نگاهی حقوقی به آخرین ساخته کیومرث پوراحمد

به گزارش مجله خبری نگار، اثر محتوایی سینمایی فیلم پروندہ باز است ساخته مرحوم کیومرٹ پوراحمد و به تهیه کنندگی جناب اقای علی قائم مقامی یک درام اجتماعی است که موضوع جذابی دارد و متن فیلم به معضلات اجتماعی خوبی پرداخته است؛ که از آن جمله می‌توان توجه به کودکان کار و خیابانی بی سرپرست و بد سرپرست را اشاره نمود که به وضعیت تاسف بار و فراموش شده این قشر آسیب پذیر در جامعه فعلی اشاره دارد و اینکه هیچ گونه نهاد حمایتی نسبت به آن‌ها وجود ندارد و اگر کسی هم از روی دلسوزی کاری برایشان انجام می‌دهد از پشتیبانی قانونی برخوردار نیست.

و، اما در نقد محتوای اثر می‌توان به نکات ذیل اشاره نمود:

اولا اصالت کار وکیل در فیلم زیر سوال رفته است و تضاد با اصول حرفه‌ای کار وکلای محترم که در واقع تبیین حقایق و زوایای پنهان پرونده است می‌باشد. وکیل دارای شخصیتی متزلزل و دچار عدم ثبات شخصیت نشان داده شده است که از لحاظ ساختاری این دوگانگی رفتار قابل قبول نیست. وکیل در متن فیلم فردی با اخلاق و با روحیه ظلم ستیزی و قانون مدار نشان داده شده است که می‌گوید (من آدمی نیستم که برای خوشایند کسی کاری کنم) و در مواجهه پا موکل به او تلقین می‌کند که دروغ بگوید (انکار انکار انکار!).

نقد اساسی دیگری که می‌توان به فیلم وارد نمود نوع برخورد بازپرس با نوجوانان زیر ١٨ سال در دادسرای ویژه نوجوانان است که هم خلاف دادرسی اختصاصی ویژه این قشر حساس و آسیب پذیر جامعه است و هم دون شان بازپرس می‌باشد.

در جایی که قانون گذار دادسرای ویژه و دادرسی اختصاصی برای این قشر از جامعه تجویز نموده است که در جهت رعایت ارفاق و رعایت سن و سال ایشان است که رفتار خشونت آمیز و پرخاش بی دلیل بازپرس و گفتار دون شان وی با الفاظی چون (هندونە میخوردین، پارتی‌ می‌کردین، جشن می‌گیرید) تناسبی با جایگاه ایشان ندارد و در جای دیگری که مادر مقتول (خانم نسیم ادیی) در پاسخ به سوال بازپرس در خصوص علت زندگی در محل‌های پایین و ضعیف میگوید (اصلا چه ربطی داره) کارگردان بازپرس را عاجر از پاسخ نشان می‌دهد که گویی سوال را اشتباه مطرح نموده که این مساله نیز دون از شان یک قاضی دادسرا است.

اشکال قانونی دیگر نیز عدم رسیدگی به اتهام سایر متهمان به شرکت در نزاع دسته جمعی منجر به قتل موضوع در ماده ۶١۵ قانون تعزیرات اسلامی مصوب ١٣٧۵ می‌باشد که می‌توانست موضوع را جذب‌تر نماید و از جهت پیشگیرانه جرم و محتوایی نیز آثار آموزشی و بازدارنده در یی داشته باشد.

در ادامه فیلم در پی فرار فرهاد از خبرگزاری وقتی نرگس به آنجا می‌رود در عین اینکه برای جلب رضایت رفته، ولی گفته هایش القا کننده این حس نیست و به گونه‌ای دیگر و با حالتی غیر از آن مطرح می‌شود که همخوانی ندارد و می‌گوید (فرار حق زندانی است) که از لحاظ عرفی و جامعه مردود است و از لحاظ حقوقی زیر سوال است و در قانون برای آن جرم انگاری شده است (ماده ۵۴٧ قانون تعزیرات اسلامی مصوب ١٣٧۵).

نکته خلاقانه کارگردان در فیلم پیگیری مسولانه و دلسوزانه مدیر کانون اصلاح و تربیت (جناب اقای پژمان بازغی) نسبت به امورات کودکان بزهکار در بند می‌باشد که البته با نواختن سیلی زیر گوش متهم که به دلیل سهل انگاری ایشان موفق به فرار شده هم خوانی و سنخیتی ندارد.

در پایان باید عرض کنم که انتشار عکس متهم در رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها مخالف قانون (ماده ٩۶ قانون آین دادرسی کیفری مصوب١٣٩٢) می‌باشد؛ و البته به قول شاعر عیب می‌جمله چو گفتی هنرش نیز بگو.
از نظر محتوایی اثر می‌توان به نکات مثبتی اشاره نمود:

از جمله نقاط مثبت فیلم هم گرایی پوشش و نوع روابط با دیگران با قشر فعلی جامعه است و عدم رعایت این عرف و رویه در دستگاه‌های دولتی همچون زندان با وجود حجاب اجباری و آن هم از نوع چادر می‌باشد که کارگردان با زیرکی خاصی به آن اشاره دارد.

مسئله دیگر زیر سوال بردن قصاص یک نوجوان است که در اثر اشتباه ایشان در یک واقعه اتفاقی رخ داده است که به این خلاء قانونی (یعنی انگیزه مجرمانه ارتکاب جرم) اشاره ننموده است.

دیگر نکته مثبت فیلم معرفی NGO ضد قصاص می‌باشدو جملات تاثیر گزار در این خصوص مثل: (تا قبل از قصاص یک داغ داری، ولی بعد از آن دو داغ).

و، اما سخن پایانی: شکی نیست که هر اثر هنری می‌تواند نقاط ضعف و قوت خود را داشته باشد، لکن در این فیلم به برخی مسائل اجتماعی پرداخته شده است که کمتر دیده می‌شود و به آن‌ها توجه می‌شود و به نظر می‌رسد که به خوبی از پس این رسالت برآمده است که در واقع ارزش یک تصویر بیش از هزار کلمه است.

نگارنده: وحید شاکری ساری (بازپرس دادسرای عمومی و انقلاب تهران)