پیش بینی مرکز پژوهش‌ها از زمان عضویت کامل ایران در سازمان شانگ‌های

به گزارش مجله خبری نگار، مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی که روز سه شنبه منتشر شد، به بررسی مزیت‌های عضویت ایران در سازمان همکاری شانگ‌های با توجه به تصویب لایحه مربوطه به آن در مجلس شورای اسلامی پرداخت.

در این گزارش آمده است: مقابله با نفوذ ناتو به شرق، ایجاد نظام امنیت دسته جمعی در آسیای میانه، ارائه جدول زمانی برای خروج پایگاه‌های نظامی آمریکا از آسیای میانه، جایگزینی نظام چندقطبی به جای سلطه یکجانبه‌گرایانه آمریکا، تعیین مکانیسم معین برای حل و فصل اختلافات مرزی و ایجاد شبکه یکپارچه داده‌های مقابله با تروریسم و قاچاق موادمخدر از اهداف اولیه تأسیس سازمان همکاری شانگ‌های بودند.

استقرار امنیت پایدار در آسیای میانه و اوراسیا از کانون‌های مورد توجه سازمان همکاری شانگ‌های است. زیرا نقش مهمی در پیشبرد کمربند راه، احیای جاده ابریشم و کریدور شمال - جنوب دارد. ضمن آنکه اغلب کشور‌های عضو شانگ‌های از موزاییک‌های قومی و فرقه‌ای برخوردارند و تفسیر‌های متفاوت آنان از تروریسم، می‌تواند به تنش‌های غیرقابل کنترل تبدیل شود. به همین دلیل تروریسم، تجزیه طلبی و افراط گرایی؛ سه دغدغه مهم اعضای این سازمان معرفی شده اند.

این گزارش در ادامه با اشاره به اینکه عضویت رسمی جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگ‌های در صورت طی شدن تمامی فرایند‌ها و تشریفات قانونی، زودتر از آوریل ۲۰۲۳ نخواهد بود، می‌افزاید: بحرین، امارات، کویت، مالدیو و میانمار به عنوان اعضای جدید شرکای گفتگو پذیرفته شده‌اند. این امر نشان می‌دهد که برخی متحدان غرب نیز افول آمریکا در منطقه را پذیرفته‌اند و بعد از تحولات اوکراین، اتکای برخی بازیگران منطقه‌ای به تضمین‌های سیاسی و امنیتی غرب و ناتو کاهش یافته است.

بررسی اظهارات و مواضع رؤسای کشور‌های عضو شانگهای، نشانگر اهمیت و دغدغه بالای این سازمان به دو موضوع امنیت غذایی و انرژی است، به طوری که محور سخنان دبیرکل سازمان همکاری شانگ‌های در «هفدهمین نشست سران شرق آسیا» مورخ ۱۴ نوامبر ۲۰۲۲ (۲۳ آبان ۱۴۰۱) نیز بر دو محور امنیت غذایی و انرژی متمرکز شده بود. از منظر سازمان همکاری شانگهای؛ تغییرات آب و هوایی، تنش‌های ژئوپلیتیک و همه گیری کووید- ۱۹، سه عامل تشدیدکننده ناامنی غذایی هستند.

بر اساس تحلیل کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس، استمرار تنش و بی اعتمادی بین برخی اعضا همچون هند و پاکستان، از موانع تسریع فرایند همگرایی سیاسی و اقتصادی بین اعضا تلقی می‌شود، با وجود این حضور هر دو کشور در سازمان همکاری شانگ‌های باعث تعدیل و پیشگیری از شکل گیری تنش‌های غیرقابل کنترل بین آنان می‌شود، در نتیجه یکی از فرصت‌های سازمان همکاری شانگهای، کمک به استقرار صلح و امنیت پایدار منطقه‌ای است.

اغلب کشور‌های عضو سازمان همکاری شانگ‌های از پتانسیل تهدیدات تروریستی و جدایی طلبی قومی برخوردارند، به همین دلیل «ساختار ضدتروریسم منطقه‌ای سازمان همکاری شانگهای» یکی از تدابیر اعضا برای مقابله با تهدیدات مشترک بود. ماده (۲۴) اساسنامه سازمان همکاری شانگ‌های از مهمترین مواردی است که برخی منتقدان با استناد به این ماده، خواستار بررسی دقیق‌تر اسناد پیوست به سازمان همکاری شانگ‌های هستند. در این ماده تصریح شده است که اعضا نمی‌توانند هیچ گونه حق شرطی را نسبت به منشور، اهداف و مأموریت سازمان داشته باشند.

با توجه به عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای، پنجره جدیدی را برای استقرار امنیت پایدار در مناطق التهاب آفرین و تنش زا مانند افغانستان فراهم می‌کند. در این میان ابتکار قوه مقننه برای برگزاری دیپلماسی پارلمانی سران همسایگان افغانستان در شانگهای، جایگاه قوه مقننه جمهوری اسلامی ایران در ترتیبات و ساختار امنیتی منطقه را تقویت می‌نماید.

در ادامه این گزارش فرصت‌های پیش روی مجلس شورای اسلامی با عضویت ایران در این سازمان بررسی شده و آمده است: اهتمام و تمایل سازمان همکاری شانگ‌های برای ایجاد کانون‌های تماس با سازمان‌های منطقه‌ای، فرصت مناسبی را برای هیات‌های دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی برای تعمیق روابط بین سازمان همکاری شانگ‌های با مجمع مجالس آسیایی و اتحادیه بین المجالس اسلامی به وجود آورده است. این اقدام با دیپلماسی پارلمانی جمهوری اسلامی ایران برای توسعه همزمان دیپلماسی نگاه به شرق، تحقق قرن پیش رو – قرن آسیا و دیپلماسی مقاومت هوشمند در برابر استکبار جهانی همسویی راهبردی دارد.

یکی از برنامه‌های راهبردی سازمان همکاری شانگهای، انجام رزمایش‌های نظامی برای آمادگی حداکثری در برابر تهدیدات مشترک است. گستره جغرافیایی روسیه، چین، هند، ایران و همچنین مزیت‌های ژئوپولیتیکی این کشورها، بازخورد این رزمایش‌ها بر صلح و امنیت پایدار منطقه‌ای را افزایش داده است.

بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان، واکنش‌هایی را در بین برخی اعضا به وجود آورده است، به طوری که تاجیکستان در سال ۲۰۲۱ با حضور نماینده طالبان در نشست شانگ‌های موافقت نکرد. این امر نشان می‌دهد جدا از برخی اختلافات مرزی، دومین عنصری که می‌تواند موانعی را برای انسجام داخلی این سازمان به وجود آورد، افراط گرایی و تفسیر‌های متفاوت اعضا از تروریسم یا جدایی طلبی است.

به همین دلیل، عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگ‌های و اتخاذ دیپلماسی پارلمانی میانجی گرایانه یا رایزنی هیات‌های دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی برای ایجاد مجمع مجالس کشور‌های فارسی زبان، می‌تواند گشایش‌های جدیدی را برای رفع یا تعدیل برخی تنش‌ها بین برخی اعضا مانند افغانستان (عضو ناظر) و تاجیکستان (عضو رسمی) به وجود آورد.

مرکز پژوهش‌های مجلس با ارایه پیشنهادی مبنی بر تاسیس «اتحادیه بین المجالس سازمان همکاری شانگهای» برای ارتقای جایگاه مجلس شورای اسلامی در تعمیق و توسعه همکاری‌های همه جانبه بین کشور‌های عضو این پیمان، بر پیگیری مصوبات سازمان همکاری شانگ‌های در دو لایه اجرایی و قانونگذاری تاکید کرد و آن را مایه افزایش پشتوانه مردمی برنامه‌های این سازمان دانست.

بر اساس این گزارش، الحاق جمهوری اسلامی ایران به سازمان همکاری شانگهای، می‌تواند حلقه‌های تماس بین این سازمان و سایر ائتلاف‌های منطقه‌ای همچون سازمان همکاری‌های اقتصادی اکو را افزایش دهد. به غیر از فدراسیون روسیه، سایر اعضای رسمی کشور‌های عضو سازمان همکاری شانگ‌های از قاره آسیا هستند و الحاق جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از کشور‌های مهم منطقه ای، فرایند گسترش همکاری‌های قاره‌ای در راستای قرن پیش رو - قرن آسیا را هموارتر می‌نماید.

لایحه الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به سازمان همکاری شانگ‌های به تازگی در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده است و انتظار می‌رود با طی مراحل قانونی تصویب این لایحه و عضویت کامل کشورمان در این سازمان منطقه ای، فضای مساعدی برای توسعه همکاری‌های سیاسی و اقتصادی بین ایران با کشور‌های عضو بویژه چین، روسیه و هند برداشته شود به طوری که به اعتقاد کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس، توسعه همکاری‌های اقتصادی جمهوری اسلامی ایران با روسیه و چین در قالب پیمان شانگهای، یک پشتوانه سیاسی برای اجرای دقیق‌تر اسناد همکاری‌های بلندمدت ایران با چین و روسیه خواهد بود.

بر اساس این گزارش، سازمان همکاری شانگ‌های این پتانسیل را دارد که به یک عنصر بازدارنده در قبال مداخلات و سیاست‌های ناتو برای نفوذ به شرق تبدیل شود. کشور‌های غربی با تأسیس مجمع قانونگذاری ناتو، از ظرفیت قانونگذاری کشور‌های عضو برای مشروعیت بخشی به مقاصدشان استفاده می‌کنند. تأسیس اتحادیه بین المجالس کشور‌های عضو سازمان همکاری شانگهای، توازن راهبردی و هماوری دیپلماتیک این سازمان در برابر ناتوی نظامی، فرهنگی، اقتصادی و امنیتی را ارتقا می‌دهد. از طرفی تقویت قدرت راهبردی شانگهای، کارایی و اثرگذاری ناتوی عربی در خلیج فارس را به صورت قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌دهد.

یکی از اهداف سند تاسیس سازمان همکاری شانگهای، تحقیق مشترک کشور‌های عضو برای مواجهه و آمادگی در برابر چالش‌های مشترک اعضا در قرن بیست و یکم است، به همین دلیل می‌توان از ظرفیت خرد جمعی اعضا برای مواجهه منطقی و هوشمندانه با ابرچالش‌های مشترک در گام دوم انقلاب استفاده نمود.