چرا اعتیاد به وجود می‌آید؟

به گزارش مجله خبری نگار،روز ۲۶ ژوئن (۵ تیرماه) از سوی مجمع عمومی سازمان ملل متحد به عنوان روز جهانی مبارزه با مواد مخدر نام گذاری شده است. در راستای افزایش آگاهی جامعه، روابط عمومی دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان مصاحبه‌ای را با دکتر محمد باقر صابری زفرقندی مدیر گروه اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی ایران و دانشیار روانپزشکی که در حوزه اعتیاد مشغول فعالیت علمی و بالینی است، انجام داده که مشروح آن را در زیر می‌خوانید:

چرا اعتیاد ایجاد می‌شود؟

اعتیاد یک بیماری مغزی است که به صورت ناخوشی‌های ذهنی و اختلالات رفتاری خودش را نشان می‌دهد. اعتیاد می‌تواند به صورت اعتیاد رفتاری باشد و یا در قالب وابستگی به یک ماده خاص که ما آن را به عنوان مواد اعتیاد آور و یا مواد مخدر می‌شناسیم به‌روز و ظهور کند.

برخی نظریه پردازان معتقد هستند که عده‌ای از افراد استعداد و زمینه لازم برای ابتلا به اعتیاد را دارند. یعنی افرادی در طی مراحل رشد روانی و جسمی که از دوران جنینی شروع می‌شود و در دوران نوزادی، کودکی و نوجوانی ادامه می‌یابد دچار نواقصی می‌شوند که آن‌ها را برای ابتلا به اختلالات رفتاری و برخی اختلالات روان پزشکی و از جمله اعتیاد مستعد می‌کند.

به عبارتی برای اینکه فردی مبتلا به اختلالات اعتیادی اعم از اعتیاد رفتاری و یا مصرف مواد مخدر شود در طول رشد آسیب‌هایی به سیستم مغزی او وارد شده و این آسیب‌ها منجر به ایجاد نقص در کارکرد مغز و اعصاب می‌شود است، بنابراین فرد استعداد زمینه‌ای و ذاتی برای اختلال اعتیاد را پیدا می‌کند. با توجه به موضع فوق یکی از اساسی‌ترین و مهم‌ترین اقدامات برای جلوگیری از اعتیاد، تامین و ارتقای بهداشت در دوران بارداری و حتی قبل از آن بهداشت دوران باروری در زنان است.

مراقبت دقیق از نوزادان و کودکان در دوران کودکی که با آسیب پذیری بالایی همراه است موثرترین راه پیشگیری است. عفونت‌ها و ضربه‌های جسمی و روحی، تغذیه نامناسب در این دوران عواملی هستند که آسیب‌های جدی و غیر قابل بازگشتی را ایجاد می‌کند.

با این توصیف این نظریه که شروع فرایند اعتیاد به طور عمومی در دوران نوجوانی شروع و شکل می‌گیرد و ما در سنین بالاتر تظاهرات بیرونی آن را می‌بینیم، قابل توجیه می‌شود.

چرا درمان اعتیاد لازم است؟

اعتیاد یک فرایند پیش رونده است. تمایل اجبار گونه و تکراری برای مصرف مواد و یا انجام یک رفتار خاص در اعتیاد‌های رفتاری یک مسیر معیوب را ایجاد می‌کند که فرد به سمت ناتوانی ذهنی و جسمی سوق پیدا می‌کند؛ بنابراین مداخله در هر مرحله‌ای برای توقف و یا کاهش سرعت این سیر تخریبی به شدت توصیه می‌شود.

این باور غلط که اعتیاد قابل درمان نیست نباید به باور نادرست تری منتهی شود که افراد معتاد برای کمک از درمان‌گران و شروع درمان تلاش نکنند. امروزه انواع مداخلات درمانی معتبر در دسترس است و درمانگران توانمندی این درمان‌ها را ارائه می‌کنند؛ بنابراین توصیه اکید می‌شود تا افرادی که به هر دلیل مواد اعتیاد آور مصرف می‌کنند فارغ از میزان و یا مدت مصرف برای شروع درمان چاره جویی کنند تا شرایط جسمی و ذهنی آن‌ها به مرحله‌ای از تخریب نرسد که فرایند درمان سخت‌تر می‌شود.

درمان‌های اجباری چه جایگاهی در فرایند درمان اعتیاد دارند؟

اگر درمان به صورت داوطلبانه صورت پذیرد و افراد با تمایل خودشان برای درمان اقدام کنند بدیهی است که نتایج کار بسیار امیدوار کننده خواهد بود؛ بنابراین یکی از اقدامات و مداخلات برای شروع درمان انجام مصاحبه‌های انگیزشی است تا فرد مبتلا مجاب شود که به درمان وارد شود.

با این حال و به دلیل آسیب‌های بالقوه و بالفعلی که متعاقب وجود افراد معتاد در خانواده و جامعه ایجاد می‌شود، داوطلبانه نبودن منافاتی برای شروع درمان ندارد. افراد معتادی که به مراحل سخت اعتیاد رسیده اند و اصولا توان ذهنی لازم برای اینکه تصمیم درستی بگیرند را ندارند لازم است مورد حمایت و مراقبت‌های درمانی تعریف شده قرار گیرند.

اجبار و فشار‌های قانونی برای این افراد نه تنها مفید بلکه لازم و ضروری است. خوشبختانه در قانون مبارزه با مواد مخدر کشور نیز در ماده ۱۶ به این مهم توجه شده و طبق این ماده قانونی افراد معتادی که به هر دلیل نتوانند و یا نخواهند اقدام به درمان کنند و تجاهر آن‌ها به اعتیاد موجب آسیب به خودشان و یا آحاد جامعه می‌شود باید از طریق مراجع قانونی تحت حمایت و درمان قرار گیرند. این ماده قانونی اگر درست و منطبق با موازین علمی و رعایت چهار چوب‌های بهداشتی و درمانی مورد توجه مسئولان مربوطه قرار گیرد تحقیقا بخشی از معتادین نجات خواهند یافت.

هر چند اجرای نادرست و سلیقه‌ای و بدون داشتن برنامه و پروتکل درمانی مناسب می‌تواند آسیب‌های جدی‌تری مانند اشاعه ویروس‌های خطرناکی از جمله ویروس نقص ایمنی و متعاقب آن بیماری ایدز و یا بیماری ناتوان کننده و کشنده هپاتیت‌های B و C را به دنبال داشته باشد.

بنابر گزارش دانشگاه علوم پزشکی ایران، تاکید همچنان بر این است که مداخله در درمان معتادان پرخطر و حاشیه نشین باید مبتنی بر شواهد علمی و دستورالعمل‌های استاندارد و پروتکل‌های درمانی متناسب و مناسب با این گروه هدف باشد که در سال‌های قبل این اسناد تهیه و حتی ابلاغ نیز شده است، ولی متاسفانه در اقدامات اخیر که تحت عنوان جمع آوری معتادان خیابانی صورت می‌پذیرد چندان مورد توجه قرار ندارد.