سواد تحلیلی ناشناخته، اما کاربردی

به گزارش مجله خبری نگار، با سواد بودن در هر زمانی یکی از مهم‌ترین مهارت‌ها بوده است. در گذشته، افرادی که خواندن و نوشتن بلد بودند در دیوان شاهان به کار مشغول می‌شدند و امروز هم افراد باسواد، جایگاه ویژه‌ای بین مردم دارند. شاید برای‌تان جالب باشد که بدانید مفهوم سواد در قرن‌های گذشته، تغییرات بسیاری کرده است و آخرین بار، سازمان ملل در دهه دوم قرن ۲۱، برای چهارمین بار در مفهوم سواد تغییر ایجاد کرد. در این تعریف کلا ماهیت سواد تغییر یافت و مهارت‌های ۱۲ گانه اعلام شد که داشتن این توانایی‌ها و مهارت‌ها مصداق باسواد بودن قرار گرفت و یکی از مهم‌ترین آن‌ها سواد تحلیلی است که البته ناشناخته‌ترین هم هست، اما تعریف این سواد چیست؟ چرا مهم است که یاد بگیریم؟ چطور باید یاد بگیریم؟ و ....

تعریف سواد تحلیلی

طبق تعریف سواد تحلیلی عبارت است از: توانایی شناخت، تحلیل و ارزیابی نظریه‌های مختلف و ساختن استدلال‌های منطقی بدون تعصب و پیش‌فرض. به عبارت دیگر، فرد توان بررسی هر موضوعی را از چند دیدگاه داشته باشد. ما عادت داریم درباره هر موضوعی یک نظر شخصی داشته باشیم که آن را صحیح می‌پنداریم و بقیه دیدگاه‌ها را غلط فرض می‌کنیم. در موضوع‌های شخصی مثل علایق و سلایق این امر مشکلی ندارد، اما وقتی در ارتباط با دیگران قرار می‌گیریم قضیه فرق دارد. چون تجربه دیگران از زندگی با ما متفاوت است، پس احتمالا به نتایج و باور‌های متفاوتی از ما هم رسیده‌اند؛ بنابراین برای درک بهتر دنیای اطراف‌مان و دیگران این توانایی که بدون تعصب و پیش‌داوری قضایا را از زاویه دید آن‌ها نگاه کنیم بسیار مهم است. در روابط بین فردی به این توانایی همدلی هم گفته می‌شود.

به چالش‌کشیدن خودمان

شاید یک موضوع برای ما ساده باشد، اما برای فرد دیگری سخت و طاقت‌فرسا، بنابراین بیان جملاتی مانند «این که مهم نیست»، «چرا برای چنین چیز بی‌ارزشی ناراحتی» و ... نشان می‌دهد که فاقد همدلی و توان دیدن موضوع از زاویه دید بقیه هستیم. در سطح اجتماعی، افراد و گروه‌های مختلف دیدگاه‌های متفاوت و گاه متضادی دارند. این که بتوانیم موضوع را از دیدگاه آنان ببینیم و در دفاع از عقیده خود توان اندیشیدن به استدلال‌های مخالف را هم داشته باشیم، مهارت بسیار کلیدی است. در واقع خودمان عقیده خود را به چالش بکشیم و درون خودمان مکالمه‌ای انتقادی داشته باشیم که چرا این دیدگاه می‌تواند اشتباه باشد؟

پرورش سواد تحلیلی با تولید استدلال

تولید استدلال در مسیر مخالف باور‌های خودمان، تمرین بسیار مهمی برای پرورش سواد تحلیلی است. این تمرین باعث می‌شود که از دیدگاه و زاویه متفاوتی به هر موضوع نگاه کنیم تا هم نقاط ضعف عقیده خود را بهتر بشناسیم و برای رفع آن‌ها اقدام کنیم، هم این که باعث همدلی بیشتر با دیگران می‌شود. این گونه افراد با عقیده مخالف دشمن فرض نمی‌شوند، بلکه انسان‌هایی هستند که تجربه زندگی آن‌ها با ما متفاوت و ممکن است اگر ما هم تجارب مشابه آن‌ها می‌داشتیم، به همان دیدگاه آن‌ها می‌رسیدیم.

یک باور خطرناک

باور به درستی یک ایده و غلط بودن تمام ایده‌های دیگر، امری خطرناک است، زیرا باعث نخوت و خودبرتر‌بینی می‌شود و بسیاری از جنگ‌های تاریخ به این دلیل شکل گرفته است. حتی درگیری‌های قومی-نژادی ناشی از فرض یک خوب مطلق و شر مطلق هستند. قومی که خود را خوب مطلق می‌پندارد، توان درک و همزیستی با اقوام دیگر را از دست می‌دهد و در نهایت با شمشیر باهم سخن خواهند گفت.

دانشی برای آدمی بهتر شدن

در آخر باید اشاره کرد که جدیدترین تعریف سواد به صورت «توانایی ایجاد تغییر در خود بر اساس دانش‌های به دست آمده» بیان شده است. یعنی دانشی که به آدم بهتری شدن منجر و به سواد ختم شود، در غیر این‌صورت بی‌ارزش است.

منبع: خراسان