"ایستگاه فضایی سپهر" قطب ملی دریافت تصاویر ماهواره‌ای ایران

به گزارش مجله خبری نگار،  رویداد «فناوری فضایی در خدمت توسعه پایدار» با حضور رئیس سازمان فضایی ایران و جمعی از دستگاه‌های بهره‌بردار از خدمات فضایی در پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات برگزار شد.

نماینده سازمان جغرافیایی در این نشست گفت: سازمان جغرافیایی طبق روال سال‌های گذشته در نمایشگاه ایران ژئو را خواهد داشت و از همه علاقه‌مندان برای بازدید دعوت به عمل می‌آورد.

وی عنوان کرد: سازمان جغرافیایی یک سازمان داده‌محور با قدمت بیش از ۱۰۳ ساله است. این سازمان دانش و ظرفیت علمی خود را در اختیار کاربران دولتی و نهاد‌های مختلف قرار داده و به نظر می‌رسد در این مسیر موفق بوده است، زیرا تعاملات مؤثری با دستگاه‌های دولتی داشته است. ارائه خدمات فضایی و جغرافیایی مستلزم ایجاد زیرساخت‌ها، تجهیزات و ابزار‌های تخصصی است که سازمان طی سال‌های اخیر به آن توجه ویژه‌ای داشته است.

نماینده سازمان جغرافیایی تصریح کرد: یکی از زیرساخت‌های مهم و راهبردی که این سازمان در اختیار دارد، ایستگاه فضایی سپهر است که به عنوان یک زیرساخت ملی شناخته می‌شود. این ایستگاه مجهز به سامانه‌های متنوع دریافت تصاویر ماهواره‌ای است که از سال ۱۳۸۰ تاکنون به‌طور مستمر فعال بوده و سابقه‌ای نزدیک به بیست سال در زمینه دریافت تصاویر با کیفیت دارد. از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۴ این ایستگاه تصاویر با دقت‌های مختلف از جمله پنج متر سیاه‌وسفید، ۲۳ متر رنگی و ۵۶ متر رنگی را از منظومه ماهواره‌های کشور هند دریافت کرده است. همچنین از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۹ قرارداد رسمی همکاری با هند در زمینه دریافت داده‌های ماهواره‌ای منعقد شده و تصاویر ارتقاءیافته از سری جدید ماهواره‌های همان کشور در این ایستگاه پردازش شده است.

نماینده سازمان جغرافیایی گفت: از سال ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۶ تصاویر P۵ که دارای دقت دو متری و ویژگی استریو (زوج‌بودن) هستند، در این ایستگاه دریافت شده و این داده‌ها یکی از منابع اصلی تهیه نقشه‌های پایه کشور محسوب می‌شوند. در دو تا سه سال اخیر بخش زیادی از این تصاویر، شامل پوشش کامل کشور، منطقه و حتی بخش اعظمی از نیم‌کره شمالی، در آرشیو سازمان نگهداری شده است و بخشی از آن در اختیار نهاد‌های دولتی برای پروژه‌هایی نظیر بررسی تداخل اراضی قرار گرفته است.

به گفته این مقام، پس از قطع ارتباط با هند در سال ۱۳۹۶، سازمان ناگزیر به تأمین تصاویر از سایر کشور‌ها شد و در حال حاضر از ماهواره‌های کشور ونزوئلا تأمین تصاویر می‌کنیم. امروز هم به جهت تولید نقشه‌های با مقیاس بزرگ، تصاویر با دقت بالای ۵۰ سانتی‌متر با قابلیت استریو را تأمین می‌کنیم.

وی گفت: زیرساخت‌های ایستگاه فضایی سپهر متناسب با نوع مأموریت‌ها طراحی شده و شامل باند‌های فرکانسی متنوع و داده‌های هواشناسی به‌صورت آنلاین و آفلاین است.

نماینده سازمان جغرافیایی تصریح کرد: یکی از مزیت‌های مهم ایستگاه فضایی سپهر، بومی‌سازی سامانه‌های آن و امکان ارتقاء، تنظیم و توسعه قابلیت‌های فنی است. این ویژگی سبب شده که ایستگاه سپهر به قطب اصلی دریافت داده‌های ماهواره‌ای کشور تبدیل شود و همکاری نزدیکی با سازمان فضایی در زمینه دریافت تصاویر ماهواره‌های ملی داشته باشد.

وی گفت: از دیگر زیرساخت‌های سازمان جغرافیایی در حوزه فضا می‌توان به تجهیزات رصد فضایی در استان مرکزی اشاره کرد. هدف از ایجاد این سامانه، تعیین موقعیت و رهگیری اشیاء و ماهواره‌های فضایی است. یکی از چالش‌های مهم کشور در زمینه پرتاب‌های فضایی، وابستگی به پایگاه‌های داده مداری کشور‌های بیگانه است که معمولاً داده‌های آنها دارای دقت یا تداوم کافی نیست. با بهره‌گیری از دو سامانه ردیاب و جست‌وجوگر، امکان رصد لحظه جدایی مراحل اول و دوم پرتاب و ردیابی مداوم موقعیت ماهواره در دوران فعالیت فراهم شده است.

نماینده سازمان جغرافیایی تصریح کرد: این زیرساخت در همکاری با سازمان فضایی، پژوهشگاه‌ها و متولیان پرتاب ماهواره توسعه یافته است. بخشی از این زیرساخت قرار است در راستای ترویج علم نجوم و فعالیت‌های کانون منجمان آماتور نیز به کار گرفته شود. بر اساس برنامه‌ریزی‌ها، از سال آینده بخشی از ظرفیت این مرکز در حوزه آموزش و ترویج نجوم مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

وی گفت: تجهیزات داده‌برداری هوایی یکی دیگر از توانمندی‌های سازمان جغرافیایی است که طی سال‌های گذشته با تجهیز به هواپیماها، سنجنده‌های متنوع و سکو‌های پهپادی متنوع، دقت برداشت داده‌ها را به شکل چشمگیری افزایش داده است. هدف اصلی از این داده‌برداری‌ها، تهیه نقشه‌های دقیق با جزئیات بالا و پشتیبانی از پروژه‌های ملی در حوزه‌های عمرانی، محیط زیست و توسعه شهری است.

نماینده سازمان جغرافیایی گفت: تولید و بازنگری نقشه‌های متنوع با مقیاس‌های مختلف از جمله یک‌پانصدم، هزارم، دوهزارم، پنج‌هزارم، دهم‌هزارم و یک‌بیست‌وپنج‌هزارم در دستور کار سازمان قرار گرفته است. این نقشه‌ها بر پایه داده‌های حاصل از تصاویر ماهواره‌ای تهیه می‌شوند و بخش قابل‌توجهی از نیاز نهاد‌های اجرایی کشور را پوشش می‌دهند.

وی تصریح کرد: یکی از زیرساخت‌های مهمی که از سال ۱۳۹۸ در سازمان جغرافیایی ایجاد شده، شبکه ایستگاه‌های تعیین موقعیت دقیق است که تاکنون حدود ۲۱۵ ایستگاه آن با تمرکز بر داخل کشور راه‌اندازی شده است و برنامه‌ریزی برای توسعه آن تا ۳۰۰ ایستگاه در دست اجراست. هدف از این طرح، ارائه خدمات دقیق موقعیت‌یابی به کاربران داخلی است. هم‌زمان با این توسعه، آزمایشگاه کالیبراسیون آنتن‌ها نیز در سازمان جغرافیایی در حال احداث است تا با بهره‌برداری از آن، کشور از وابستگی به مراکز خارجی در زمینه کالیبراسیون تجهیزات موقعیت‌یابی بی‌نیاز شود.

نماینده سازمان جغرافیایی گفت: داده‌های حاصل از این ایستگاه‌ها صرفاً برای موقعیت‌یابی کاربرد ندارند، بلکه در مطالعات ژئودینامیک، بررسی جابجایی‌های پوسته زمین، تحلیل بردار‌های سرعت ایستگاه‌ها و مطالعات مخاطراتی مانند زلزله و نشست زمین نیز مفید هستند. این داده‌ها در مدل‌سازی لایه یونوسفر، مدیریت منابع آب، برآورد بارش و تحلیل‌های اقلیمی نقش مؤثری ایفا می‌کنند.

نماینده سازمان جغرافیایی تصریح کرد: در کنار این زیرساخت‌ها، سازمان طی سال‌های اخیر به تجهیزات مختلف، عمق‌سنجی، جریان‌سنجی، شناور‌های سنجشی و آزمایشگاه طیف‌سنجی پیشرفته مجهز شده است. این امکانات با هدف پایش زمینی و جوّی داده‌های طیفی و پشتیبانی از فعالیت‌های پردازشی در حوزه‌های زمین‌شناسی، محیط‌زیست و فضا مورد استفاده قرار می‌گیرند. در این حوزه همکاری‌های فعالی با دانشگاه‌ها و نهاد‌های علمی برقرار شده و تاکنون حدود ۵ هزار نمونه‌برداری طیف‌سنجی انجام شده است.

وی گفت: تجهیزات پایش و اندازه‌گیری محیط‌زیست نیز از دیگر ظرفیت‌های سازمان جغرافیایی است که به‌صورت سرویس موبایلی در اختیار کاربران قرار می‌گیرد تا از هر نقطه کشور بتوانند به داده‌های موقعیتی و زیست‌محیطی دست یابند.

نماینده سازمان جغرافیایی تصریح کرد: اگر بخواهم به بخشی از سامانه‌ها و خدمات فعال سازمان اشاره کنم، یکی از مهم‌ترین آنها سامانه پایش کشاورزی دقیق است که از سه سال پیش به بهره‌برداری رسیده و هم‌اکنون نزدیک به ۵۰ هزار هکتار از اراضی تحت مدیریت نیروی مسلح در قالب این سامانه پایش می‌شود. این سامانه امکان تحلیل داده‌ها در بازه‌های سه تا پنج روزه را فراهم می‌کند و شاخص‌های کمی و کیفی وضعیت زمین‌ها را به‌صورت دقیق ثبت و در قالب داشبورد‌های مدیریتی برای کاربران در سطوح مختلف از کشاورز تا مدیر ارشد ارائه می‌کند.

نماینده سازمان جغرافیایی گفت: از دیگر سامانه‌های کلیدی این سازمان می‌توان به سامانه ملی مخاطرات طبیعی اشاره کرد که داده‌های آن مبتنی بر تصاویر ماهواره‌ای است و مطابق با نیاز سازمان مدیریت بحران کشور طراحی شده است. هسته اصلی این سامانه شامل پایگاه داده‌ای از حدود هشت نوع مخاطره طبیعی از جمله زلزله، آتش‌سوزی، گرد و غبار و زمین‌لغزش است. در هنگام بحران، نقشه‌های به‌روز از وضعیت بحران تهیه و پس از بحران نیز برآورد خسارات در قالب خروجی‌های سامانه ارائه می‌شود.

نماینده سازمان جغرافیایی تصریح کرد: در حوزه پایش شهری نیز سامانه پایش ساخت‌وساز‌های غیرمجاز در اختیار برخی از استان‌ها قرار گرفته و اطلاعات مربوط به تغییرات ساخت‌وساز به‌صورت روزانه و خودکار در اختیار مسئولان و کاربران قرار می‌گیرد.

وی گفت: یکی دیگر از سامانه‌های پیشرفته این سازمان، کتابخانه طیفی آنلاین است که مکمل تجهیزات طیف‌سنجی سازمان به شمار می‌آید. داده‌های حاصل از تجهیزات میدانی و آزمایشگاهی در این سامانه ذخیره، سازمان‌دهی و طبقه‌بندی می‌شوند و قابلیت جست‌و‌جو، پردازش و گزارش‌گیری مدیریتی دارند. با غنی‌تر شدن این سامانه، نیاز کشور به کتابخانه‌های طیفی بین‌المللی تا حد زیادی برطرف خواهد شد.

نماینده سازمان جغرافیایی تصریح کرد: سامانه هوشمند پایش آتش‌سوزی نیز از دیگر طرح‌های راهبردی سازمان است که طی یکی دو ماه گذشته به بهره‌برداری رسیده و اکنون در حال توسعه است. این سامانه قادر است نقشه‌های روزانه آتش‌سوزی را به صورت سرویس موبایلی در اختیار کاربران قرار دهد و نقشه‌های هفتگی و ماهانه پتانسیل آتش‌سوزی را نیز منتشر کند.

وی گفت: همچنین سامانه اطلاعات مکانی معادن با هدف پشتیبانی از پایگاه داده انحصاری معادن کشور در حال بهره‌برداری است. این سامانه امکان ارائه آخرین اطلاعات مربوط به محدوده‌ها و پهنه‌های معدنی را برای کاربران فراهم می‌کند و در تصمیم‌گیری‌های کلان حوزه منابع معدنی نقش موثری دارد.