مجله خبری-سبک زندگی نگار: خود آگاهی نوعی خود شناسی و توانایی در شناخت نقطه ضعف و قوت، ترس، خصوصیتهای خوب و بد، خواستهها و آرزوها میباشد. فرد با خود آگاهی بر خصوصیات ظاهری، احساسات، افکار و نقاط ضعف و قوت خود اشراف کامل مییابد و قادر به کنار گذاشتن خصوصیات منفی میشود.
به طور کلی مولفههای خود آگاهی شامل عزت نفس، شناخت هویت، شناخت احساسات و احساس ارزشمندی فرد میگردد.
شکل گیری خود آگاهی و خود شناسی در کودکی به گذر زمان نیاز دارد. در واقع این فرایند به صورت ناگهانی امکان پذیر نیست وبه شناسایی احساسات، علاقه مندیها و نقاط ضعف و قوت شخصیت توسط خود کودک نیاز دارد.
خودآگاهی در شکل گیری عزت نفس کودک تأثیر به سزایی دارد
کودکان در ابتدا قادر به شناسایی پاسخ مناسب در موقعیتهای گوناگون نیستند لذا ملزم است به درکی از خود شناسی برسند تا بتوانند امور مختلف را اولویت بندی کند و در برابر گزند سوءاستفاده گران رفتار مناسب بروز دهد.
خود آگاهی نه تنها در کودکی بلکه در بزرگسالی نیز در شکل گیری شخصیت او موثر است. درواقع به میزانی که شخص به خود آگاهی برسد، توانایی پذیرفتن خود و تغییر شرایط نامطلوب را دارد.
خودآگاهی موجب برجسته شدن نقاط قوت فرد میگردد لذا عزت نفس فرد بالا میرود. در صورتی که فردی از خود آگاهی بهرهمند نباشد، از عدم اعتماد به نفس رنج میبرد و افسار امور روز مره را به دست دیگرن میسپارد. درنتیجه استعدادهای وجود خود را نادیده میگیرد.
علاوه براین، زمانی که ساختار شخصیتی فردی بر اساس نیروهای بیرونی شکل گرفته باشد، بسیار ناپایدار و شکننده خواهد بود؛ بنابراین خود آگاهی شرط اول و ضروری برای برقراری ارتباط انسانها با اجتماعات است.
خودشناسی به افراد در کنترل احساسات، کاهش نقاط ضعف با تکیه بر نقاط قوت، تعیین اهداف واقع بینانه و آگاهی در نیازها کمک شایانی میکند.
خودآگاهی در کودکان موجب افزایش اعتماد به نفس آنها در اجتماع میشود
خود آگاهی خصوصی به وضعیتی اطلاق میشود که کودک از وجود نوعی ویژگی در خود آگاهی داشته باشد، درصورتی که دیگران از وجود آن ویژگی مطلع نباشند.
برای مثال زمانی که کودک در موقعیتی جدید قرار میگیرد و مضطرب است. اینکه خود کودک بداند در حال حاضر استرس دارد نوعی خود آگاهی خصوصی است در صورتی که افراد دیگر متوجه این مسئله نمیشوند.
خود آگاهی عمومی نوعی تئوری ذهن است که از سن پنج سالگی آغاز میگردد. شکل گیری خود آگاهی عمومی نیازمند آن است که کودک درک کند دیدگاه، احساسات و افکار افراد با هم متفاوت است؛ بنابراین هر فردی از واکنشها و رفتارهای او درک متمایزی دارد.
مناسبترین سن برای افزایش خود آگاهی کودکان، از پنج سالگی آغاز میگردد. یکی از تکنیکهای کاربردی در خودشناسی استفاده از جعبه پاندورا است.
جعبهی پاندورا جعبهای صندوقی شکل با ظاهری زیبا است که در داخل آن آینهای قرار دارد.
جعبه را در مقابل کودک قرار دهید و به او بگویید:
«داخل این جعبهی زیبا عکس فردی قرار دارد که هیچ کس در دنیا شبیه او نیست. در کل گذشتهی تاریخ نشانهای از او وجود ندارد و حتی در روزنامهها و اخبار مهم هم اسمی از او برده نشده است. او با آدمهای دیگر فرق دارد و یگانه است. اکنون دوست داری داخل جعبه را نگاه کنی تا بفهمی آن شخص کیست؟»
با این روند، کودک هیجان زده میشود و میخواهد بداند عکس چه کسی در داخل جعبه قرار دارد. با باز شدن جعبه متوجه منحصر به فرد بودن و بی نظیری گوهر وجودی خود میشود.
مهارت خود آگاهی امری اکتسابی میباشد و کسب این مهارت در کودکان متأثر از مشاهده است. والدین نقش بسیار موثری در شکل گیری شخصیت فرزندان دارند لذا مهارت یادگیری و افزایش خود آگاهی در کودکان ضرورت مییابد.
برای تسریع آموزش مهارت خود آگاهی به کودک در ابتدا باید با او ارتباط عاطفی برقرار کنید. در وهلهی اول کودک را با ویژگیهای ظاهرش شروع کنید سپس کارکرد هر یک از اعضا را برای او بیان کنید.
درگام بعدی باید کودک با آرزوها، استعداد و توانایی ها، خواستهها و امیال خصوصی اش آشنا شود.
دعوت کودک به طرح کردن سوال باعث افزایش قدرت تفکر انتقادی میشود
در راستای کسب مهارت خود آگاهی کودکان عوامل متعددی تاثیر گذار هستند. در ادامه مطلب آنها را بازگو میکنیم.
• برجسته سازی شخصیتهای مختلف افراد
• بازگو کردن مزایای شکست و یادگیری از طریق تجربیات
• دعوت کردن کودک به چالش و گفتگو
• تأکید بر منحصر به فرد بودن
• تقویت مهارت پیش بینی
• قضاوت کردن و فکرکردن به نتیجهی کار قبل از هر واکنشی
• شناسایی محدودیتهای جسمی و به کارگیری «نمی توانم» و «نمی دانم»
• بازیهای خود آگاهی جسمی مانند ساخت کاردستی
• بازیهایی در جهت رشد خودآگاهی از قبیل بازی صندلی داغ
• تجربه کردن موقعیتهای گوناگون
• اختیار در تصمیم گیری
• تشویق کودک برای رسیدن به اهداف
• ابراز علاقه به کودک بی هیچ قید و شرطی
• قدردانی از کودک در هنگام کسب موفقیت، قدردانی موجب تقویت عزت نفس میگردد.
والدین نقش موثری در خودآگاهی کودک دارند
ساختار تفکر و مغز کودک در رابطه با پیامهای منفی آگاهانهتر عمل میکند؛ بنابراین برای جلوگیری از رشد افکار ناسالم و احساس کاذب، بهتر است به وسیلهی جملات انگیزشی و خوش بینی کودک را به مثبت اندیشی تشویق کنید.
تشویق کودکان تنها زمانی بازخورد مثبت دارد که کاری را به نحو صحیح انجام داده باشد، درواقع تشویق بیش از حد کودکان موجب کاهش سطح توقع کودک از تواناییهای خود میشود.
گاهی والدین گمان میکنند با انتقاد از رفتارهای کودک به اعتماد به نفس او خدشهای وارد میشود. انتقاد کردن در شرایطی که به طریقهی درست ارائه شود، باعث آگاهی کودک از عملکرد اشتباه خود میگردد و به مرور زمان مسئولیت کارهای خود را برعهده میگیرد.
مهمترین مهارت زندگی، خود آگاهی است. این مهارت در ابعاد هیجانی، رفتاری و شناختی شکل میگیرد و موجب ارتقای سلامت روانی فرد میگردد.
به فرایند روان شناختی که با در نظر گرفتن تجربیات موجب پرورش آگاهی میشود، ذهن آگاهی گفته میشود.
ذهن آگاه در مقابله با استرس ها، ایجاد تمرکز، افزایش همدلی و تقویت سیستم عصبی کمک میکند.
برای تمرین ذهن آگاه به فرزند خود آموزش دهید، در موقعیتهای گوناگون قبل از هر واکنشی ابتدا نفس عمیق بکشد، قضایا را تجزیه و تحلیل کند، به سخنان افراد گوش دهد و در آخر تصمیم بگیرد.
والدین نقش رهبر و راهنما را در زندگی کودک ایفا میکنند. درواقع والدین باید به عنوان یک راهنما دربارهی تجربیاتشان در مسائل گوناگون با کودک صحبت کنند، اما در تصمیم گیریهایی که مناسب سن کودک است به او فرصت انتخاب بدهند.
برای مثال تفاوت هوای سرد و گرم را برای فرزندتان بازگو کنید. سپس نوع انتخاب لباس را به او واگذار کنید. این فرصت تصمیم گیری موجب بر عهده گرفتن مسئولیت کارها در کودکان میشود.