قطب‌نما؛ جی‌پی‌اسِ قدیمی‌ها

به گزارش مجله خبری نگار به نقل از در قرن‌های گذشته خبری از مسیریاب و جی‌پی‌اس و... نبود. مردم اگر در سفرهایشان راه را گم‌می‌کردند از جیب‌شان یک قطب‌نما بیرون می‌آوردند و با آن راه‌شان را ادامه‌می‌دادند. پیش از اختراع قطب‌نما هم خیلی‌ها نقشه آسمان را حفظ بودند و با پیدا و دنبال‌کردن یک ستاره خاص در آسمان، راه‌شان را روی زمین پیدامی‌کردند و به مقصد می‌رسیدند. خیلی از سفر‌های اکتشافی کریستف کلمب هم با کمک قطب‌نما انجام‌شد. همه این‌ها را گفتیم تا بدانید اطلاعات عمومی این هفته درباره قطب‌نماست. می‌خواهید از کار این مسیریاب قدیمی سردربیاورید؟ معطل‌نکنید و ادامه مطلب را بخوانید.

شروع کار با قاشق و کاسه!

قطب‌نما در زمان سلسله «هان» چینی در قرن دوم قبل از میلاد اختراع شد. البته ظاهر آن قطب‌نما اصلا مدرن نبود، چون از یک تکه سنگ مغناطیسی روی چوب‌پنبه شناور ساخته شده‌بود. چینی‌ها در ابتدا از آن به‌عنوان یک ابزار پیشگویی استفاده‌می‌کردند و بعد به‌طور اتفاقی فهمیدند زمانی که یک سوزن مغناطیسی آزادانه بچرخد، خود را با میدان مغناطیسی زمین هماهنگ‌می‌کند. شکل قطب‌نما‌های اولیه شبیه قاشقی بود که دسته آن به سمت جنوب و کاسه نشان‌دهنده شمال بود. در گذشته از این قطب‌نما برای فال‌گیری و مراسم هم استفاده‌می‌شد.

ابزار خوشحالی ملوانان

پای قطب‌نما در قرن دوازدهم میلادی از طریق راه‌های تجاری به اروپا بازشد و یک‌شبه ناوبری دریایی را متحول‌کرد. ملوانان بیشتر از همه از داشتن این ابزار خوشحال‌بودند، چون به وسیله آن می‌توانستند مسیر خود را به دقت تعیین‌کنند حتی زمانی که خشکی را نمی‌دیدند و هزاران فرسخ با آن فاصله داشتند. البته این قطب‌نما بدون اشتباه نبود و ملوانان باید به‌خوبی با نحوه کار آن آشنا‌می‌شدند. یکی از مفاهیم ضروری مربوط به قطب‌نما، انحراف مغناطیسی بود. به این معنی که بین شمال واقعی (شمال جغرافیایی) و شمال مغناطیسی (جهت سوزن قطب‌نما) تفاوت وجوددارد و این تنوع در طول زمان و مکان‌های مختلف متفاوت است.

نقش‌هنری گل رز

اگر یک قطب‌نما را از نزدیک ببینید متوجه طرح گل رز روی آن می‌شوید. این گل، جهت‌های اصلی شمال، جنوب، شرق و غرب و همچنین جهت‌های میانی مانند شمال‌شرقی، جنوب شرقی، جنوب غربی و شمال غربی را نشان‌می‌دهد. این گل در قطب‌نما با داشتن ۸ گلبرگ یا پر کمک‌می‌کند که جهت یابی ساده و سرراست‌تر باشد. علاوه بر این، این گل رز در سراسر جهان به عنوان یک نقش‌مایه در هنر و ادبیات و یک عنصر تزیینی در نقشه‌ها هم استفاده‌می‌شود و ملوانان به همراه‌داشتن آن را یک خوش‌شانسی بزرگ برای سالم‌رسیدن به مقصدمی‌دانند.

هر قطب‌نما یک کاربرد

همان‌طور که کاربرد آبرنگ، پاستل و رنگ و روغن در نقاشی متفاوت است هر قطب‌نما هم کاربرد خودش را دارد. قطب‌نمای دریایی برای نشان‌دادن جهت دقیق حتی در دریا‌های مواج طراحی شده‌است. قطب‌نمای مغناطیسی برای جهت گیری به میدان مغناطیسی زمین متکی است در حالی که قطب‌نمای ژیروسکوپی از چرخش زمین برای جهت‌یابی استفاده‌می‌کند و در عرض‌های جغرافیایی بالا پایدارتر و دقیق‌تر هستند و درعین‌حال گران‌تر و پیچیده‌تر از قطب‌نما‌های مغناطیسی. این دو قطب‌نما اگر نباشند هوانوردی، لنگ می‌ماند و استفاده از آن‌ها در طول پرواز‌ها لازم است. البته ناهنجاری‌های مغناطیسی و بعضی فلزات آهنی می‌توانند قطب‌نما را به اشتباه بیندازند و کسانی را که از آن استفاده‌می‌کنند، حسابی به دردسر بیندازند.

چند سوال متداول

خیلی‌ها درباره طرز کار قطب‌نما و جزئیات آن سوالاتی دارند که سعی‌کردیم به چند موردی که بیشتر متداول است پاسخ‌دهیم.

قطب‌نما چطور کارمی‌کند و می‌شود در همه‌جای دنیا از آن استفاده‌کرد؟

یک سوزن مغناطیسی در قطب‌نما وجوددارد که با میدان مغناطیسی زمین در راستای شمال مغناطیسی قرارمی‌گیرد. بله، قطب‌نما در هر نقطه از جهان قابل‌استفاده است.

تفاوت بین قطب‌نمای مغناطیسی و GPS چیست؟

قطب‌نمای مغناطیسی به میدان مغناطیسی زمین متکی است، در حالی که GPS از ماهواره‌ها برای تعیین مختصات مکان دقیق استفاده می‌کند.

دستگاه‌های الکترونیکی می‌توانند روی قطب‌نما تاثیربگذارند؟

بله، دستگاه‌های الکترونیکی که میدان‌های مغناطیسی قوی ساطع می‌کنند، می‌توانند در خواندن قطب‌نما مشکل‌ساز شوند. به همین دلیل هنگام استفاده از قطب‌نما باید آن‌ها را در فاصله‌دور نگه‌دارید.

منبع: خراسان