده تا ایران به صورت عملی به محل اتصال و حتی یکپارچه‌سازی آسیای میانه با حوزه قفقاز تبدیل شود.

اهمیت همکاری‌های امنیتی

از سوی دیگر تحولات در افغانستان، ناامنی مرزی و جنگ اوکراین از جمله رویداد‌هایی بود که تاجیکستان را نسبت به تقویت همکاری‌های امنیتی با ایران ترغیب کرد و به شکل قابل توجهی رویکرد همسویی این کشور با جمهوری اسلامی را از خود متأثر ساخت. چه تحولات اخیر افغانستان و به قدرت بازگشتن طالبان در این کشور بر نگرانی‌های امنیتی بیشتر «دوشنبه» دامن زده است. به این دلیل، تاجیکستان بشدت نگران امنیت مرزهایش با افغانستان و قرقیزستان است و این نگرانی را دلیل کافی می‌بیند تا همکاری‌های امنیتی و دفاعی نزدیکی را با ایران به جریان بیندازد و تقویت کند.

به این ترتیب ظهور گروه‌های تروریستی، همکاری‌های امنیتی و نظامی تاجیکستان با ایران را حائز اهمیت ویژه‌ای ساخته است؛ بنابراین در فضایی که دولت رئیسی توجه ویژه‌ای را معطوف همسایگان و کشور‌های منطقه‌ای کرده است، می‌توان رفت و آمد‌های سطح بالای دو کشور را نشانه پایان دوره بی‌ثباتی در روابط و آغاز همکاری در بخش‌های امنیتی سیاسی، لجستیکی و اقتصادی دانست. کارخانه پهپادسازی «ابابیل ۲» که سال گذشته با حضور مقام‌های ارشد نظامی ایران در تاجیکستان افتتاح شد، نمونه روشنی از این همکاری رو به افزایش به شمار می‌آمد.

مشارکت در نشست سران «اکو»

رئیس جمهور پس از سفر دوجانبه به تاجیکستان به منظور شرکت در شانزدهمین اجلاس سران سازمان همکاری اقتصادی (اکو) راهی «تاشکند» پایتخت ازبکستان خواهد شد. رئیسی در حالی در نشست سران این اجلاس منطقه‌ای حضور می‌یابد که چند روز پیش از آن، پروتکل کریدور حمل و نقلی چین به اروپا از مسیر ازبکستان، ترکمنستان، ایران و ترکیه به امضای وزرا و نمایندگان این کشور‌ها در دوازدهمین اجلاس وزرای حمل ونقل سازمان همکاری اقتصادی اکو رسیده بود؛ اجلاسی که ۱۱ آبان ماه در شهر تاشکند ازبکستان برگزار شد و سبب شد سهم ترانزیت شرقی ایران از حجم ترانزیت چین به اروپا به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش پیدا کند.

این در حالی بود که قرار شد یکسان سازی تعرفه‌ها، رویه‌های حمل‌ونقلی و فرایند‌های مرزی در چهارچوب پروتکل امضا شده میان کشور‌ها به اجرا گذاشته شود که براین اساس پیش‌بینی می‌شود بتوان سهم قابل توجهی از حجم ترانزیت چین به اروپا را به مسیر ترانزیت شرقی‌غربی ایران جذب کرد. ضرورت تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی منطقه اکو با مشارکت بانک توسعه آسیایی، تکمیل حلقه‌های مفقوده ریلی و جاده‌ای و همچنین راه‌های تجاری‌سازی و تقویت کریدور‌های منطقه‌ای ازجمله اسلام‌آباد -تهران- استانبول، آلماتی -تهران- استانبول و کریدور‌های شرقی- غربی برای اتصال چین به اروپا و همچنین مسیر‌های دریایی خزر، از دیگر مواردی بود که نمایندگان کشور‌های عضو اکو درباره آن به گفتگو پرداختند و تصمیماتی درخصوص آن اتخاذ شد.

توسعه کریدور‌های منطقه‌ای

توسعه کریدور‌های منطقه‌ای که در دستور کار اجلاس اکو قرار گرفته یکی از مهم‌ترین محور‌هایی است که زمینه را برای تحقق اهداف اقتصادی تعریف شده کشور‌های عضو فراهم می‌کند. فعال کردن این نهاد منطقه‌ای، نقطه مقابل رویکرد کشور‌های غربی است که تضعیف سازکار‌های همگرایانه در منطقه آسیا بویژه مشارکت ایران را دنبال می‌کنند. چنانکه هدف قرار دادن «اکو» به عنوان یکی از چنین مجموعه‌های منطقه‌ای از جمله مأموریت‌های اجرایی امریکا در منطقه بود که سبب شد این کشور یک استراتژی جامع را در ارتباط با ایران و با هدف تحت تأثیر قرار دادن اهمیت ژئوپلیتیک آن در آسیا در پیش گیرد.

واشنگتن در پیگیری این رویکرد، طراحی پروژه اتصال بنادر شرقی دریای خزر به سمت بنادر دریای سیاه به موازات مسیر ایران، ایجاد کریدور شمالی- جنوبی میان کشور‌های آسیای میانه به موازات کریدور شمالی- جنوبی ایران و همچنین طراحی مسیر لاجورد در موازات کریدور شرقی- غربی ایران از جمله مسیر‌های موازی حمل و نقل کالا را در دستور کار قرار داد و پروسه اجرایی آن را کلید زد تا اهمیت کریدور‌های متصل به ایران را فاقد ارزش سازد. صرف هزینه‌های هنگفت برای اجرایی کردن پروژه موسوم به «تاپی» با هدف ایجاد خط لوله انتقال گاز ترکمنستان به هند از دیگر اقداماتی بود که به پشتوانه سرمایه‌گذاری اقتصادی گسترده امریکا و با هدف کاستن از موقعیت ژئوپلیتیک منطقه‌ای ایران دنبال شده است. با وجود این به نظر می‌رسد کشور‌های منطقه‌ای با وقوف به اهمیت ضرورت همگرایی میان خود، تمرکز ویژه شان را معطوف فعال کردن مجموعه‌های همکاری و ایجاد راه‌های اتصالی و تأمین امنیت برای حراست از اقدامات فارغ از مداخله‌جویی بازیگران خارج از منطقه کرده‌اند.