بازشدن گره مشکلات کشور در گرو استفاده از توان علمی دانشگاهیان

سال‌هاست از پدیده‌ای به نام فرار مغزها سخن به میان می‌آید که با نام امروزی‌تر، مهاجرت نخبگان نیز خوانده می‌شود و گناه آن با نام جذب مغزها به گردن دیگران می‌افتد، در حالی که با استفاده از داشته‌های علمی دانشگاهیان می‌توان علاوه بر جلوگیری از فرار مغزها، گره مشکلات کشور را نیز باز کرد.

به گزارش مجله خبری نگار،رییس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران با تایید این مطلب، تاکید می کند که درون‌مایه فرار از مغزها و نهان‌سازی مغزها، جدایی راه عمل از علم است. آموزه‌های دینی نشان داده و می‌دهند که هرگاه در کاری از علم بهره نبریم، کنشی را بدون پژوهش انجام دهیم یا تصمیمی را بدون تفکر بگیریم، به سرانجام درستی دست نمی یابیم.

به گزارش مجله خبری نگار،سیروس علیدوستی روز سه شنبه از نبود دسترسی آزاد به پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها با نام فرار از مغزها، یاد کرد و اظهار داشت: اینجا سخن از این پدیده یا رویکردِ درست به آن نیست، سخن از پدیده‌ای دیگر است که آن را می‌توان فرار از مغزها و نهان‌سازی مغزها نامید.

وی می گوید: درون‌مایه فرار از مغزها و نهان‌سازی مغزها، جدایی راه عمل از علم یا کنش از پژوهش یا تصمیم از تفکر است. آموزه‌های دینی و آزموده‌های همه ما نشان داده و می‌دهند که هر گاه در کاری از علم بهره نبریم، کنشی را بدون پژوهش انجام دهیم یا تصمیمی را بدون تفکر بگیریم، به سرانجام درستی دست نخواهیم یافت و گاه پیامدهای نادرستی به‌بار خواهیم آورد.

رییس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، تاکید کرد: پنداره روشن فرار از مغزها، همراه نساختن کارشناسان، کارآزمودگان و دانشگران در کارهاست. ولی مغزها، یافته‌ها و دانسته‌های شان را می‌نویسند و بخشی از دانش نهان خود را در نوشتارهای خود آشکار می‌کنند، این نوشتارها، گاهی مانند کتاب در دسترس همگان گذارده می‌شوند و گاهی به شکل گزارش طرح پژوهشی، پایان‌نامه و رساله تنها در چند نسخه اندک هستند.

به گفته علیدوستی، نهان‌سازی مغزها با پنهان ساختن چنین نوشتارهایی است که انجام می‌شود. از یک سو، سیاست‌گذارانِ علم و فناوری کشور به‌ دشواری تن به آزادسازی دسترسی به این گنجینه‌ها می‌دهند و گویی از مغزها فرار می‌کنند. از سوی دیگر، شگفتا که بسیاری از مدیران نهادهایی مانند دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها که مأموریت گسترش دانش را دارند و استادانی که کم یا بسیار و خوب یا بد، راهنمایی پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها را بر دوش دارند، بیش از همه به نهان‌سازی مغزها کمک می‌کنند و از دیگران با دسترسی به پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها ناسازگارترند.

وی افزود: سالانه نزدیک به ۱۷۰ هزار دانش‌آموخته تحصیلات تکمیلی در کشور داریم که اگر یک درصد آن‌ها کاری کرده باشند کارستان، آنگاه هر سال چندین هزار و در چند سال چند ‌ده هزار راهکار، یافته علمی و دستاورد گران‌بهای اندیشه و کوششِ سالی چند از پژوهشگرانِ جوان و بینش و رهنمونِ استادانِ دانا در هزار توی قفسه‌ها و هزارخانِ آیین‌نامه‌ها و بی‌راه‌های دستورها از دسترس برون می‌شوند، این نهان‌سازی مغزها پشت تابلوهایی مانند حقوق مادی، حقوق معنوی، مالکیت فکری و کپی‌رایت برازنده نیز به نظر می آید.

رییس ایرانداک اظهار داشت: مگر در کشور چند گره هست که با این همه کار باز نشود. زمان آن است که سیاست‌گذاران، این مغزها را از بند برهانند تا یک دگرگونی ژرف در علم، فناوری و پیشرفت کشور در کوتاه‌مدت ببینند. اکنون هنگام آن است که دانش نهان در سامانه علم، فناوری و نوآوری کشور، روان شود و به گردش درآید تا به‌کار رود و توان و کاستی آن روشن شده و چرخه درست «عمل و علم»، «کنش و پژوهش»، یا «تصمیم و تفکر» آراسته شود. بدین‌سان از یک سو، کارگزاران می‌توانند از دانش دانشگران بهره برند و از سویی نیز، دانشگران می‌توانند دستاوردهای خود را در بوته آزمون بسنجند و هر دو توانمندتر شوند.

علیدوستی تاکید کرد: از این رهگذر، هم‌افزایی پیوسته‌ای فراهم می آید که گستره آن، کاستی‌ها را در کشور بپوشاند و به پیشرفتی باورنکردنی رهنمون شود. گام بزرگ‌تر و کارسازتر برای کشور ما آن است که «آشکارسازی مغزها» گسترش یابد و همه سازمان‌ها و منابع پنهان را دربرگیرد. سازمان‌ها و دانشگران باید دانش خود را آشکار سازند و سیاست‌گذاران و کارگزاران باید یافته‌های آنان را به‌ کار بندند تا نهان‌سازی مغزها و فرار از مغزها روی ندهد و چرخه هم‌افزایی عمل و علم، کنش و پژوهش و تصمیم و تفکر به گردش درآید و سرمایه‌های کشور بارور و بهره‌ور شوند. بدین‌سان دانش و پژوهش، کارکرد و بازار همچنین منابع مالی پایدار پیدا می‌کنند و دولت و صنعت که ۲ پایه دیگر دستگاه نوآوری هستند، به نیازهای خود پی می‌برند و برای درخواست‌های خود پاسخی می‌یابند.

دسترسی به ۲۰ برگ نخست پایان نامه‌ها و رساله‌ها

وی با اشاره به پایان نامه هایی که هم اکنون در پایگاه اطلاعات علمی ایران (گنج) ایرانداک در دسترس است، خاطرنشان کرد: سامانه گنج بدون دسترسی به تمام‌متن پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها همچنان کارکردهای بسیاری برای جامعه علمی کشور دارد. یکی اینکه همچنان اطلاعات کتاب‌شناختی، چکیده و ۲۰ برگ نخست هر پایان‌نامه و رساله را بی‌درنگ پس از ثبت در ایرانداک، در دسترس همگان می‌گذارد. این پایگاه تنها جایی در کشور است که پیشنهاده‌های (پروپوزال‌های) پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها را نیز اشاعه می‌دهد.

علیدوستی ادامه داد: دسترسی به اطلاعات این مدارک، برای تک‌تک پژوهشگران کارساز است و بودن اطلاعات در کنار هم، اطلاعات تازه‌ای را به دست می‌دهد و راه تحلیل را باز می‌کند. برای نمونه ایرانداک در سال گذشته گزارشی از بیش از سه هزار پایان‌نامه و رساله را از ۱۳۵ مؤسسه کشور در زمینه سیل منتشر کرد که داده‌های آن در جای دیگری یافت نمی‌شد و می‌توانست به کار بسیاری از مدیران و پژوهشگران در کشور بیاید.

به گفته این مسوول ایرانداک، با بودن همین اطلاعات در گنج نیز می‌توان گزارش‌های آماری و تحلیلی بسیاری را برای سیاست‌گذاران فراهم ساخت و تأثیر پژوهش‌های دانشگاهی (آکادمیک) را سنجید و پایان نامه ها و رساله ها (پارساها) و مؤسسه‌ها را بر این پایه رتبه‌بندی کرد و برترین‌ها را یافت یا دیگر سنجه‌های ارزیابی را به کار برد. این پایگاه، زیربنای سامانه پیشینه پژوهش نیز هست که کاربرد بسیاری در کاهش دوباره‌کاری و بدرفتاری در پژوهش‌های دانشجویان تحصیلات تکمیلی دارد. این سامانه با اتکا با گنج، تنها در سال ۱۳۹۸ نزدیک به ۱۶۰ هزار درخواست دانشجویان تحصیلات تکمیلی را پاسخ داده است.

منبع: ایرنا