روزگار سخت کسب‌وکار‌های اینترنتی

به گزارش مجله خبری نگار/اسکناس: در روز‌های گذشته، ایران در نوعی قطعی سراسری اینترنت فرو رفته است؛ از طرفی گوشی‌های همراه امکان اتصال به اینترنت بین‌الملل را ندارد و از طرف دیگر، اینترنت ثابت هم با اختلال و کندی بسیار مواجه شده است، همچنین عمده پیام‌رسان‌ها و پلتفرم‌های مورد استفاده کاربران ایرانی از جمله واتس‌اپ و اینستاگرام هم به جمع شبکه‌های اجتماعی فیلترشده پیوسته‌اند، اتفاقی که نه تنها نارضایتی فعالان اقتصادی را به دنبال داشته، بلکه در صورت تداوم می‌تواند ضرر جبران‌ناپذیری به اقتصاد دیجیتال وارد کند.

اینستاگرام، پناهگاه کسب‌وکار‌های اقتصاد دیجیتال

امروزه بخش عمده‌ای از خانوار‌های ایرانی، عضو شبکه‌های اجتماعی هستند. واتس‌اپ، اینستاگرام و تلگرام اصلی‌ترین شبکه‌های اجتماعی مورد استفاده ایرانیان را تشکیل می‌دهند و پیام‌رسان‌های ایرانی به‌رغم فیلترینگ تلگرام و حمایت‌های گوناگون دولتی نتوانسته‌اند مقبولیت چندانی در جامعه کسب کنند و هر کدام به تنهایی حتی سهم ۱۰ درصدی هم از کاربران ایرانی ندارند. بر اساس گزارش مرکز آمار درآمد حدود ۱۱ میلیون ایرانی به شبکه‌های اجتماعی وابستگی دارد و نقش پلتفرم‌های خارجی در این مورد بسیار پررنگ‌تر از پلتفرم‌های مشابه داخلی است؛ طبق آمار‌ها ۸۳ درصد درآمد کسب‌وکار‌های فعال در این حوزه وابسته به اینستاگرام است.

بر اساس گزارش‌هایی که در فرای اقتصاد منتشر شده، بیش از یک میلیون ۷۰۰ هزار کسب‌و‌کارکوچک ایرانی در اینستاگرام فعالیت دارند، تعداد کسب‌و‌کار‌های بزرگ مرتبط با اینستاگرام ۲۰۰ هزار و تعداد کسب‌و‌کار‌های بومی و استانی ۵۰۰ هزار است. آمار‌های موسسه پژوهشی بتا از وضعیت شبکه‌های اجتماعی ایران نشان‌دهنده این است که اقتصاد ۹ میلیون نفر به‌صورت مستقیم به اینستاگرام وابسته است ضمن اینکه حجم بازار اینستاگرام بین ۱۸ تا ۳۲ هزار میلیارد تومان است. این مقایسه را می‌توان به زوایای دیگری هم تعمیم داد و از زاویه هزینه ایجاد اشتغال هم به آن نگاه کرد. بر اساس گزارش مرکز آمار در زمستان گذشته هزینه ایجاد یک شغل در بخش صنعتی بالغ بر یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان بوده در حالی که هزینه ایجاد شغل اولیه در اینستاگرام بین ۲۰ تا ۳۰ میلیون تومان است.

حال آنکه به نظر می‌رسد هنگام تصمیم‌گیری در مورد قطع اینترنت یا فیلترشدن پلتفرم‌های پرکاربر، این آمار‌ها مبنای محاسبه قرار نمی‌گیرد. در صورتی که ارزش‌های اقتصاد دیجیتال و هزینه‌های واقعی محروم‌سازی کاربران به طور واقعی مورد بررسی قرار گیرد چه بسا در هنگام تصمیم‌گیری درباره قطع و وصل اینترنت با تامل بیشتری نسبت به این موضوع اندیشیده شود؛ درواقع اینستاگرام امروز شریان اصلی اقتصاد دیجیتال ایران را تشکیل می‌دهد که وقفه در آن، زندگی میلیون‌ها ایرانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این پلتفرم به هر دلیلی امروز جایگزینی در ایران ندارد و محروم سازی کاربران از دسترسی به آن هزینه هنگفتی را ایجاد می‌کند.

تاثیر قطع اینترنت بر کسب‌و‌کار‌های کوچک

از سوی دیگر بخشی که معمولا نادیده گرفته می‌شود تاثیرپذیری کسب و کار‌های کوچک در وقایعی از این دست است. تاثیر قطع اینترنت بر کسب‌و‌کار‌های کوچک به سادگی قابل محاسبه نیست به‌خصوص آنکه اغلب این کسب‌و‌کار‌ها کاربران عادی هستند که به صورت خانگی مشغول به یک فعالیت کوچک اقتصادی هستند. قطع اینترنت در سال ۱۳۹۸ که به دنبال وقایع اجتماعی رخ داد یکی از نمونه‌های قابل توجه است. بر اساس اطلاعات زیرساختی که ابرآروان در آن زمان منتشر کرد ۱۸ هزار کسب‌وکار کوچک در زمره بزرگ‌ترین بازندگان اکوسیستم به خاطر قطعی اینترنت بودند و نتوانستند تا مدتی پس از اتصال مجدد اینترنت به جایگاه پیشین خود بازگردند. واتس‌اپ به‌عنوان محبوب‌ترین پیام‌رسان مورد استفاده ایرانیان نیز تاثیر ویژه‌ای در سهولت کسب و کار‌های اینترنتی و حتی غیراینترنتی داشته است.

واتس‌اپ امروزه به یک ابزار در دسترس و سریع برای پشتیبانی میلیون‌ها کسب‌و‌کار اینترنتی و حتی فیزیکی در آمده و از این جهت حذف آن از اقتصاد این کسب و کار‌ها باعث افزایش قابل توجه هزینه اقتصادی این کسب وکار‌ها می‌شود. اما قطع اینترنت در روز‌های اخیر فقط مختص شبکه‌های اجتماعی نبوده است. اینترنت موبایل در بسیاری از ساعات یا کاملا قطع بوده یا با اختلال فقط دسترسی به برخی سایت‌های فارسی فراهم بوده، سرعت دسترسی به سایت‌های اینترنتی هم به‌شکل چشمگیری کاهش پیدا کرده است؛ در حالی که تنها در زمینه تاکسی‌های اینترنتی نزدیک به سه میلیون سفر روزانه انجام می‌شود که هزینه حذف ناگهانی همه این‌ها بسیار بالاست. امروزه بسیاری از دستگاه‌های پرداخت در فروشگاه‌ها هم از طریق اینترنت متصلند که قطع آن‌ها حتی زندگی افراد عادی را هم دچار مشکل کرده است. به این موارد لیست بزرگتری را هم می‌توان افزود از بخش‌های سلامت و درمان گرفته تا خدمات آموزشی. همه این‌ها نشان‌گر اهمیت اینترنت برای تنفس اقتصادی جامعه است.

اثرات ملی‌شدن اینترنت بر شبکه پرداخت کشور

شاید مناسبت ملی‌شدن اینترنت به‌طور دقیق برای همه آشکار نباشد، اما تمام فعالان سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و اقشار مختلف جامعه یک‌صدا اعتقاد دارند که ارجحیت سیاست بر اقتصاد، تمام طیف‌های کسب‌وکاری را به نابودی خواهد کشاند. در همین اوضاع وزیر کشور اعلام کرده که محدودیت‌ها موقتی است و دسترسی به سرویس‌های شبکه داخلی بدون مشکل فراهم است. در مقابل فعالان صنعت پرداخت کشور، اتصال و انجام امور روزانه را تمام ماجرا نمی‌دانند. به اعتقاد آنها، محدودشدن اینترنت علاوه بر اینکه مانع از ارتباط ایرانیان با آشنایانشان می‌شود و آن‌ها را از دسترسی به منابع علمی، فنی و تخصصی دنیا دور نگه می‌دارد، شبکه پرداخت کشور که نقش غیرقابل‌انکاری در پیشرفت اقتصاد دارد را غیرپویا می‌کند و در بلندمدت آن را به نابودی می‌کشاند.

احمدرضا منصوری، رئیس کمیسیون پرداخت‌یاری سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران، فیلترشدن اینستاگرام، توقف فعالیت کسب وکار‌های خانگی و اینترنتی و کاهش درصد تراکنش‌های شبانه ناشی از قطعی اینترنت را از جمله عواملی می‌داند که به از دست رفتن پویایی مشاغل و سقوط چشم‌گیر اقتصاد کشور منجر می‌شوند. او معتقد است که در این روز‌ها تعداد تراکنش‌ها ۷۵ درصد کاهش پیدا کرده است و تدوام این روند به تعطیلی کسب‌وکار‌های پرداختی و نزول پویایی کسب‌وکار‌ها منجر خواهد شد.

پویا پوراعظم متخصص بانکداری و پرداخت دیجیتال نیز به راه پرداخت گفته که ملی‌شدن اینترنت خللی‌بر عملکرد زیرساخت‌هایی که بر بستر‌های داخلی مستقرند، وارد نمی‌کند؛ اما کیفیت پشتیبانی فنی پی‌اس‌پی‌ها را زیر سؤال می‌برد و پرداخت‌یار‌ها که ذاتا نوآور هستند را از دسترسی به منابع محروم می‌کند. او به صراحت عنوان کرد مدل اکوسیستم پرداخت کشور سال‌هاست که ایزوله است و دسترسی‌نداشتن به اینترنت جهانی به این شرط تأثیری بر لایه انجام تراکنش ندارد که شبکه ملی کیفیت و سرعت کافی را داشته باشد. به گفته او، در حال حاضر شبکه ملی از کیفیت کافی برخوردار نیست، اما اگر تمام تدابیر لحاظ شود، از آنجا که بیشتر فروشگاه‌ها، پذیرنده‌ها و سایت‌ها داخلی هستند قطعی اینترنت بر موفقیت تراکنش‌های دستگاه‌های کارت‌خوان و درگاه‌های پرداخت اینترنتی پی‌اس‌پی‌ها تأثیری نخواهد داشت، اما کیفیت پشتیبانی را با اختلال مواجه می‌کند و به شرکت اجازه پیشروی در موضوعات تحقیق و توسعه را نمی‌دهد.