غار‌های سه‌گانه تیس؛مکانی مرموز در منطقه زرتشت نشین سیستان و بلوچستان

به گزارش مجله خبری نگار،استان سیستان و بلوچستان در جنوب شرقی ایران یکی از مناطق بکر و عالی برای سفر به میان طبیعت و دل تاریخ است. غار‌های سه‌گانه تیس یا بان مسیتی از جا‌های دیدنی چابهار در روستای تیس، از نشانه‌های بکر و مرموز سکونت زرتشتیان در این منطقه است و بازدید از آنها به علاقه‌مندان تاریخ پیشنهاد می‌شود.

غار‌های سه گانه تیس کجاست؟

غار‌های سه‌گانه در روستای تیس از توابع شهرستان چابهار واقع شده‌اند. روستای تیس در ۱۰ کیلومتری شمال غربی چابهار و ضلع شرقی منطقه آزاد تجاری قرار گرفته است. پیشینه این روستا به بیش از ۲،۵۰۰ سال پیش و دوران هخامنشیان بازمی‌گردد. با توجه به نشانه‌های تاریخی می‌توان گفت مردم این منطقه پیرو دین زرتشت بوده‌اند. در اسناد موجود و نوشته‌های مربوط به لشکرکشی اسکندر مقدونی به ایران، از این روستا با عنوان «تیز» نام برده شده است. تاریخ‌نویسان دوره اسلامی، از این منطقه به‌عنوان بندر «تزیا» یا «تسی» و مرکز تجارت شکر ایالات مکران و گندم سیستان نام برده‌اند.

این روستا در گذشته بندر تیس نامیده می‌شد و یکی از بنادر مهم بازرگانی دریای عمان به‌شمار می‌رفت. ویرانه‌های این بندر باستانی هنوز هم در اطراف روستا به چشم می‌خورند. گور‌های به‌جای مانده بر ارتفاعات تیس نشان از اسکان اقوام یک‌جانشین و دام‌پرور در غار‌های این منطقه دارند.

به‌رغم تلاش کارشناسان و باستان‌شناسان در طول سالیان، هم‌چنان غار‌ها یکی از اسرارآمیزترین مکان‌هایی هستند که ذهن بشر را به خود مشغول کرده‌اند. به‌طور کلی غار‌ها در طول زمان به عنوان جایگاه توقف احشام به هنگام کوچ‌نشینی یا محل اسکان اقوام یک‌جانشین مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

غار‌های آهکی در اثر فرسایش و عملکرد نیرو‌های داخلی، دچار شکستگی و ترک‌هایی در پوسته داخلی خود می‌شوند و زمین‌شناسان با شمارش همین خطوط به سن آنها پی می‌برند. غار‌های سه‌گانه در روستای تیس، دامنه کوه شهباز و ۱۰ کیلومتری شمال غربی بندر چابهار قرار دارند و به‌دلیل وسعت و چند شاخه بودن، کماکان محلی برای داستان‌ها و افسانه‌های مردم بومی منطقه هستند.

مسیر دسترسی به غار‌های سه گانه چابهار

آدرس: استان سیستان و بلوچستان، ۱۰ کیلومتری شمال غربی چابهار، روستای تیس

روستای تیس که از جاذبه‌های گردشگری سیستان و بلوچستان به شمار می‌آید، در مسیر ارتباطی چابهار-کنارک قرار دارد و به‌راحتی با خودروی شخصی قابل‌دسترسی است. غار‌های سه‌گانه تیس حدود ۱۰ کیلومتر با بندر چابهار فاصله دارد. برای دسترسی به روستای تیس باید از چابهار به‌سمت روستا حرکت کنید؛ وارد بلوار توحید و سپس بلوار شهید ریگی شوید. با رسیدن به روستای تیس در میدان به‌سمت جاده تیس تغییر مسیر دهید. در روستا تابلو‌های راهنما، مسیر غار‌های تیس را نشان می‌دهند.

نام دیگر غار‌های سه گانه چابهار چیست؟

غار‌های سه‌گانه تیس با نام‌های دیگری همچون «معبد بان مسیتی» و «بانو مستی» شناخته می‌شوند. مردم بومی منطقه این مجموعه را بیشتر با نام بانو مسیتی می‌شناسند؛ اما روی تابلو اطلاعات غار نام «معبد بان مسیتی» درج شده است. «بان» در زبان بلوچی به‌معنی فرد صالح و خداپرست و «مسیتی» به‌معنای معبد و محل پرستش است.

برخی از بومیان منطقه اعتقاد دارند این غار‌ها محل زندگی و عبادت بانویی پاک، صالح و مورد احترام اهالی روستا به نام بانو مسیتی بوده و مقبره میان یکی از غار‌ها محل دفن ایشان است؛ البته روی قبر هیچ نشانه‌ای مبنی بر صحت این داستان وجود ندارد.

طبیعت غار‌های تیس

غار‌های تیس در دامنه کوه، حدود ۲۵ متر بالاتر از جاده و در ضلع شمالی روستای تیس قرار دارند. این غار‌ها از نظر نوع ساختار و کاربرد بسیار جالب‌توجه به نظر می‌رسند. غار مرکزی و شرقی قابل دسترسی و بازدید است؛ اما غار غربی به‌دلیل ریزش کوه مسدود شده و در دسترس نیست. این غار‌ها شامل دو غار مصنوعی یا دست‌کند و یک غار طبیعی هستند.

معماری غار‌های تیس

شواهد موجود نشان می‌دهند غار‌های سه‌گانه تیس یا بان مسیتی محل پرستش یا ذبح بوده‌اند و سراسر قسمت جلویی هر سه غار سکویی برای انجام اعمال مذهبی یا آیینی دارند. به‌نظر می‌رسد غار اول برای تدفین و غار غربی برای زیارت و پرستش کاربرد داشته است.

غار اول از غار‌های سه‌گانه تیس طبیعی و به‌صورت نیم‌دایره است؛ البته با تراشیدن دیواره کوه، درون و دهانه آن توسعه یافته است. در میان این غار مقبره‌ای با دیوار‌های گچی و سفید رنگ وجود دارد که به‌صورت دو سطح افقی روی یکدیگر قرار گرفته‌اند. این مقبره فاقد آثاری همچون سنگ‌نوشته، لوحه و خط است و در عمق یک متری از سطح غار قرار دارد.

روی مقبره مکعبی از سنگ و گچ ساخته شده است که در واقع زیربنای یک گنبد کوچک را تشکیل می‌دهد. ورودی مقبره موازی با دهانه ورودی غار و رو به دره تیس قرار دارد. یکی از نکات قابل‌توجه خطوط و علامت‌هایی است که با جوهر قرمز و بنفش و به خط گجراتی و هندی روی دیوار‌های سه طرف گنبد دیده می‌شود. انتهای این غار بسته است.

غار دوم از غار‌های سه‌گانه تیس مصنوعی و دست‌کند است. این غار در فاصله هفت قدمی از غار اول قرار دارد. آثار تراش و کنده‌کاری در دیواره‌های غار به‌راحتی قابل‌تشخیص است. دهانه غار دوم ۸۰ سانتی‌متر و سقف آن کوتاه است؛ به‌همین خاطر برای ورود باید قامت خود را خم کرد و حتی داخل غار هم نمی‌توان صاف ایستاد.

انتهای غار دوم به مرور زمان بسته شده است؛ اما باستان‌شناسان احتمال می‌دهند این غار به چاه‌های دریایی راه داشته‌است. بر اساس شواهد، گفته می‌شود ساکنان منطقه اجساد خود را از چاه و مسیر خروجی این غار به آب‌های زیرزمینی می‌انداختند و این چاه‌ها در گذشته‌های دور مدفن مردگان محسوب می‌شده‌اند. آنها مردگان خود را به خاک نمی‌سپردند بلکه در آب‌های زیر زمینی می‌انداختند تا خوراک حیوانات دریایی شوند. گفتنی است آب‌های زیرزمینی در روستای تیس به طرف دریا جریان دارند.

ساکنان قدیمی روستای تیس اعتقاد داشتند که باید مردگان خود را به آب‌های زیرزمینی بیندازند تا در قسمتی دیگر از اقیانوس ظاهر شده و خوراک آبزیان شوند. این کار زمانی بسیار مقدس بوده و در واقع نوعی طلب آمرزش برای متوفی و قدردانی از دریا برای روزی دادن به ساکنان منطقه بوده است.

غار سوم از غار‌های سه‌گانه تیس در سمت چپ و ۵۰ متری غار اصلی قرار دارد. این غار دست‌ساز است و با دهانه‌ای به طول قوس ۲۰ متر، یک حفره و یک تالار بزرگ دارد. گمان می‌رود غار سوم به جایی در دل کوه متصل باشد. بر دیواره این غار نیز جملاتی به رنگ قرمز و بنفش و خط گجراتی نوشته شده است.

بهترین زمان بازدید از غار‌های سه گانه تیس

چابهار در لغت به‌معنی سرزمین همیشه بهار است و آب و هوای معتدل و مرطوب دارد. به‌طورکلی، بهترین زمان سفر به جنوب کشور نیمه دوم سال تا اوایل بهار است. امکان بازدید شبانه از غار‌های تیس وجود دارد که خود تجربه‌ای جالب خواهد بود؛ البته در این صورت نیاز به حضور یک راهنما خواهید داشت.

تجهیزات لازم برای بازدید از غار‌های تیس

دسترسی به غار‌های سه‌گانه تیس چندان مشکل نیست و نیاز به تجهیزات خاصی ندارد جرا که مسیر آن برای دسترسی آسان بازدیدکنندگان بهسازی شده است. با توجه به قرار گرفتن این غار در دامنه کوه شهباز برای بازدید از آنها نیاز به کفش مناسب پیاده‌روی خواهید داشت. به‌همراه داشتن دوربین عکاسی، عینک آفتابی، ضدآفتاب و کلاه آفتاب‌گیر نیز توصیه می‌شود.

نکات بازدید از روستای تیس

سوغات روستای تیس حصیربافی، سوزن‌دوزی و آبزیان تاکسیدرمی شده است. تهیه سوغات از بومیان منطقه می‌تواند به رونق اقتصاد آنها کمک زیادی کند.

صرف غذا‌های لذیذی، چون قلیه ماهی، پکوره و میگو پلو در روستای تیس بسیار لذت‌بخش خواهد بود.

با توجه به اینکه استان سیستان و بلوچستان طبیعت بکر و بی‌نظیری دارد، حفاظت از آن یکی از نکات مهم سفر خواهد بود.

احترام به فرهنگ و اعتقادات ساکنان این منطقه از نکات اصلی سفر است.