تکنیک‌هایی برای شناخت و پیشگیری اعتیاد به خرید در زنان

به گزارش مجله خبری نگار،خرید یک رفتار طبیعی است، اما وقتی خرید ابزاری برای فرار از احساسات یا جبران کمبود‌های روانی شود، لازم است با دقت بیشتری به آن توجه کنیم.

 نخستین رسانه سلامت روان ایران اعتیاد یکی از پیچیده‌ترین پدیده‌های رفتاری و روان‌شناختی در دنیای امروز است. بسیاری از افراد وقتی واژه اعتیاد را می‌شنوند، به‌طور ناخودآگاه به مواد مخدر، الکل یا سیگار فکر می‌کنند، اما اعتیاد تنها محدود به مصرف مواد نیست.

مریم فرجی روانشناس و مدرس مهارت‌های زندگی تاکید میکند سال‌هاست که روان‌شناسان و متخصصان سلامت روان از مفهوم گسترده‌تری به نام «رفتار‌های اعتیادی» سخن می‌گویند؛ رفتار‌هایی که بدون مصرف هیچ ماده‌ای می‌توانند همان اثر را بر مغز بگذارند، چرخه‌ای اجباری ایجاد کنند و زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهند. اعتیاد به خرید یکی از این رفتار‌های اعتیادی شایع است که در سراسر جهان رو به افزایش است.

اعتیاد چیست و چه تفاوتی با مصرف عادی دارد؟

اعتیاد حالتی است که فرد در آن کنترلی بر رفتار یا مصرف خود ندارد، حتی زمانی که اثرات منفی آن را می‌شناسد و تجربه می‌کند. در اعتیاد، مغز به رفتار یا ماده به شکلی شرطی می‌شود که فرد احساس می‌کند بدون انجام آن نمی‌تواند آرام باشد، تمرکز کند یا از تنش‌های درونی رها شود. این حالت تدریجی به وجود می‌آید و معمولا با لذت آغاز می‌شود، اما با اجبار ادامه پیدا می‌کند.

در رفتار‌های اعتیادی، فرد ممکن است از مواد استفاده نکند، اما رفتاری مانند خرید، قمار، استفاده از فناوری، ورزش افراطی یا خوردن را به شکل تکراری و غیرقابل کنترل انجام دهد. این رفتار در ابتدا برای ایجاد حس خوب به کار می‌رود، اما به‌مرور تبدیل به عادتی می‌شود که از کنترل خارج شده و پیامد‌های مالی، روانی و اجتماعی ایجاد می‌کند.

رفتار‌های اعتیادی چگونه شکل می‌گیرند؟

رفتار‌های اعتیادی معمولا زمانی ایجاد می‌شوند که فرد با یک رفتار خاص احساس لذت، رهایی از استرس یا افزایش اعتمادبه‌نفس را تجربه کند. این تجربه مثبت اولیه در مغز با ترشح دوپامین همراه است؛ ماده‌ای که مرکز پاداش مغز را فعال می‌کند. هر بار که فرد دوباره آن رفتار را تکرار می‌کند، مغز مقدار بیشتری دوپامین درخواست می‌کند و فرد احساس می‌کند برای رسیدن به همان حس اولیه باید رفتار را بیشتر و افراطی‌تر انجام دهد.

با گذشت زمان، رفتار از حالت انتخابی و آگاهانه به یک اجبار ناخودآگاه تبدیل می‌شود. فرد احساس می‌کند نمی‌تواند در برابر میل انجام آن مقاومت کند و اگر مقاومت کند، دچار تنش، اضطراب، بی‌حوصلگی یا احساس پوچی می‌شود. این وضعیت یکی از نشانه‌های اصلی اعتیاد رفتاری است.

اعتیاد به خرید چیست و چرا یک اعتیاد رفتاری محسوب می‌شود؟

اعتیاد به خرید به وضعیتی گفته می‌شود که فرد به‌طور غیرقابل کنترل به خرید کردن روی می‌آورد، حتی زمانی که نیاز واقعی به کالا یا خدمات ندارد. خرید برای او راهی برای فرار از استرس، تنهایی، غم، اضطراب یا خستگی ذهنی می‌شود. این افراد اغلب پس از خرید لحظه‌ای کوتاه احساس خوشی دارند، اما کمی بعد دچار احساس گناه، نگرانی یا افسوس می‌شوند. با وجود این، در موقعیت‌های مشابه دوباره به خرید پناه می‌برند و چرخه تکرار می‌شود.

خرید کردن یک رفتار طبیعی است و در زندگی روزمره همه افراد وجود دارد، اما وقتی خرید از یک عمل منطقی و هدفمند به یک رفتار اجباری و برای ارضای نیاز‌های روانی تبدیل شود، می‌توان آن را اعتیاد به خرید نامید. این اعتیاد به‌ویژه در جوامع مصرف‌محور که تبلیغات گسترده و شبکه‌های اجتماعی دائما فرد را به داشتن بیشتر و بهتر ترغیب می‌کنند، بیشتر مشاهده می‌شود.

نشانه‌های اعتیاد به خرید

اعتیاد به خرید نشانه‌های متفاوتی دارد، اما برخی از آنها بیشتر دیده می‌شوند. یکی از مهم‌ترین نشانه‌ها این است که فرد حتی زمانی که پول کافی ندارد، بدهی دارد یا نیاز‌های ضروری‌تری در زندگی دارد، باز هم خرید می‌کند. همچنین فرد معمولا پس از خرید احساس شرمندگی یا پشیمانی دارد، اما باز هم رفتار خود را تکرار می‌کند.

فرد مبتلا به اعتیاد خرید معمولا زمان زیادی را در فروشگاه‌ها یا وب‌سایت‌های خرید سپری می‌کند، بدون اینکه هدف مشخصی داشته باشد. ذهن او دائما درگیر فکر کردن به خرید‌های آینده، تخفیف‌ها یا کالا‌های جدید است. در بسیاری از موارد، فرد خرید‌های خود را از خانواده پنهان می‌کند یا بسته‌ها را به‌گونه‌ای دریافت می‌کند که کسی متوجه نشود.

یکی دیگر از نشانه‌های مهم این اعتیاد، استفاده از خرید برای مقابله با احساسات منفی است. اگر خرید کردن تنها زمانی اتفاق می‌افتد که فرد تحت فشار روانی، غم یا بی‌حوصلگی است، احتمال اعتیاد بسیار زیاد است.

چرا افراد به خرید معتاد می‌شوند؟

دلایل اعتیاد به خرید بسیار گسترده است. یکی از دلایل مهم آن، نیاز افراد به احساس ارزشمندی و دیده شدن است. خرید کردن و به‌ویژه داشتن کالا‌های جدید یا گران‌قیمت برای برخی افراد معادل افزایش اعتمادبه‌نفس است. آنها از طریق خرید به خود و دیگران نشان می‌دهند که توانمند، جذاب یا موفق هستند، حتی اگر این احساس واقعی نباشد.

عوامل روان‌شناختی مانند افسردگی، اضطراب، تنهایی، کمبود محبت یا تجربه‌های آسیب‌زا در گذشته نیز می‌توانند فرد را به سمت خرید‌های افراطی سوق دهند. شبکه‌های اجتماعی نیز در افزایش این رفتار نقش مهمی دارند. مقایسه‌های مداوم، نمایش سبک زندگی تجملی و تبلیغات هدفمند باعث می‌شود فرد احساس کند عقب مانده و نیاز دارد با خرید کردن به دیگران نزدیک شود.

از طرف دیگر، ساختار مغز هم در اعتیاد به خرید نقش دارد. افرادی که سیستم پاداش مغزشان حساس‌تر است یا کنترل تکانه ضعیف‌تری دارند، بیشتر در معرض اعتیاد رفتاری قرار می‌گیرند. در این افراد، خرید به‌سرعت تبدیل به راهی برای تجربه لذت و فرار از فشار می‌شود.

پیامد‌های اعتیاد به خرید

اعتیاد به خرید تنها یک رفتار کوچک نیست. این اعتیاد می‌تواند پیامد‌های جدی مالی، روانی، خانوادگی و اجتماعی داشته باشد. از نظر مالی، فرد ممکن است با بدهی‌های سنگین، وام‌های متعدد، کارت‌های اعتباری پرشده و ناتوانی در مدیریت هزینه‌ها مواجه شود. این وضعیت می‌تواند او را دچار استرس شدید و کاهش کیفیت زندگی کند.

از نظر روانی، فرد پس از خرید‌های اجباری احساس گناه، شرم، افسردگی یا کاهش عزت‌نفس را تجربه می‌کند. او نمی‌تواند رفتار خود را کنترل کند و این احساس ناتوانی باعث تشدید مشکلات روانی می‌شود. این چرخه بسته‌ای است که خروج از آن برای فرد دشوار است.

در خانواده، اعتیاد به خرید می‌تواند به بی‌اعتمادی، مشاجره، پنهان‌کاری و حتی بحران‌های جدی در روابط زناشویی منجر شود. بسیاری از زوج‌ها به‌دلیل مشکلات مالی ناشی از خرید‌های افراطی دچار تنش‌های طولانی‌مدت می‌شوند.

از نظر اجتماعی، فرد ممکن است به‌تدریج منزوی شود، زیرا خرید جایگزین روابط اجتماعی او شده است. او زمان بیشتری را در فروشگاه‌ها یا آنلاین می‌گذراند و از تعاملات واقعی فاصله می‌گیرد.

درمان اعتیاد به خرید چگونه انجام می‌شود؟

درمان اعتیاد به خرید نیازمند رویکرد‌های روان‌شناختی و رفتاری است.

نخستین گام، آگاهی فرد از مشکل است.

بسیاری از افراد تا زمانی که پیامد‌های جدی را تجربه نکنند، اعتراف نمی‌کنند که معتاد به خرید هستند. وقتی فرد به مشکل خود آگاه شود، می‌تواند قدم‌های مؤثری برای تغییر بردارد.

درمان شناختی ـ رفتاری یکی از مؤثرترین روش‌ها برای درمان این نوع اعتیاد است. در این روش، فرد یاد می‌گیرد افکار و احساساتی را که خرید را تحریک می‌کنند، شناسایی و اصلاح کند. با کمک درمانگر، راه‌های سالم‌تری برای مدیریت استرس و احساسات جایگزین خرید می‌شود.

مدیریت مالی نیز یکی از ابزار‌های مهم در درمان اعتیاد به خرید است.

تنظیم بودجه مشخص، محدود کردن استفاده از کارت‌های بانکی، ایجاد برنامه ماهانه برای هزینه‌ها و حذف دسترسی آسان به خرید‌های آنلاین می‌تواند به کنترل رفتار کمک کند.

حمایت اجتماعی نیز نقش مهمی دارد. خانواده و دوستان می‌توانند با ایجاد محیطی امن و بدون قضاوت، فرد را در مسیر درمان همراهی کنند. صحبت کردن درباره احساسات، به جای پنهان‌کاری و خجالت، یکی از عوامل موفقیت در درمان است.

در برخی موارد، درمان دارویی برای کنترل افسردگی یا اضطراب نیز به‌کار می‌رود، البته تنها زیر نظر پزشک متخصص. بسیاری از افراد به‌دلیل مشکلات عمیق‌تری مانند کمبود عزت‌نفس یا مشکلات گذشته به خرید پناه می‌برند و درمان دارویی در کنار روان‌درمانی می‌تواند مؤثر باشد.

پیشگیری از اعتیاد به خرید

پیشگیری همواره بهتر از درمان است. آموزش مهارت‌های مدیریت احساسات، شناخت نیاز‌های واقعی و مدیریت مالی می‌تواند از شکل‌گیری رفتار‌های اعتیادی جلوگیری کند. آموزش درباره تبلیغات، مقایسه اجتماعی و اثرات شبکه‌های اجتماعی نیز مهم است.

افرادی که به‌طور طبیعی تکانه‌های قوی دارند یا در هنگام استرس به سمت خرید می‌روند، باید نسبت به الگو‌های رفتاری خود هشیار باشند. ایجاد فعالیت‌های جایگزین برای مدیریت استرس مانند ورزش، کتابخوانی، هنر یا گفت‌و‌گو با دوستان می‌تواند از پناه بردن به خرید جلوگیری کند.

اختلال خرید اجباری یا «Compulsive Buying Disorder» که با نام‌هایی مانند «اونیومانیا» یا «شاپاهولیسم» نیز شناخته می‌شود، یکی از اختلالات رفتاری نوظهور در دنیای مدرن است. این اختلال زمانی رخ می‌دهد که فرد احساس نیاز شدید، ناگهانی و غیرقابل کنترل به خرید پیدا می‌کند، حتی زمانی که هیچ نیاز واقعی، دلیل منطقی یا توان مالی کافی وجود ندارد.

خرید در این وضعیت نه به‌عنوان یک فعالیت معمولی، بلکه به‌عنوان راهی برای کاهش تنش، فرار از احساسات ناخوشایند یا دستیابی به هیجان‌های کوتاه‌مدت عمل می‌کند.

افراد مبتلا به این اختلال معمولاً پس از خرید دچار احساس گناه، پشیمانی یا شرمندگی می‌شوند، اما این احساسات منفی مانع تکرار رفتار خرید نمی‌شود.

چرخه‌ای از تنش، خرید و پشیمانی شکل می‌گیرد که به مرور زمان می‌تواند روابط اجتماعی، وضعیت مالی و سلامت روان فرد را تحت تأثیر قرار دهد. بسیاری از مبتلایان خرید کردن را راهی برای پر کردن خلأ‌های عاطفی، کاهش افسردگی یا مقابله با اضطراب تجربه می‌کنند و همین امر باعث می‌شود رفتار خرید به‌تدریج از کنترل خارج شود.

عوامل مختلفی در بروز این اختلال نقش دارند که از جمله می‌توان به فشار‌های تبلیغاتی، جذابیت شبکه‌های اجتماعی، سهولت خرید آنلاین، مشکلات هیجانی و زمینه‌های شخصیتی اشاره کرد. اگر این رفتار درمان نشود، ممکن است منجر به بدهی‌های سنگین، تعارض خانوادگی و افت کیفیت زندگی شود.

درمان اختلال خرید اجباری معمولاً با روان‌درمانی، آموزش مدیریت هیجان، تقویت مهارت‌های مالی و گاهی استفاده از دارو برای کنترل اضطراب یا افسردگی انجام می‌شود. آگاهی از این اختلال و مراجعه زودهنگام به متخصص می‌تواند از عمیق‌تر شدن مشکلات جلوگیری کند. شناخت نشانه‌ها و درک چرایی این رفتار به افراد کمک می‌کند تصمیم‌های آگاهانه‌تری بگیرند و ارتباطی سالم‌تر با پول و خرید ایجاد کنند.

جمع‌بندی نهایی و سخن پایانی

اعتیاد و رفتار‌های اعتیادی بخشی جدی از چالش‌های سلامت روان در دنیای مدرن هستند. اعتیاد به خرید یکی از شایع‌ترین و پنهان‌ترین انواع این اعتیاد‌ها است که اگر به‌موقع شناسایی نشود، می‌تواند به مشکلات جدی مالی، خانوادگی و روانی منجر شود. شناخت علائم، درک ریشه‌ها و انتخاب روش‌های درمانی مناسب می‌تواند به فرد کمک کند تا دوباره کنترل زندگی خود را به دست گیرد.

مریم فرجی روانشناس ومدرس مهارت‌های زندگی درخاتمه یاد آور میشود در افرادی که تاب‌آوری پایین‌تری دارند، خرید اجباری به‌صورت راهبردی ناکارآمد برای مقابله با اضطراب، افسردگی یا احساس پوچی ظاهر می‌شود.

این افراد برای مدیریت احساسات منفی به خرید تکیه می‌کنند و همین وابستگی باعث می‌شود چرخه‌ای از هیجان، خرید، پشیمانی و دوباره اضطراب ایجاد شود که سلامت روان را به‌شدت تضعیف می‌کند.

سلامت روان نیز در این فرایند آسیب می‌بیند؛ زیرا افزایش بدهی، احساس گناه، پنهان‌کاری و مشکلات خانوادگی می‌تواند استرس بیشتری ایجاد کند؛ بنابراین اعتیاد به خرید نه تنها نشانه کاهش تاب‌آوری است، بلکه خود عاملی برای کاهش بیشتر سلامت روان نیز محسوب می‌شود.

تقویت تاب‌آوری، آموزش مهارت‌های تنظیم هیجان و ایجاد سبک زندگی متعادل می‌تواند به افراد کمک کند چرخه خرید اجباری را بشکنند و به سلامت روانی پایدار برسند. خرید یک رفتار طبیعی است، اما وقتی خرید ابزاری برای فرار از احساسات یا جبران کمبود‌های روانی شود، لازم است با دقت بیشتری به آن توجه کنیم و در صورت نیاز از متخصصان کمک بگیریم. 

منبع: عصر ایران