دولت سیزدهم و یک‌سال دیپلماسی فایده‌محور

به گزارش مجله خبری نگار/ایران: سیاست خارجی دولت سیزدهم در طول یک سال گذشته حول دو کلمه تعریف می‌شود. «واقع‌گرایی» و «اقتصاد‌محوری» عناوینی است که در طول این یک‌سال، به نقشه راه کشور و سیاستمداران دولت تبدیل شده و دستاورد‌هایی را هم تاکنون در پی داشته است. سیاست خارجی جمهوری اسلامی، جدای از شعار دادن‌ها و توجه به پرستیژ بین‌المللی، که پیش از این مرسوم بوده- به سمتی سوق یافته که حتماً باید دستاورد‌ها و خروجی عینی از خود برجای گذارد.

متأسفانه سیاست خارجی ایران مدت زمان زیادی خود را درگیر بحث‌های بی‌خود و بی‌جهت می‌کرد. همواره بحث بر سر این موضوع شکل می‌گرفت که ایران با کدام کشور‌ها رابطه داشته باشد و رابطه خود با کدام کشور‌ها را به صفر برساند؛ با یک کشور رابطه داشته باشد و با کشوری از همسایگان هیچ مذاکره‌ای را شکل ندهد. درحالی که در تمام دنیا برای برقراری رابطه با دیگر کشور‌ها این‌گونه بحث نمی‌شود و سیاست خارجی به نظرات سایر کشور‌ها گره نمی‌خورد.

سیاست خارجی ایران، حالا یک سالی می‌شود که واقع‌گرا شده و بیشتر حول این موضوع بحث می‌شود که آیا روابط بین کشور‌ها دارای منفعت است یا خیر؟ دولت سیزدهم از زمان آغاز به کار خود، تلاش کرد از ادبیات بی‌فایده فاصله گرفته و سیاست خارجی را در چهارچوب منافع عینی تصور کند.

سیاست خارجی این منافع را بخصوص در حوزه منافع ملموس و با تمرکز بر منافع اقتصادی دنبال کرده که دستاورد‌هایی هم به همراه داشته است. گرچه نتیجه این جهت‌گیری کلان، به رغم کارکرد فراوان کارگزاران میانی، به حد مطلوب خود هنوز نرسیده است، اما تا حد زیادی آمار‌ها نشان می‌دهد که پیشرفت‌های قابل توجهی رخ داده است.

در کنار چنین جهت‌گیری‌هایی، سیاست دیگری هم از سوی دولت اتخاذ شد. یکی از شعار‌های سیاست خارجی دولت سیزدهم، توجه به همسایگان و منافعی بوده که در حوزه همسایگی با آن‌ها کسب خواهیم کرد.
یکی از بدیهیات در تدوین منافع و جهتگیری‌ها در سیاست خارجی و در چهارچوب واقع گرایی، «جغرافیا» است. نمی‌توانیم انکار کنیم که در کجای دنیا واقع شده‌ایم و با چه کسانی همسایه هستیم. ایران یکی از کشور‌های با همسایه زیاد، در دنیا است. با ۱۵ کشور همسایه مستقیم است و همین موضوع هم سبب شده که منافع قابل توجهی در ارتباط با همسایگان وجود داشته باشد؛ منافعی که پیش از این از وجود آن غفلت شده بود.

دولت سیزدهم در این یک‌سال تلاش کرده رابطه خود با همسایگان را تقویت کند. سفر آیت‌الله رئیسی به قطر، عمان، ترکمنستان و روسیه و همچنین سفر‌های متعدد سران کشور‌های همسایه به ایران، هر کدام اگرچه بعد از مدتی طولانی شکل گرفت، اما سبب شد قرارداد‌هایی بین مقامات دو کشور بسته شود و منافع اقتصادی زیادی هم برای کشور بدست آید. البته سیاست همسایگی صرفاً در چهارچوب منافع اقتصادی قرار ندارد. یک چهارچوب مهم در نگاه سیاست خارجی در ادبیات این است که با خود منافع اقتصادی و امنیتی به همراه دارد. از آن مهم‌تر، این روابط در حوزه سیاست فرهنگی هم می‌تواند مؤثر باشد و باید دید که چه زمانی دولت سیزدهم در این زمینه هم کار خود را به پیش خواهد بود.

در همین اثنا که دولت، سیاست همسایگی را در پیش گرفت، موضوعی با اهمیت برجام را هم در دستور کار قرار داد. این موضوع آنجا اهمیت بیشتری نسبت به گذشته دارد که «ایده» مذاکرات مربوط به برجام را تغییر داد و آن اینکه ما حاضر نیستیم به هر قیمتی توافق کنیم؛ بلکه توافقی برای ما قابل قبول است که منافع ملی، بخصوص منفعت اقتصادی برای ما به همراه داشته باشد. در پیش گرفتن چنین ایده‌ای، خیلی از سیاست‌ها را تغییر داد و همین یک مورد، مهمترین تغییرات را در حوزه سیاست خارجی دولت رقم زد.

پیش از این، همواره موضوع اصلی مورد مذاکره طرفین، «توافق» بوده و پس از رسیدن به آن روی موضوعات اقتصادی و امنیتی بحث می‌شد. حالا در سایه سیاست‌های جدید دولت سیزدهم، قرار بر این شد تا توافق همراه با «منفعت» حاصل شود. حال باید منتظر ماند و نتایج تغییر رویکرد دولت سیزدهم را دید. آنچه تاکنون در این دولت شاهد بوده‌ایم چیزی جز رسیدن به منافع اقتصادی نبوده و نیست. منافعی که با دستیابی ایران به توافق و با ایده‌ای که دولت در مذاکرات اخیر در پیش گرفته حتماً به نفع معیشت مردم رقم خواهد خورد.