تحریم ایران و روسیه جبهه مقابل غرب را تقویت می‌کند

به گزارش مجله خبری نگار/ایران: اگر امریکایی‌ها می‌خواهند برای مردم این کشورها، نمایشی از همبستگی نشان دهند، بهترین راه آن است که پا را از روی گلوی آن‌ها بردارند؛ چرا که غرب به مشارکتی بی‌ثبات کننده علیه خود دامن می‌زند، آنقدر که ممکن است از لحظه به اجرا درآمدن مشارکت‌ها به منظور تحت فشار قرار دادن تهران و مسکو، دیگر برای مهار این بحران خیلی دیر شده باشد.

در دهه‌های اخیر واشنگتن برای رفع نگرانی‌های امنیتی خود و به منظور رویارویی با روسیه و ایران بیش از پیش به تحریم‌های اقتصادی متوسل شده است، اما گویا این ابتکارات همچون تیغه شمشیر دارای دولبه بوده و فشار‌های شدیدتر بازتاب متقابل داشته است؛ طوری که به جای افزایش امنیت برای ایالات متحده و منطقه، شرایطی خطرناک و معکوس را برای غرب رقم زده است. در ایران، تحریم‌های اعمال شده از سوی واشنگتن به ظاهر عامل فلج کردن اقتصاد تهران به نظر می‌رسد؛ اما غرب ناخواسته عامل ایجاد نوعی مقاومت داخلی در برابر مذاکرات جاری شده و تلاش‌های دیپلماتیک به منظور محدود کردن برنامه هسته‌ای مورد مناقشه در این کشور را مختل کرده است.

به همین ترتیب تحریم‌های اعمال شده علیه روسیه پس از حمله به اوکراین، گرچه ابتدا تولید ناخالص داخلی این کشور را کاهش داد، اما مدتی نگذشت که مسکو به یافتن متحدان و بازار‌های جدید ترغیب شد، در نتیجه تأثیرگذاری تحریم‌ها کاهش یافت. این روند باعث حسنه شدن روابط کرملین با شرکایی شد که مشتاق تضعیف غرب و بی‌اثر کردن تلاش‌های آن‌ها در راستای منزوی کردن برخی کشور‌ها هستند؛ بنابراین تلاش‌های تحریمی، به‌طور غیرارادی به دو کشوری که به (ادعای واشنگتن) از مهم‌ترین تهدیدات علیه صلح منطقه هستند، انگیزه داد تا همکاری‌های اقتصادی و امنیتی خود را شدیداً افزایش دهند.

ایرانیان حامی افزایش فعالیت‌های هسته‌ای کشورشان هستند

دولت ترامپ در سال ۲۰۱۸ با پاره کردن توافق برجام، تحریم‌هایی جهانی علیه ایران تحمیل و با گسترش محدودیت‌ها در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ اقدام به بلوکه کردن میلیارد‌ها دلار از دارایی‌های خارجی جمهوری اسلامی کرد. این تحولات کاهش چشمگیر درآمد‌های حاصل از صادرات نفت را که تهران به آن متکی بود در بر داشت و اقتصاد ایران دچار رکود شد، اما این روند نیز موقتی بود، زیرا فشار‌ها به جای به زانو درآوردن جمهوری اسلامی، به شکلی متناقض عمل کرد و علاوه بر تقویت قدرت سیاسی جریانات اصولگرا در تهران، حمایت افکارعمومی از افزایش میزان فعالیت‌های هسته‌ای را که بر اساس توافقنامه سال ۲۰۱۵ ممنوع شده بود، به همراه داشت.

بر اساس نظرسنجی مرکز مطالعات بین‌المللی و امنیتی دانشگاه مریلند در سال ۲۰۲۱، سه‌چهارم مردم ایران حامی افزایش فعالیت‌های هسته‌ای تهران هستند؛ این حمایت مردمی به دولت امکان می‌دهد راحت‌تر فعالیت‌های غنی‌سازی و ذخیره مواد هسته‌ای را حتی باوجود مواجهه با فشار‌های بین‌المللی تداوم ببخشد.

نتیجه آن شد که از زمان اعمال مجدد تحریم‌ها، ایران ذخایر اورانیوم غنی‌شده و ظرفیت غنی‌سازی خود را گسترش داد و سیاستمدارانی که هیچ‌گونه تمایلی به روابط با غرب و واشنگتن ندارند در رأس قدرت قرار گرفتند. فضای سیاسی و مقاومت فزاینده ایران در مقابل تحریم‌ها، باعث ایجاد شرایطی شد که روسیه بر میزان همکاری‌های دوجانبه در زمینه تولید انرژی افزود، همچنین با توافق در مورد ایجاد مسیری جدید برای تجارت مستقیم و انتقال فناوری نظامی، امکان دورزدن تحریم‌ها و تضعیف تلاش‌های امریکا در هر دو جبهه فراهم آمد.

روسیه تمایل دارد روابطش را با کشور‌ها تقویت کند

مدت کوتاهی پس از آخرین دور از سرگیری مذاکرات در وین میان گروه ۱+۵ (امریکا، انگلیس، بریتانیا، فرانسه، چین و روسیه به اضافه آلمان) با دولت ایران، روسیه به اوکراین حمله کرد و باعث ایجاد بحرانی به ظاهر نامرتبط با مهره‌های کلیدی توافق برجام شد. سپس ایالات متحده تلاشی بین‌المللی با حمایت ۴۰ کشور از سراسر جهان با هدف اعمال تحریم‌های گسترده علیه مسکو را رهبری کرد. تحریم‌های ترکیبی واشنگتن و سازمان ملل علیه روسیه در ابتدا باعث اُفت تولید ناخالص داخلی روسیه تا حدود ۱۱ درصد و در نتیجه کاهش قابل توجه ارزش روبل شد. این تلاش‌ها در ابتدا به دلیل سرعتی که متحدان غربی و کشور‌های صنعتی در اجماع علیه حمله روسیه به اوکراین نشان دادند، احتمال داشت که مانع از تلاش‌های جنگی روسیه شود، ولی در نهایت به بن‌بست رسید.

همکاری با ایران نه تنها کمکی مساعد به روسیه با هدف مبارزه با تحریم‌هاست بلکه منافع امنیتی طرفین نیز تأمین می‌شود. حمله نظامی روسیه به اوکراین بر خلاف انتظارات هم پرهزینه و هم پرتلفات‌تر از پیش‌بینی‌ها از آب درآمد؛ بنابراین با خط خوردن شرکای غربی، روسیه تمایل بیشتری به تقویت روابط با سایر کشور‌هایی دارد که منافع مشترکی را دنبال می‌کنند. با وجودی که همکاری‌ها، حتی همکاری هسته‌ای میان تهران و مسکو تازگی ندارد، اما در سال‌های اخیر شکل و رنگ دیگری به خود گرفته است.

در واقع، گفته می‌شود که پس از تحریم‌های ۱+۵ علیه ایران در سال ۲۰۱۲، روسیه نقشی کلیدی در انعقاد برجام داشت؛ اما با رجوع به سوابق تاریخی این احتمال تداعی می‌شود که مسکو چندان هم حامی توافق هسته‌ای بین‌المللی با ایران نبوده است، چرا که در نتیجه فشار‌های ژئوپلیتیکی نوسانی، ممکن است گرایش روسیه به یک ایران در حال گسترش و در تضاد با واشنگتن بیشتر باشد.

به عنوان مثال، سرویس‌های اطلاعاتی امریکا ادعا کرده‌اند که روسیه در دهه ۱۹۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰، فناوری هسته‌ای با کاربرد دوگانه (قابلیت استفاده برای ساخت سلاح) را تحت عنوان انرژی غیرنظامی در اختیار ایران قرار داده است؛ ازجمله ساخت رآکتور هسته‌ای بوشهر، آنچه که به اذعان واشنگتن باعث نگرانی‌اش از سرعت بخشیدن به یک برنامه تسلیحاتی بوده است.

اکنون که تحولات اخیر، روسیه و ایران را همزمان در تیررس تحریم‌های امریکا قرار داده، دو کشور قطعاً راه‌های جدید همکاری به منظور دورزدن نظارت ایالات متحده و کشور‌های غربی را یافته و جایگزین خواهند کرد؛ بنابراین بزودی شاهد تضعیف نفوذ واشنگتن در هر دو جبهه خواهیم بود. جوانه‌های همکاری میان تهران و مسکو در ماه‌های اخیر بیش از پیش نمایان گردیده است؛ طوری که دو کشور در پایان ماه مه، توافقنامه‌ای به منظور گسترش همکاری‌ها در زمینه انرژی امضا کردند.

با این توافق، تجارت دوجانبه تنها در طول سه ماهه اول سال ۲۰۲۲ بیش از ۱۰ درصد رشد داشت. طوری که سرگئی لاوروف، وزیر امورخارجه روسیه در جریان سفر اخیرش به تهران تأکید کرد که دو کشور تحت تحریم‌های گسترده امریکا قرار گرفته‌اند و افزایش همکاری‌ها می‌تواند در مقابله با مواضع خودخواهانه ایالات متحده و حامیانش به منظور خنثی‌سازی تحریم‌ها مؤثر باشد.

به ادعای سایت کریز، گزارش‌ها حاکی از آن است که ایران در ماه ژوئیه با روسیه درخصوص تحویل صد‌ها پهپاد با قابلیت‌های تجسسی و توان حمل تسلیحات توافق کرده است، آنچه که ممکن است نشان دهد منظور لاوروف از همکاری‌ها تنها به گزینه‌های غیرنظامی محدود نمی‌شود. مشارکت میان مسکو و تهران بر اساس عزم مشترک با هدف مخالفت با نفوذ غرب می‌تواند تهدیدی جدی علیه منافع امنیتی امریکا و غرب، بویژه در خاورمیانه باشد. در حقیقت تحریم‌هایی که واشنگتن به طور فزاینده به بهانه مقابله با تهدیدات امنیتی به آن متوسل شده، ممکن است به مسیر‌های جدیدی ختم شود که ناخواسته گریبانگیر خود و تضعیف اهداف بلندمدت آن شود. تحریم‌هایی که باعث نزدیکی کشور‌هایی می‌شود که تحت تأثیر محدودیت‌ها قرار گرفته‌اند و در نهایت شاید منجر به خطر گسترش سلاح‌های هسته‌ای و ایجاد یک ابرقدرت اتمی جدید بشود.

کلمت ترمه، از کارشناسان خاورمیانه در مرکز مطالعات پیشرفته رابرت شومان در سایت کانورسیشن در همین زمینه نوشت: از زمان تشدید تحریم‌های غرب علیه روسیه در سال ۲۰۲۲ روابط نظامی و امنیتی تهران - مسکو جهشی کیفی به خصوص در حوزه‌های فضایی، هوانوردی و هواپیما‌های بدون سرنشین یافت. در سطح اقتصادی نیز جنگ اوکراین دو کشور را وادار به راه‌اندازی سازکار‌هایی با هدف دورزدن تحریم‌ها کرده است تا از فشار‌های غرب در راستای به حاشیه راندن خود بکاهند؛ همچنین همکاری‌های دوجانبه را در حوزه‌های منطقه‌ای و امنیتی به خصوص در قفقاز جنوبی، سوریه و افغانستان گسترش داده‌اند.

به گفته این نویسنده، مبانی روابط دوجانبه یعنی برقراری تعامل به دنبال نیاز‌ها با توجه به شرایط جدید بین‌المللی سؤال‌برانگیز نیست، اما آنچه که تغییر کرده اولویتی است که مسکو به روابط خود با تهران در بحبوحه تنش‌ها با غرب داده است. توجه به سفر اخیر ولادیمیر پوتین به تهران در ژوئیه ۲۰۲۲ به منظور دیداری سه‌جانبه با رؤسای جمهور ایران و ترکیه بسیار حائزاهمیت است.

از طرفی دو شریک برای تعمیق روابط خود مجبور به مواجهه با چالش‌هایی از جمله دلارزدایی از تبادلات اقتصادی و مشکل روابط بانکی دشوار هستند.

این محقق در ادامه نوشت: از مسائلی که ایران سرمایه‌گذاری روی روابط با روسیه را حائزاهمیت می‌داند، این است که از هرگونه مذاکره مستقیم با واشنگتن اجتناب می‌کند. دلیل اصلی عدم تمایل ایرانیان به گفت‌و‌گوی مستقیم با امریکا نیز به میراث ایدئولوژیک انقلاب اسلامی باز می‌گردد، چرا که ایالات متحده را تهدید اصلی امنیت ملی خود می‌دانند. علاوه بر این تجربه دیپلماتیک ایران نیز نشان داده است که نمی‌تواند به آمریکا اعتماد کند.

در آخر شاید روسیه مخالف تبدیل شدن ایران به یک قدرت هسته‌ای نظامی باشد، اما از تحریم‌های اقتصادی یک‌جانبه غرب علیه ایران نیز تبعیت نمی‌کند و مخالف هرگونه توسل به گزینه نظامی برای دستیابی به این هدف است. در نتیجه شاهدیم که تضعیف نفوذ اقتصادی روسیه در جهان، بر اثر اعمال تحریم‌ها، قطعاً می‌تواند مسکو را به جست‌و‌جوی جایگزین‌هایی برای رهایی از وابستگی به سیستم مالی امریکا وا دارد و این روش به ظهور نظم بین‌المللی پساغربی منجر خواهد شد؛ آنچه که رهبران ایران از مدت‌ها قبل به دنبالش هستند، زیرا قطع وابستگی به غرب و امریکا از اهداف ایدئولوژیک و اصول بنیادین جمهوری اسلامی است.

دانیل لاریسون، سردبیر سایت آنتی وار و سردبیر سابق مجله امریکایی کنسرواتور