میانجی‌گری تهران در روند مذاکرات سیاسی کابل

به گزارش مجله خبری نگار/ایران: انتشار جزئیاتی درباره میزبانی سال گذشته تهران از جانب احمد مسعود یکی از فعالان سیاسی کشور همسایه و هیأتی از طالبان از فعال شدن نقش میانجی‌گرانه کشور برای حل بحران سیاسی افغانستان حکایت دارد. احمد مسعود، در گفت‌وگویی با روزنامه هندی «ایندین اکسپرس» به بیان جزئیات جدیدی درباره دیدار خود با هیأتی از طالبان در تهران پرداخته و اعلام کرد در جریان دیدارش با امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان در سال گذشته در ایران، سمتی در دولت طالبان به او پیشنهاد شده بود که آن را رد کرد.

نکته مهم برگزاری این نشست توافقی بود که طرفین برای آغاز گفتگو با تیم‌ها، طیف‌های مختلف و گروه‌های سیاسی افغانستان و میانجی‌گری ایران برای ازسرگیری مذاکرات بین‌الافغانی به آن دست یافتند. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان دی‌ماه سال گذشته با اعلام سفر هیأتی از طالبان به تهران خبر داد که اسماعیل خان، والی پیشین هرات و احمد مسعود با هیأتی از گروه طالبان در تهران دیدار کرده‌اند.

طی این نشست، طالبان به آن‌ها اطمینان داده که می‌توانند بدون هیچ نگرانی به کشور بازگردند. «عبدالقیوم سلیمانی»، سرپرست سفارت افغانستان در ایران نیز فضای این نشست را صمیمانه و سازنده توصیف کرد. امیرخان متقی پس از انتشار خبر دیدار گروه‌های افغانستانی با یکدیگر در تهران، ضمن تأیید این خبر اعلام کرده بود با اسماعیل خان و احمد مسعود در ایران دیدار کرده است و از آن‌ها خواسته تا به کشورشان برگردند.

خروج نیرو‌های امریکایی

نخستین‌بار اواخر سال ۲۰۱۸ پیش از سقوط دولت حاکم افغانستان بود که خبر میزبانی نمایندگان طالبان از سوی ایران اعلام شد. رویدادی که دولت وقت کابل در جریان آن قرار داشت و هدف از آن حل و فصل مشکلات امنیتی در افغانستان اعلام شده بود. بعد‌ها به‌دنبال توافقی که در سال ۲۰۲۰ میان طالبان و امریکا برای خروج نیرو‌های این کشور از افغانستان انجام شد، ایران خواستار توجه بیشتر به مذاکرات بین دولت افغانستان و طالبان شد.

اما خروج امریکا از افغانستان در سال ۲۰۲۱ و تسلط طالبان بر این کشور، بسیاری از دولت‌های منطقه از جمله جمهوری اسلامی را با این ابهام روبه‌رو کرد که آیا طالبان که پیش‌تر یکی از جریانات مسلح در برابر دولت کابل بود می‌تواند ثبات و امنیت را در این کشور برقرار کند یا نه. از این‌رو سردار قاآنی، فرمانده نیروی قدس در بحبوحه قدرت گرفتن طالبان در افغانستان، امنیت جمهوری اسلامی را مورد توجه قرار داد و تأکید کرد که «آنچه برای ایران در افغانستان اهمیت دارد، این است که امنیت جمهوری اسلامی مخدوش نشود.» موضوعی که بار‌ها از سوی دیگر مقامات جمهوری اسلامی نیز تکرار و بر لزوم حفظ ثبات و امنیت در مرز‌های مشترک با همسایه شرقی‌اش تأکید شد.

تلاش برای ایجاد دولت فراگیر

این چنین بود که در پی سقوط دولت وابسته اشرف غنی، رئیس جمهور پیشین افغانستان و تسلط جنبش طالبان بر این کشور، مقام‌های کشورمان به دفعات تلاش کرده‌اند که روابط عملگرایانه‌ای با همه طرف‌های دارای نفوذ در افغانستان برقرار کنند. این در حالی است که مذاکرات صورت‌گرفته با طالبان و همه کشور‌های مرتبط با بحران هنوز سمت و سویی مشخص برای تعیین چشم‌انداز حاکم بر افغانستان نیافته و ایران همچنان به جای شتاب در به رسمیت شناختن این گروه، در حال رصد تحولات و پیگیری منافع مشترک دو ملت است.

اما این در حالی است که پیش‌تر در بحبوحه تسلط تدریجی طالبان بر همه بخش‌های حاکمیت افغانستان، جبهه‌ای از مخالفان در برابر طالبان در دره پنجشیر در شمال شرقی کابل شکل گرفت که احمد مسعود، پسر شهید احمدشاه مسعود به چهره اصلی آن تبدیل شده بود. احمد مسعود، اما در همان آغاز تلاش‌های خود برای تغییر وضعیت بحرانی افغانستان در گفتگو با تلویزیون سعودی العربیه تأکید کرده بود: «برای اداره کشور یک دولت فراگیر لازم است که طالبان نیز بخشی از آن خواهد بود، اما اگر طالبان مذاکرات را رد کند، جنگ غیر قابل اجتناب خواهد بود.» این درحالی است که وی که رهبری گروهی موسوم به جبهه مقاومت ملی افغانستان را برعهده داشت، برای انجام فعالیت در امریکا و جلب حمایت مقامات این رژیم، دفتر نمایندگی خود در واشنگتن را به‌عنوان یک عامل خارجی ثبت کرد.

نتایج تلاش تهران

با وجود برگزاری سه نشست منطقه‌ای از جمله نشست سال گذشته وزرای خارجه کشور‌های ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان و پاکستان همراه با روسیه در تهران و همچنین تکرار این نشست در فروردین ماه سال‌جاری در چین، اجماع نظر اثرگذاری برای کمک به حل سیاسی موضوع افغانستان حاصل نشده است. با این حال تهران در ماه‌های گذشته به‌طور مستمر به نقش دیپلماتیک خود برای نزدیک کردن دیدگاه گروه‌های مختلف کشور همسایه به نظرات جاری از سوی دیگر همسایگان جهت تشکیل یک دولت فراگیر ادامه داده است. ذیل این تلاش‌ها است که آیت‌الله رئیسی با تعیین یک دیپلمات با سابقه به‌عنوان نماینده ویژه خود در امور افغانستان، نقش فعال ایران در این زمینه را هدایت کرد.

حسن کاظمی‌قمی، نماینده ویژه رئیس‌جمهور در امور افغانستان پیش از این اعلام کرده بود: «به‌نظر می‌رسد در درون مسئولان طالبان این نگاه به‌وجود آمده و به این جمع‏‏‏‏‏‏‌بندی رسیده‌اند که دولت مشارکتی شکل گیرد، شاید قبلاً مخالف بودند، اما اکنون نظرشان تغییر کرده است و کمی زمان نیاز دارد.» کاظمی‌قمی همچنین در پاسخ به این سؤال که ایران، جمهوری‌اسلامی افغانستان را تأیید می‌کند یا حکومت فعلی طالبان، اعلام کرده بود که ایران در شرایط امروز و با توجه به اهمیت مسأله امنیت، مشترکات ملی و همچنین ضرورت حسن همجواری، با طالبان تعامل می‌کند، اما تا دولت فراگیر تشکیل نشود، آن‌ها را به رسمیت نمی‌شناسد.»