استثمار دیجیتالی کودک

به گزارش مجله خبری نگار، برخی والدین علاقه دارند فرزندشان مدل و یا بازیگر شود و در این راه، سال‌ها و ماه‌ها وقت می‌گذارند. این خواسته در سال‌های اخیر و با رشد فضای مناسب به مدد شبکه‌های اجتماعی، چون اینستاگرام شدت بیشتری یافته است. با یک سرچ ساده می‌توانید عکس‌های متعددی از کودکان کم‌سن و سال پیدا کنید که با ژست‌های جذاب، لباس‌های پر زرق‌و‌برق، و آرایش صورت جلوی دوربین ایستاده‌اند و به منبع درآمدی برای خانواده خود تبدیل شده‌اند.

شما چطور؟ حاضرید کودکی فرزند خود را برای آینده‌اش هزینه کنید؟ در انتهای این متن می‌توانید تصمیم بگیرید!

بدون تردید زندگی کودکی که وارد دنیای مدلینگ می‌شود، مملو از موفقیت و پاداش است. با این حال جنبه‌های تاریکی هم وجود دارد که این کودکان را در معرض آسیب‌های جدی قرار می‌دهد.

تجاری‌سازی و بازاریابی، عامل اصلی مشکلات بهداشت روان در سنین پایین

گروهی از روانشناسان، این پدیده آسیب‌زا را کودکی سمی می‌نامند و عقیده دارند تجاری‌سازی و بازاریابی، عامل اصلی مشکلات بهداشت روان در سنین پایین است. این گروه از روانشناسان توجه بیش‌از‌اندازه به‌ظاهر را از عوامل آسیب‌زننده روانی برای کودکان می‌دانند. منصوره فضیلتی، روانشناس کودک در‌این‌رابطه به «رسانه‌ها» می‌گوید: «در این شغل با ایجاد اعتماد‌به‌نفس کاذب، کودک برای کشف و شکوفایی استعداد‌های خود تلاش زیادی نخواهد کرد و تنها به ابعاد ظاهری و شرایط خاص برای حضور در دنیای مجازی توجه می‌کند. از طرف دیگر زمانی که کودکان در دنیای واقعی، دور از دنیای مجازی همراه با همسالان خود بازی می‌کنند دیگر احساس برتری نداشته و احساس ارزشمندی که به‌صورت کاذب در دنیای مجازی ایجاد شده از بین می‌رود.»

این روانشناس معتقد است: «در کانون توجه قرار گرفتن، حس برتری کاذب به کودکان می‌دهد چراکه این پیام‌ها با لایک‌های بی‌شماری که از سوی مخاطبان ارسال می‌شود به کودک داده می‌شود که: «تو مهم هستی»، «همه تورا دوست دارند» و «چهره و ظاهر تو زیباست»؛ و نیز این حس می‌تواند انتخاب‌های او را در آینده و در سنین بزرگسالی با مشکل مواجه کند. همچنین در ارتباط‌های او از قبیل دوستیابی، انتخاب در رشته تحصیلی و حتی انتخاب همسر او را دچار مشکل کرده و این خود برتری ممکن است هیچ‌گاه برطرف نشود.»

این روانشناس عنوان می‌کند: «باتوجه به اینکه کودکان باید فرآیند رشد خود را به‌صورت طبیعی و گام‌به‌گام طی کنند، ورود به عرصه مشاغل در سن کودکی به‌خصوص مشاغلی از قبیل مدلینگ و فاصله از دنیای کودکانه تغییراتی را در شخصیت کودک به وجود می‌آورد. ما کودکان را دانشمندانی فعال می‌نامیم که به‌صورت مداوم در حال کشف دنیای بیرون هستند تا به رشد ذهنی بالاتری برسند، اما باید توجه کرد که رشد ذهنی بستگی به میزان غنی بودن محیط زندگی آنها از محرک‌های مختلف دارد، محرک‌هایی که خلاقیت آنها را تقویت کرده و کودک را به بینشی برساند که بتوانند تصمیمات درستی برای زندگی خود بگیرند.»

همدم بودن کودک با بزرگسالان و عدم برقراری ارتباط وی با سایر کودکان از دیگر موارد مورد انتقاد صنعت مدلینگ کودک است که به اعتقاد برخی از کارشناسان در درازمدت و در مجموعه‌ای از عوامل، منجر به پرخاشگری و عصبانیت کودک می‌شود.

مهم‌تر از همه اینکه، شهرت معمولا سریع اتفاق می‌افتد و ممکن است کودک برای رویارویی با پیامد‌های آن، آمادگی نداشته باشد. احتمال دارد کودک را در خیابان با دست نشان بدهند یا کودک به موضوع بحث یواشکی در میان هم‌کلاسی‌هایش تبدیل شود. کنار آمدن با این سطح از توجه افکار عمومی برای یک کودک می‌تواند بسیار دشوار باشد.

تأکید زیاد بر ظاهر می‌تواند برای کودک مضر باشد. هنگامی که درک کودک از ارزشمندی خود بر اساس این باشد که آیا عکس او به اندازه کافی خوب است یا نه، ظاهربینی و مصرف‌گرایی تشدید می‌شود. همچنین تشویق مداوم کودک به پوشیدن لباس‌هاس مختلف برای عکسبردای و تبلیغ کالا می‌تواند این تصور را در او ایجاد کند که آنچه یک فرد می‌خرد، مشخص می‌کند که او چه کسی است.

مصرف‌گرایی می‌تواند به کودک احساس بدبینی و بی‌حسی نسبت به زندگی را منتقل کند. تحقیقات ثابت کرده زمانی که فرد احساس کند اساسی‌ترین نیازهایش از طریق خرید کردن تأمین می‌شود، به‌مرور ناامید خواهد شد، زیرا این نگرش در طولانی‌مدت باعث افسردگی می‌شود. از سوی دیگر بنا کردن اعتمادبه‌نفس بر اساس تأیید عمومی از غریبه‌ها آن هم در سنین پایین، بسیار خطرناک و اضطراب‌آور است، زیرا هویت فردی در اواخر بلوغ شکل می‌گیرد و باتوجه به اینکه عملکرد این کودکان همیشه زیر ذره‌بین است، اگر توجه عمومی به هر دلیلی نسبت به این کودکان کاهش پیدا کند، ممکن است آنها را دچار اضطراب و ناامیدی کند، زیرا تحمل شکست در سنین پایین دشوار است.

سلامت روان کودکان مدلینگ کمتر مورد‌توجه است

«اگرچه این کودکان، نماینده یک تجارت خانوادگی‌اند، اما رشد و پرورش یک کودک با حساسیت ویژه نسبت به ظاهر خود چه تأثیری بر تصویر وی از بدن خود در بزرگسالی دارد؟» پرسشی که نادره صدر در قامت رفتارشناس مطرح کرده است، اما پیش از آنکه به این پرسش پاسخ دهد، به «ما» می‌گوید: «پدیده درآمدزایی از شبکه‌های اجتماعی باعث بروز طیف جدیدی از کودکان کار شده است که در خانواده‌های سالم، شاد و مرفه زندگی می‌کنند، از جای خواب و خوراک خوب برخوردار هستند و ظاهر شاداب و تمیزی دارند. این ظاهر فریبنده باعث شده است که نگرانی در مورد سلامت روان این کودکان کمتر مورد‌توجه باشد. در شبکه‌های اجتماعی مادران زیادی از پشت دوربین با فرزند خود با مهربانی حرف می‌زنند، او را دوست دارند و محیط خانه به نظر جذاب و زیبا می‌رسد. آنچه رو‌به‌روی این دوربین می‌بینیم کودکی است با لباس‌های تمیز و زیبا که هر روز از سوی مادرش تربیت می‌شود که چه بگوید، چه بپوشد، کدام محصول را تبلیغ کند، با لباس کدام فروشگاه برقصد و با آرایش صورت و مو‌های خود مخاطبان بیشتری را جذب کند. در کنار این دسته خانواده‌ها، شاهد خانواده‌هایی هستیم که فرزند خود را وارد حرفه مدلینگ کرده‌اند و کودک در آتلیه‌های مشهور سطح شهر فعالیت می‌کند. آنچه هر روز این کودکان با آن سروکار دارند، اشتغال دائمی به زیبایی، محیط اطراف و بدن، است.»

این رفتارشناس عنوان می‌کند: «بسیاری از روانشناسان بالینی توافق دارند که شرکت در فعالیت‌هایی که بر ظاهر فیزیکی در سنین پایین تمرکز دارد، می‌تواند بر اعتماد‌به‌نفس، تصویر از بدن و به‌طور‌کلی سلامت روان کودک در بزرگسالی تأثیر منفی بگذارد. به علاوه، بازنشستگی کودک از مدلینگ یا ریزش مخاطبان در شبکه‌های اجتماعی در اثر افزایش سن می‌تواند تأثیر منفی در هویت‌یابی او بگذارد و کودک را با خلأ روانی بزرگی رو‌به‌رو کند. تلاش برای ایده‌آل بودن، نقش بازی کردن، رژیم غذایی نادرست و اختلالات خوردن از کمترین عواقبی است که برای مدلینگ کودک در بزرگسالی انتظار می‌رود. تمام کودکان فعال در این حوزه درگیر مشکلات تصویر از بدن نمی‌شوند، اما در مورد بسیاری از آنها این‌طور است. در مورد کودکانی که دچار این وسواس می‌شوند، سندرم پرنسس کوچک، اختلالی فراگیر است. مدلینگ کودکان از محیطی رقابتی و استرس‌آور برخوردار است. هر‌چند تصاویر منتشر شده زیبا و بی‌نقص هستند، اما در پس این فیلم‌ها و تصاویر، کودکی است که مجبور شده است ساعت‌ها در محیط بزرگسالان طبق میل آنان بیاستد و ژست بگیرد یا حتی در اثر اشتباه و خطا یا گریه کردن به‌خاطر خستگی با او بد‌رفتاری شده است. در نتیجه کودک به این نتیجه می‌رسد که عشق و تأیید بزرگسالان و والدین به‌ظاهر زیبای آنها بستگی دارد. ساعت‌های طولانی عکسبرداری یا دفعات تکرار یک ویدئو برای اینستاگرام با فعالیت اجتماعی، بازی، پرورش خلاقیت، خواب و انجام تکلیف کودک تداخل پیدا می‌کند.»

تغییر در شخصیت و فرآیند طبیعی رشد کودک

این رفتارشناس تأکید می‌کند: «والدین باید به تأثیر منفی مدلینگ کودکان و اشتغال آنها به تبلیغ در شبکه‌های اجتماعی توجه کنند. ازجمله تأثیرات منفی مدلینگ کودکان بر سلامت روان و آینده فرزندان، اعتماد‌به‌نفس کاذب است. شهرت و محبوبیتی که کودک با ژست گرفتن و حرف‌زدن در ویدئو‌ها به‌دست می‌آورد، او را به این نتیجه می‌رساند که با کمترین تلاش و تنها با داشتن ظاهر زیبا می‌توان به موفقیت رسید. این در حالی است که موفقیت در دوره بزرگسالی به‌ندرت با چنین معیار‌هایی به‌دست می‌آید. از سوی دیگر، توجهی که کودک از طریق کامنت و لایک دریافت می‌کند، به او حس مهم بودن و در مرکز توجه بودن می‌دهد. این می‌تواند بر سبک دوست‌یابی و ارتباطات اجتماعی کودک تأثیر بگذارد و باعث تقویت حس خودبر‌تر بینی در کودک شود. خودبر‌تربینی صفتی است که مشکلات زیادی را در زندگی و روابط شخصی افراد به وجود می‌آورد. مهرطلب شدن کودک یکی دیگر از تأثیرات منفی مدلینگ کودکان بر سلامت روان و آینده فرزندان است. شاید زمانی که مادر یا عکاس می‌خواهد فیلم یا عکسی را از شیرین‌کاری یا ژست کودک تهیه کند، کودک مایل به همکاری نباشد. در این مواقع، والدین به کودک باج می‌دهند تا همکاری کند. این کار باعث می‌شود کودک به این نتیجه برسد که تأیید دیگران برای دیده شدن اهمیت دارد و برای دریافت توجه و حمایت باید همواره به‌دنبال جلب رضایت دیگران باشد. همچنین دنیای مدلینگ کودکان تغییراتی را در شخصیت و فرآیند طبیعی رشد کودک به وجود می‌آورد. برای رشد و پرورش سالم، یک کودک نیاز دارد که در دنیای بیرون اکتشاف کند و با دریافت محرک‌های درست، قدرت خلاقیتش رشد کند.»

نادره صدری بیان می‌کند: «اشتغال در دنیای مدلینگ کودکان و منفعت مالی ناشی از آن باعث می‌شود که والدین توجه زیادی را به گرفتن تبلیغ، بالا بردن لایک‌ها و حذف نظرات منفی معطوف کنند. در‌واقع، هر‌چند کودک مرکز توجه و فعالیت است، اما به‌تدریج این حرفه به یکی از مهم‌ترین اولویت‌های والدین تبدیل می‌شود و در نتیجه زمان کمتری برای ارتباط گرفتن و بودن در کنار کودک برای آن‌ها باقی می‌ماند. این در حالی است که وظیفه اصلی والدین در قبال فرزند خود، علاوه بر تأمین غذا و آسایش، ارائه اصول تربیتی، توجه به سلامت روان، تلاش برای ارتقا خلاقیت و تفکر کودک و صرف وقت و توجه به اوست.»

والدین باید اجازه دهند فرزندشان کودکی کند

این رفتارشناس در خاتمه با ارائه توصیه‌هایی به والدین در مورد فعالیت کودکان در صنعت مدلینگ، خاطرنشان می‌کند: «سندرم پرنسس کوچک از کودک یک قربانی می‌سازد، یک قربانی که تمام مشغولیت ذهنی او شکل ظاهر و نظرات دیگران است. کودکان تمایل به تقلید از رفتار والدین خود دارند و این بخشی طبیعی از روند رشد آنهاست. این والدین هستند که باید با یاد‌آوری زیبایی و شایستگی‌های فردی و منحصر‌به‌فرد فرزند خود به آنها این اعتماد‌به‌نفس را بدهند که ظاهر او بدون استفاده از لوازم آرایش و کار‌های غیرمعمول بسیار زیبا است و رشد و شکوفایی تنها در ظاهر انسان‌ها نهفته نیست. والدین باید اجازه دهند فرزندشان کودکی کند و از کودکی خود لذت ببرد. قرار دادن کودک در چهارچوب قاب دوربین، هویت او را آسیب‌پذیر می‌کند و باعث فاصله گرفتن زودهنگام او از دوره کودکی می‌شود. اگر والدین به صنعت مدلینگ و حضور کودک در این حرفه علاقه دارند، این کار را صرفا به‌صورت مقطعی و تنها برای دوره‌ای چند روزه انجام دهند. اجازه ندهند فرزندشان از تعداد لایک‌ها، حجم توجهات به‌ظاهرش و بازخورد دیگران نسبت به‌ظاهرش آگاه شود. در‌عین‌حال، تلاش کنند با انتخاب فعالیت‌های مناسب سن، فرزند را در مسیر درست پرورش خلاقیت و رشد ذهنی قرار دهند.»

بهره‌کشی و استثمار کودکان مدلینگ

همواره بر سر اخلاقی بودن این ماجرا بحث‌هایی صورت گرفته است. والدین از فعالیت خود دفاع می‌کنند و فعالین حقوق کودک به انتقاد از این والدین ادامه می‌دهند. آنان اعتقاد دارند که فعالیت کودک در این صنعت، نوعی بهره‌کشی و استثمار است، زیرا خردسالان نمی‌توانند پیامد‌های فشار مداوم برای انجام کار را تحمل کنند و، چون تفکر انتقادی آنها تا سن دوازده سالگی توسعه پیدا نکرده، امکان ابراز مخالفت را ندارند.

سعیده مطهری، فعال حقوق کودکان، با تأکید بر موارد پیش گفته، می‌گوید: «استفاده کودکان در مدلینگ نقض حقوق کودک است. در بحث مدلینگ گاهی کودکان برای عکسبرداری و ضبط ویدئو، ساعت‌ها باید جلوی دوربین قرار بگیرند، گاهی گریم‌های سنگینی روی کودکان انجام می‌شود و همه اینها باعث آزار و آسیب به کودک می‌شود.»

این فعال حقوق کودکان تصریح می‌کند: «والدین باید به‌خاطر داشته باشند که آنها قرار است از کودک حمایت مالی کنند نه برعکس! اگر قرار است کودک هزینه‌های خود را تأمین کند، پس قطعا مسئله کار کودک مطرح است. این کودکان کار می‌کنند و مستحق دریافت دستمزد برای آینده خود هستند، اما در حال حاضر قانونی برای حمایت از منافع این کودکان در ایران وجود ندارد. این والدین هستند که پول کودکان را کنترل می‌کنند. همچنین بسیاری از مدل‌های بزرگسال عنوان کرده‌اند که واقعا از تولید محتوا خسته شده‌اند. تصور کنید که این فعالیت برای کودکان می‌تواند تا چه اندازه خسته‌کننده باشد. کودکان نمی‌توانند پیامد‌های عکاسی مداوم را تحمل کنند. پس، این فعالیت می‌تواند به روان آنها آسیب وارد کند.»

منبع: رسالت