راه ابریشم روی ریل احیا

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: خطوط راه‌آهن با قابلیت حمل و نقل بسیار قوی و هزینه‌های هنگفت ساخت و ساز، نه تنها تاثیر سریع و درخورتوجهی بر ژئواکونومیک و ژئوپلیتیک کشور‌ها دارد، بلکه الگوی تجاری خود را به حوزه‌های سیاست و دیپلماسی بین‌المللی نیز گسترش می‌دهد و کشور‌هایی که از ظرفیت‌های زیادی در این تجارت پرسود برخوردار باشند، در تحولات جهانی جایگاه بالاتری را به خود اختصاص خواهند داد.

ایران همواره اهمیت زیادی برای توسعه روابط تجاری خود با کشور‌های همسایه از طریق مسیر‌های ترانزیتی قائل و از گذشته‌های دور، پل ارتباطی مهم برای مسیر‌های تجاری جاده ابریشم تا اروپا بوده است. بنابراین، در سال‌های اخیر سعی کرده تا نقش و جایگاه سابق خود را در راهگذر‌های ریلی باز یابد و به همین دلیل توسعه شبکه‌های ریلی با کشور‌های افغانستان و آسیای مرکزی را در کانون توجه خود قرار داده است. درحالی که جمهوری اسلامی ایران هنوز دولت موقت طالبان را به رسمیت نشناخته است و روابط دیپلماتیک چندانی بین دو طرف وجود ندارد و اختلاف بر سر حقابه هیرمند هم تنش بین ایران و افغانستان را تشدید کرده است، اما با این حال دولت سیزدهم سعی دارد در عرصه اقتصادی و تجاری، همکاری با کابل را افزایش دهد.

در این خصوص، حسن کاظمی قمی، سرپرست سفارت ایران در کابل روز چهارشنبه با بخت الرحمان شرافت، رئیس اداره خط آهن افغانستان دیدار و گفتگو کرد. در این دیدار درخصوص گسترش همکاری‌های ریلی مذاکره شد و قمی از شرافت برای سفر به ایران به منظور بررسی زمینه‌های همکاری فیمابین دعوت کرد. مذاکرات ریلی کاظمی قمی با طرف افغانستانی در شرایطی صورت گرفته است که به تازگی مسیر ریلی ایران و افغانستان که تا روزنک هرات امتداد دارد، با حضور مدیرعامل سازمان راه آهن افغانستان، استاندار خراسان رضوی و تعدادی از مقام‌های ایرانی افتتاح شد تا راه برای توسعه همکاری‌های تجاری هموار شود. ذبیح ا... مجاهد، سخنگوی طالبان در آن برهه از استقبال امارت اسلامی طالبان از توسعه ارتباطات ریلی با جمهوری اسلامی خبر داد و در توئیتی نوشت: «آغاز خط آهن بین ایران و افغانستان و انتقال کالا از ترکیه به افغانستان از طریق روزنک هرات، راه بزرگ تجاری را بین افغانستان و اروپا باز کرد.

پس از این، کالا‌های تجاری افغانستان نیز از همین راه منتقل خواهد شد و طرح انتقال مسافران از طریق همین خط آهن همچنان در دستور کار است». ساخت مرحله اول قطعه چهارم خط آهن هرات-خواف به طول ۴۳ کیلومتر به‌زودی آغاز می‌شود. این قطعه در مدت ۱۶ ماه آینده تکمیل خواهد شد. احداث راه‌آهن خواف-هرات از چند دهه پیش برای افزایش مبادلات تجاری و سهولت در انتقال کالا‌ها بین دو کشور مطرح بود، اما برخی مسائل مانع از شروع احداث این مسیر ریلی شد. با مصوبه‌ای که دولت ایران در سال ۱۳۸۲ تصویب کرد، مراحل اولیه احداث این مسیر شروع شد، ولی به دلیل مشکلات فنی و مالی تا سال‌ها این راه‌آهن پیشرفت چندانی نداشت.

با این حال از آذر ۱۳۹۹ توسعه این خط ریلی سرعت گرفت و بخش‌های اول و دوم آن تکمیل شد و هم اکنون نیز قطعه سوم آن افتتاح شده و تنها یک گام تا تکمیل آن باقی مانده است. این مسیر ریلی در مجموع ۲۲۵ کیلومتر طول دارد که عملیات اجرایی آن در چهار قطعه طراحی شده بود که قطعات اول و دوم آن در خاک ایران و بخش‌های سوم و چهارم آن نیز در خاک افغانستان قرار دارد. حدود ۱۴۰ کیلومتر از این خطوط ریلی در خاک ایران و ۸۵ کیلومتر در افغانستان قرار دارد و هزینه ساخت سه قطعه آن از سوی مهندسان ایرانی با هزینه‌ای حدود ۲۰۰۰ میلیارد تومان ساخته و تکمیل قطعه چهارم نیز به طرف افغانستانی محول شده است.

این خط ریلی شامل ۹ ایستگاه است که ۵ ایستگاه در داخل ایران و ۴ ایستگاه آن در خاک افغانستان واقع شده است. کار ساخت بخش‌های چهارگانه آن باید به طور مشترک اجرا می‌شد، اما افغانستان به دلیل مشکلاتی که در تامین سرمایه قطعه چهارم داشت، تاکنون پیشرفت درخور توجهی در مرحله ساخت این قطعه نداشته است. بنابراین، اگر دولت موقت طالبان بتواند قطعه چهارم را احداث کند، تجارت بین دو کشور سریع‌تر از قبل انجام خواهد شد و هزینه‌های آن نیز کاهش می‌یابد و می‌توان سالانه ۶ میلیون تن کالا و یک میلیون مسافر را جابه جا کرد.

منافع تجاری ایران

اگرچه ایران بخش گسترده هزینه ساخت راه آهن خواف-هرات را متقبل شده است، اما عواید زیادی از این مسیر برای تهران حاصل خواهد شد. الوقت نوشت:تهران مشتاق ایجاد مشاغل بیشتر و کاهش فقر در غرب افغانستان است تا ورود مهاجران افغانستانی به ایران کمتر شود و در این خصوص، پروژه‌های ارتباطی مانند خط آهن خواف-هرات و چابهار-زاهدان-مشهد، توسعه اقتصادی در استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی و کرمان را بهبود می‌بخشد.

به گفته مقامات سابق جمهوری اسلامی، «با راه‌اندازی خط ریلی خواف به هرات، زنجیره حمل و نقل کالا و نقطه اتصال راهگذر شمال به جنوب کامل می‌شود و امکان اتصال و ترانزیت کالا از افغانستان از طریق حمل و نقل ریلی تا آب‌های آزاد و با تکمیل خط ریلی چابهار به زاهدان و مشهد تا دریای عمان فراهم می‌شود. همچنین، بهره‌برداری از راه آهن خواف - هرات با کاهش هزینه‌های حمل و نقل کالا، حجم ترانزیت را در مسیر ایران به افغانستان تا ۵/۱ برابر افزایش می‌دهد». حجم تجارت سالانه ایران و افغانستان بیش از یک میلیارد دلار است که با تجهیز این ناوگان ریلی حجم مبادلات در آینده افزایش خواهد یافت و این موضوع سبب شکوفایی اقتصادی در شهر‌های واقع شده در این مسیر خواهد شد. مقامات ایرانی بر این باورند که در صورت بهره‌گیری مناسب از این خط ریلی، به ویژه در آینده‌ای نه‌چندان دور که دیگر حلقه‌های اتصالی آن به شبکه بین‌المللی راه‌آهن از طریق ایران و افغانستان فراهم می‌شود، استان‌های مرزی در شرق به کانون‌های فعال اقتصادی و پیوند دهنده روابط حسنه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با شهر‌های افغانستان تبدیل خواهد شد.

از این رو، به توسعه زیرساخت‌های ریلی نیاز داریم تا هر چه بهتر از این فضای به وجود آمده برای تقویت روابط تجاری با جهان خارج استفاده کنیم. ایران همچنین به دنبال بهبود دسترسی به مواد خام مهم مانند معادن سنگ آهن در غرب افغانستان است که با تکمیل این خط آهن می‌توان بسیاری از این معادن را برای فراوری به ایران منتقل کرد و درآمد‌های زیادی از این طریق برای دو کشور به دست آورد. ایران سعی دارد به مرکز حمل و نقل منطقه‌ای تبدیل شود و به افغانستان و دیگر کشور‌های آسیایی محصور در خشکی اجازه دهد تا کالا‌ها را به بنادر ایران حمل کنند تا از این طریق به رونق تجارت در کشور کمک شود.

این خط آهن در صورت توسعه در داخل افغانستان، نه تنها ایران را به کشور‌های آسیای مرکزی و شبکه ریلی آن‌ها متصل می‌کند، بلکه مسیر ایران را به سمت چین نیز هموار می‌کند. پروژه راه‌آهن خواف-هرات بخشی از راهگذر ۲ میلیارد دلاری پنج کشور ایران، افغانستان، تاجیکستان، قرقیزستان و چین (FNRC) است. طول این خط آهن ۲۰۰۰ کیلومتر است و مسیر راه آهن از هرات به مرز افغانستان و تاجیکستان کشیده شده است و پس از عبور از تاجیکستان از قرقیزستان می‌گذرد و از طریق راه‌آهن چین- قرقیزستان- ازبکستان به منطقه سین کیانگ چین می‌رسد.

همچنین، خط آهن خواف-هرات بخشی از جاده ابریشم جدید چین محسوب می‌شود و در صورت تکمیل این حلقه مفقود شده ریلی تعاملات بین شرق و غرب رونق خواهد گرفت و کشور‌هایی که در طول مسیر راهگذر شرق به غرب با محوریت خواف-هرات قرار دارند، علاوه بر دسترسی مناسب‌تر ریلی به دیگر کشورها، از منافع ترانزیت کالا هم بهره‌مند می‌شوند و ایران به عنوان حلقه اتصال شرق و غرب در این تجارت جهانی نقش موثری ایفا خواهد کرد.