چرا پیش‌بینی‌های رقص ابر و باد همیشه درست از آب درنمی‌آید؟

به گزارش مجله خبری نگار، فقط ۵ دقیقه فرصت دارند تا حال و هوای آسمان ایران را برای اقصی‌نقاط دنیا مخابره کنند. وعده هر روز آنها سر ساعت ۳ گرینویچ است و باید رأس این ساعت و در عرض ۵ دقیقه سازمان‌های هواشناسی چهارگوشه دنیا به‌صورت همزمان همه اطلاعاتی را که با ده‌ها فوت و فن علمی جمع‌آوری کرده‌اند، به‌صورت بین‌المللی مبادله کنند و نتایج سنجش‌ها و اندازه‌گیری‌های محلی خود را در اختیار یکدیگر قرار دهند. اینجا سازمان هواشناسی کشور است؛ سازمانی که کوچک‌ترین جنبش باد تا جزئی‌ترین بارش باران و کم‌سوترین تابش خورشید در نقاط دور و نزدیک کشور از نظر کارشناسانش دور نمی‌ماند و ساعت‌ها رصد، تحلیل و اندازه‌گیری این تغییرات به چند عدد و رقم ختم می‌شود؛ اعداد و ارقامی که در کم و زیاد شدن روزی کشاورزان و حفظ جان ملوانان و به سلامت بر زمین نشستن هواپیمای خلبانان بی‌تأثیر نیست.

چند عدد و رقم مختصر

ماکت‌های فلزی و چوبی کوچکی که مانند نمایشگاه در ورودی سازمان چیده‌اند، عریض و طویل بودن دم و دستگاهی را که حال و احوال هوا را می‌سنجد، نشان می‌دهد. کنار یکی از ماکت‌ها که بر پیشانی اتاقک‌های نقلی داخل آن عبارت «ایستگاه اقلیم‌شناسی خودکار» به چشم می‌خورد، دوربین نقشه‌برداری، دماسنج، رطوبت‌سنج و بادسنج‌هایی غول‌پیکر علم شده‌اند. وسط ماکت آبی‌رنگ دیگری که امواج خروشان دریا را تداعی می‌کند، درحالی‌که دیش و دکل‌هایی برای مخابره شرایط اقلیمی در ساحل نصب شده، کشتی آرام و راهوار در حال حرکت است. در کنار ماکت پناهگاه هواشناسی هم باران‌نگار، آفتاب‌نگار و بادنگار‌های الکتریکی قرار گرفته‌اند. این ابزار‌ها به‌کار کارشناسان ۳-۲ هزار ایستگاهی می‌آید که در بیش از ۴۳۰ نقطه کشور مشغول رصد و پایش هوا هستند، اما در ساختمانی که صادق ضیائیان و همکارانش مشغول کارند، از این دم و دستگاه‌ها خبری نیست و روی مانیتور‌های کوچک و بزرگی که در گوشه‌وکنار سالن چیده شده، نتایج نهایی این سنجش‌ها و اندازه‌گیری‌ها در قالب نمودار‌های مختلفی به چشم می‌خورد؛ نمودار‌ها و نقشه‌هایی که میزان وزش باد در استان‌های مختلف، نقاط بارانی کشور و چگونگی پراکندگی ابر‌ها را مشخص‌ می‌کنند، ولی تا تبدیل شدن این نمودار‌ها به اعداد و ارقام مختصر و مفیدی که محمد اصغری، یکی ازکارشناسان هواشناسی صداو‌سیما در انتهای اخبار شبانگاهی سیما اعلام می‌کند، راه درازی مانده که پیمودن آن وظیفه همکاران ضیائیان است.

پیش‌بینی‌های دور و نزدیک

صادق ضیائیان، رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوای سازمان هواشناسی کشور است. او که در پیش‌بینی تغییرات گاه و بی‌گاه خلقیات و رفتار‌های ابر و باد و مه و خورشید عمری گذرانده، از قرار هر روزه ایستگاه‌های هواشناسی دنیا می‌گوید که در آن همه این اعداد و ارقام و یافته‌های جوی خود را با یکدیگر در میان می‌گذارند. ضیائیان می‌گوید: «سازمان هواشناسی وابسته به یک‌سری یافته‌های جهانی است. وقتی می‌خواهیم جو یا هوای اطراف زمین را بررسی کنیم نیاز است که در سرتاسر دنیا سنجشی از وضعیت موجود هوا داشته باشیم. این سنجش هم در سطح زمین و هم در سطح لایه‌های مختلف جو انجام می‌شود. در سراسر کشور‌های دنیا در ساعت‌های بخصوصی این کار انجام و طبق ساعت گرینویچ ساعت به ساعت این اطلاعات اندازه‌گیری می‌شود. در نهایت هم رأس ساعت ۳ گرینویچ همه این اطلاعات میان ایستگاه‌ها مبادله می‌شود. این اطلاعات پایه‌ای وقتی به‌دست هواشناسان می‌رسد در بانک‌های مختلف هر کشور ذخیره‌سازی و در ابرکامپیوتر‌ها پردازش می‌شود تا بتوان از آنها برای پیش‌بینی‌های محلی و منطقه‌ای استفاده کرد. با استفاده از این اطلاعات معادلات حاکم بر جو به روش‌های پیچیده‌ای شناسایی و براساس آنها پیش‌بینی وضع هوا برای ۵ تا ۱۰ روز آینده یا فواصل زمانی بیشتر انجام می‌شود.»

وقتی همه چیز برعکس می‌شود

گاهی با همه این کندوکاو‌ها و حساب و کتاب‌های ضیائیان و همکارانش، باز هم پیش‌بینی‌های آنها درست از آب درنمی‌آید و درست وقتی که به اتکای اعلان‌های هواشناسی با بارانی و چتر خانه را ترک می‌کنیم، آفتابی درخشان در سرتاسر طول مسیر ما را همراهی می‌کند! ضیائیان درباره این غافلگیری‌های جوی می‌گوید: «اگر اندازه‌گیری‌های جوی نواقصی داشته باشند و جامع، کامل و باکیفیت نباشند، در پیش‌بینی مشکل به‌وجود می‌آید. متأسفانه جز ایران و چند کشور دیگر، سایر کشور‌های همسایه اطلاعات خوبی از جو برداشت نمی‌کنند؛ مثلا در کل نیمه شرقی و شمالی کشور ما و در کشور‌هایی مانند عراق، سوریه و افغانستان اطلاعات خوبی از جو برداشت نمی‌شود؛ در نتیجه گاهی پیش‌بینی‌های کارشناسی هم دقت لازم را ندارند.»

گوش کشاورزان به ندای هواشناسی است

علاوه بر ملوانان و خلبانان که گوش‌شان به هشدار‌های سازمان هواشناسی است، کشاورزان و صیادان هم تا وقتی خاطرجمع نشوند کارشناسان هوا را مناسب صید و کشت و کار تشخیص داده‌اند، دست به‌کار نمی‌شوند. ضیائیان می‌گوید: «یک روز که برای هواخوری همراه خانواده به شمال رفته بودم، دیدم هیچ‌یک از صیادان برای صید به دریا نرفته‌اند. وقتی متوجه شدم هشدار سازمان هواشناسی در مورد توفانی بودن دریا را جدی گرفته‌اند، خستگی چند سال کار از تنم دررفت.» او گره خوردن معیشت و روزی کشاورزان با یافته‌های علم هواشناسی را هم به چشم دیده است. ضیائیان تعریف می‌کند: «همیشه فکر می‌کردم کشاورزانی که به روش سنتی کشت و کار می‌کنند، به اعلان‌های سازمان هواشناسی توجهی ندارند ولی یک روز که پیش‌بینی کرده بودیم سرمازدگی جوی در پیش داریم، در مسیرم کشاورزان زیادی را دیدم که با روشن کردن آتش در باغ و زمین خود سعی می‌کنند مانع سرمازدگی محصولاتشان شوند.»

مهم‌ترین کارایی پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی، پیشگیری از مخاطرات و حوادث غیرقابل پیش‌بینی است. ضیائیان می‌گوید: «در سیل و بارش‌های موسمی مرگباری که شهریور امسال همزمان در ایران و پاکستان داشتیم، با توجه به هشدار‌های سازمان هواشناسی کشور ما پیشگیری‌های مناسبی انجام شد که خسارات سیل را به حداقل رساند، ولی در پاکستان این حادثه باعث نابودی صد‌ها روستا و قربانی شدن هزاران انسان شد.»

تردید‌های هوایی

به قول ضیائیان هرقدر بازه زمانی پیش‌بینی‌های هواشناسی بیشتر شود، امکان خطای آن بالا می‌رود. در بازه ۱۰ روزه صحت اطلاعات و پیش‌بینی‌ها حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد است. این صحت اطلاعات در بازه‌های زمانی ماهانه و فصلی پایین می‌آید و به ۶۰ درصد می‌رسد. پیش‌بینی‌های طولانی مدتی هم به نام سناریو‌های اقلیمی وجود دارد که شرایط اقلیم‌های مختلف در دهه‌های آینده را برآورد می‌کنند؛ مثلا پیش‌بینی می‌شود گاز‌های گلخانه‌ای در هزاره بعدی چه سرنوشتی پیدا می‌کنند که تقریب پایینی دارند و شاید درست از آب درنیایند.

منبع: همشهری