شنیدنی‌های شاهنامه با موسیقی تلفیقی

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: وقتی با نسل جوان کشور درباره ادبیات کهن هم‌کلام می‌شویم، شاید تعداد کمی از آن‌ها به خواندن آثار شاعرانی که قرن‌ها پیش از ما زندگی کرده‌اند، علاقه‌مند باشند. زبان کهن، طولانی بودن شعر‌ها و... برخی از مواردی است که این مخاطبان در گفتگویی به آن اشاره کرده‎اند؛ مواردی ازاین‌دست را می‌توان جزو اصلی‎ترین دلایل رغبت کم جوانان به خوانش این آثار ارزشمند دانست. شاهنامه فردوسی، یکی از شاهکار‌های ادب فارسی، نیز از این موضوع مستثنا نیست.

یکی از راهکار‌های جذاب و خلاقانه، برای جلب توجه جوانان به سمت و سوی خوانش شاهنامه فردوسی بهره‌گیری از موسیقی فیوژن (تلفیقی) است. تعدادی از خوانندگان مطرح امروز کشورمان با درک این موضوع مهم به تولید آثاری پرداخته‌اند. یکی از این هنرمندان، محسن مرعشی، آهنگ‎ساز و خواننده‌ای است که ابیاتی از شاهنامه را در قالب موسیقی تلفیقی آهنگ‎سازی کرده و عرفان پرقوه نیز با تنظیم‌های مثال‌زدنی خود، این آثار را شنیدنی‌تر کرده است.

حالا قرار است این خواننده و آهنگ‎ساز به همراه گروه «شهپر» به مناسبت روز بزرگداشت فردوسی، در تاریخ ۲۵ اردیبهشت در برج آزادی تهران به اجرای برنامه بپردازد. این اجرا با پیام صوتی دکتر جلال خالقی مطلق از شاهنامه پژوهان شناخته شده کشور آغاز می‌شود. برای آگاهی از روند تولید این آلبوم موسیقی با محسن مرعشی گفتگو کرده‌ایم.

لطفاً درباره مراحل تولید این پروژه توضیح دهید.

حدود ده سال پیش، تعدادی از داستان‌های شاهنامه را کنار هم قراردادم و به همراه پدرم که از گذشته‌های دور به شاهنامه‌خوانی مشغول بود، ابیاتی را از داستان‌های شاهنامه انتخاب کردیم. همان زمان موسیقی‌ای بانام «شهر آزادگان» ساختم. این اثر در چند کنسرت اجرا شد. پس‌ازآن، وقتی زنده‌یاد ابوالفضل خطیبی را برای رونمایی یکی از آلبوم‌های موسیقی دعوت کردیم، بنده «شهر آزادگان» را با تنبور در آن برنامه اجرا کردم. دکتر خطیبی که خود از شاهنامه‌پژوهان نامدار ایران است، ما را به ادامه کار تشویق کرد. از آن تاریخ به بعد با اشتیاق بیشتری به سراغ ضبط استودیویی آثار رفتیم. استاد جلال خالقی مطلق نیز بازخورد‌های مثبتی به این اثر نشان داد و حتی حاضر به دکلمه کردن بخشی از ابیات در این اثر شد و در ادامه، دکتر ژاله آموزگار همراه ما شد. در تمام مراحل ساخت، استاد خالقی مطلق به‌صورت مستقیم بر تولید اثر نظارت داشتند. ایشان پیشنهاد‌هایی برای اضافه یا کم کردن اشعار ارائه کردند و درزمینه خوانش اشعار نیز راهنمایی‌های سازنده‌ای به بنده دادند.

چرا موسیقی فیوژن (تلفیقی) را برای این آلبوم انتخاب کردید؟

وزن شاهنامه خاص است و فضای آن نیز حماسی است. برای برقراری ارتباط با این نوع کلام، به سراغ موسیقی فیوژن رفتیم تا دستمان بازتر باشد. به‌عنوان‌مثال، در بخش «رستم و سهراب» که فضای شعر حماسی و عرفانی است، از دستگاه‌های موسیقی ایرانی استفاده کردم و عرفان پرقوه هم تنظیم‌های قابل‌توجهی انجام داد. در برخی داستان‌ها مثل «فریدون و ضحاک»، به دلیل هم‎خوانی با فضای راک، از ساز‌های راک استفاده کردیم.

ما سعی کردیم برای جلب نظر بیشتر جوانان، سلیقه آن‌ها را در موسیقی در نظر بگیریم و بخش‌هایی از شاهنامه را با این ساز‌ها اجرا کردیم.

در مسیر ساخت موسیقی، چه چالش‌هایی در زمینه تلفیق ساز‌های غربی با شعر فردوسی وجود داشت و چگونه این چالش‌ها برطرف شد؟

برای استفاده از هارمونی و فواصل متنوع‌تر، موسیقی ایرانی و غربی را باهم تلفیق کردیم و از آکورد‌های گیتار شد. در این اثر، ساز‌های ایرانی مانند تار، تنبور و سنتور در کنار گیتار، هارمونی زیبایی ایجاد کرده‌اند. ما خواستیم فضا‌های جدیدی را خلق کنیم که خوشبختانه موردتوجه استادانی مانند نادر مشایخی، کیوان ساکت و شاهین فرهت قرار گرفت.

استفاده از شعر‌های شاهنامه در قالب موسیقی فیوژن تا چه حد می‌تواند به احیای علاقه‌مندی نسل جوان به حماسه‌های فردوسی کمک کند؟

شاهنامه حس حماسی را بااحساس شاعرانه خود درهم‌آمیخته و اثری جاودانه خلق کرده است. من معتقدم نباید این اثر گرانقدر را محدود به فضای خاص موسیقی کنیم و ما با همین دیدگاه به استفاده از سبک‌های مختلف وسعت داده‌ایم. همین تنوع سبک‌های موسیقی در این اثر و جمع‌کردن تعدادی از سبک‌ها در کنار هم توجه نسل جوان را جلب کرده و بنده معتقدم این اثر می‌تواند میان شاهنامه و جوانان امروز آشتی ایجاد کند.
خوشبختانه در اجرا‌های مختلف این اثر، گاهی با صحنه‌هایی مواجه می‌شویم که حس وطن‌دوستی مخاطبان جوان آن‌قدر برانگیخته می‌شود که در سالن اجرای کنسرت همراه با ما از این اثر که تلفیقی از سبک‌های مختلف است، لذت می‌برند و حس کنجکاوی در ذهنشان زنده می‌شود تا حدی که بروند و شاهنامه را بخوانند.

جذاب‌ترین خاطره‌ای که از این اجرا‌ها دارید، چیست؟

مدتی پیش، قطعه فیلمی به دستم رسید که یک آموزگار برای آموزش شاهنامه به دانش آموزانش از کلیپ اجرا‌های ما استفاده کرده بود. این اتفاق برای من بسیار خوشایند بود، به طوری که هر بار یاد این خاطره می‌افتم هیجانی دوست داشتنی وجودم را فرا می‌گیرد. شعر فردوسی یک هنر فاخر است و من به این فکر می‌کنم که چطور می‌توان این هنر فاخر را در کنار موسیقی، شنیدنی‌تر و ماندگارتر کرد. بی تردید موسیقی می‌تواند باعث بهتر به خاطر سپردن شاهنامه شود.

استفاده از شعر شاهنامه در موسیقی فیوژن تا چه حد به جهانی‌شدن و معرفی فرهنگ ایرانی کمک می‌کند؟

عصر ما عصر هنر بینارشته‌ای است و اهل هنر به این شکل می‌توانند آنچه را در ذهن دارند بهتر منتقل کنند. فرهنگ‌ها نیز امروز به‌مانند هنر بینارشته‌ای درهم‌تنیده شده‌اند. به نظر من باید برای حفظ و ارتقای فرهنگ ایرانی از ابزار‌های روز و سلیقه موسیقی امروز استفاده کنیم و ما با این دیدگاه، در این مسیر گام برداشته‌ایم.
یکی از آرزو‌های بزرگ من این است که گروه «شهپر» در آینده بتواند با این نوع موسیقی که زبان مشترک بسیاری از مردم جهان است، در اماکن تاریخی به اجرای برنامه بپردازد و شاهنامه را به انسان‌های بیشتری در دیگر کشور‌ها معرفی کند.