چگونه «چهار دختر» الفت اسکارپسند شدند؟!

به گزارش مجله خبری نگار، روزی روزگاری الفت چهار دختر داشت؛ غفران، رحمه، آیه و تیسیر. دخترانی مثل باقی دختران، پر از شور زندگی با چاشنی شیطنت.

الفت به دخترانش سخت می‌گرفت، اما خوابش را هم نمی‌دید که روزی بخواهند ترکش کنند، ولی زندگی همیشه آن طور که او می‌خواست، پیش نمی‌رفت.

داستان دختران الفت چنان پرسروصدا شد که کوثر بن هنیه نویسنده و مستندساز ترغیب شود پس از سال‌ها سراغ الفت برود و بخواهد جای خالی دخترانش را پرکند و دقیقاً بداندکه چه بر آن‌ها گذشته است.

وقتی محمد بوعزیزی سبزی‌فروش در تونس خودش را به خاطر سیلی یک زن که مأمور شهرداری بود به آتش کشید، به مخیله‌اش هم خطور نمی‌کرد که تکه اول دومینویی را راه انداخته است که آینده کشورش و جهان را به سختی تکان خواهد داد.

حالا باز در تونس یک زن یک سیلی به گوش دخترش نواخت و همین، مسیر زندگی خواهران شیخاوی را تغییر داد و شنیدن داستانشان جهان را شوکه خواهد کرد.

غفران و رحمه، دو دختر بزرگتر الفت متأثر از افراطی‌های تونس و آموزه‌های رادیکال آنها، ابتدا تغییر ظاهر داده و بعد این منجر به تغییر رفتار دختران شد، تا جایی که آشکارا به اجرای حدود و احکام خودساخته شان اقدام کردند و پس از چندی، از پی هم برای پیوستن به صفوف داعش، یا به قول خودشان دولت اسلامی، دیگر به خانه بازنگشتند.

خیلی زود عکس آن‌ها در رسانه‌ها منتشر شد در حالی که به همسری جنگجویان تندروی داعش درآمده و سر از اردوگاه‌های آموزشی در سوریه درآورده بودند؛ جایی که اولین نوه الفت نیز با یک پدر داعشی به دنیا آمد!

ساختار مستند «چهار دختر» را می‌توان در دسته مستند‌های هیبریدی قرار داد. بازسازی‌هایی که بن هنیه با استفاده از بازیگران حرفه‌ای، از جمله صبری هندی و مجد مستوره انجام داده، میزانسن‌های سینمایی و حساب‌شده، قاب‌های هنرمندانه که گاهی به قاب عکاس‌های حرفه‌ای پهلو می‌زند، بازی‌های آگاهانه با رنگ و نور و از همه مهم‌تر نوع تعامل بین فضای مصاحبه، مستند و بازسازی‌ها، همه و همه باعث شده تا ما با اثری تکان‌دهنده مواجه بشویم که -بخواهیم یا نه- ما را با خود ببرد و قصه پر غصه‌اش را برایمان بگوید.

بن هنیه که کارگردان مستند است، خود در مصاحبه‌ای گفته که قصد قضاوت در مورد رفتار‌های الفت را ندارد و بیشتر خواسته موقعیت را تشریح کند و امکان درک و تحلیل آن چیزی را که زمینه‌ساز رفتار دختر‌ها شده است، به‌وجود آورد. چه قصدش این بوده یا نه، مخاطب قطعاً الفت را مسئول می‌داند، چه اینکه دو دختر کوچکترش و هم صبری هندی که نقش الفت را در سکانس‌های بازسازی بازی می‌کند، در بسیاری از دیالوگ‌هایشان او را مسئول می‌دانند و سعی بر سرزنشش دارند.

جالب اینکه بدانیم در دام افتادن غفران و رحمه به سبب سیاست جامعه باز در تونس پس از سال ۲۰۰۰ و جنبش‌های دموکراسی‌خواهانه‌ای بود که در نتیجه آن همه ازجمله تندرو‌ها و افراطیون توانستند آزادانه به نشر عقایدشان بپردازند و آن دو دختر هم در یکی از همین جلسات پند و موعظه افراطی در دام عقاید رادیکال افتادند.

به زعم نگارنده، اما این افراط سویه دیگری هم در تفریط دارد، تفریطی که حالا گریبان دو دختر دیگر را گرفته و این از دید همه عادی است.

آنچه دشوارتر از همه به نظر می‌رسد پرهیز از سختگیری نیست، بلکه رسیدن به تعادل است، که مولای پرهیزکاران فرمود: «خیر الأمور اوسطها»، میانه نگه دارید که از همه بهتر است.

مستند «چهار دختر» قصد دارد تا با پررنگ کردن مسأله خواهران شیخاوی، دولت تونس را نسبت به شهروندانش مسئول کند. الفت از حاکمان تونس می‌خواهد تا هر طور که شده دخترانش را از لیبی به کشورش بازگردانند تا در آنجا محاکمه شوند. لااقل فاطمه، یعنی نوه‌اش را که هیچ نقش و تقصیری در ماجرا نداشته، به او بسپارند تا در زندان بزرگ نشود و بتواند زندگی عادی داشته باشد. الفت می‌خواهد به فاطمه یاد بدهد که درست را از غلط تمیز بدهد، اما می‌گوید این بار دیگر به دخترک اجازه خواهد داد تا خودش راه زندگی‌اش را انتخاب کند. به قول الفت: «گذشته‌ش که تیره و تار بوده، فقط خدا می‌دونه که در آینده چی در انتظارشه.»

مستند بلند «چهار دختر» که در نسخه عربی و فرانسوی خود «دختران الفت» نام دارد، در جشنواره‌های بسیاری نامزد جوایزی شده که از آن میان برای نمونه برنده جوایزی از جشنواره کن، برنده جایزه بهترین فیلم مستند در جشنواره سزار و نامزدی بهترین فیلم مستند بلند در اسکار سال ۲۰۲۴ را در کارنامه دارد.

برش

به نظر می‌رسد با توجه به نوع نگاه خاص این مستند به مسأله زنان و هم رویکرد خاصی که در شخصیت‌پردازی الفت و دخترانش دارد، توجه ویژه‌ای به مستند کوثر بن هنیه در آکادمی شود و از جایزه بی‌نصیب نماند. باید تا یکشنبه شب ۲۰ اسفند به وقت امریکا (ساعت ۴ صبح دوشنبه ۲۱ اسفند به وقت ایران) منتظر ماند و دید آیا نام این مستند در فهرست منتخبان نود و ششمین دوره اهدای جوایز اسکار که در تالار «دالبی تئاتر» شهر لس‌آنجلس برگزار می‌شود، قرار دارد یا نه.

بن هنیه که کارگردان مستند است، خود در مصاحبه‌ای گفته که قصد قضاوت در مورد رفتار‌های الفت را ندارد و بیشتر خواسته موقعیت را تشریح کند و امکان درک و تحلیل آن چیزی را که زمینه‌ساز رفتار دختر‌ها شده است، به‌وجود آورد. چه قصدش این بوده یا نه، مخاطب قطعاً الفت را مسئول می‌داند، چه اینکه دو دختر کوچکترش و هم صبری هندی که نقش الفت را در سکانس‌های بازسازی بازی می‌کند، در بسیاری از دیالوگ‌هایشان او را مسئول می‌دانند و سعی بر سرزنشش دارند.

منبع: ایران(محمداحسان مفیدی‌کیا-منتقد)