سنگ‌های تزئینی بستر توسعه صادرات

به گزارش مجله خبری نگار، ظرفیت بالقوه سنگ‌های نیمه‌قیمتی و قیمتی در ایران به‌دلیل نبود دستگاه متولی که در سال‌های پس از انقلاب تا دولت‌های نهم و دهم تداوم یافت، همچنان محفوظ مانده، ضمن اینکه حرکت‌های مویرگی در دوران وزارت معادن و فلزات در دهه ۷۰ و دهه‌های بعد وجود داشت، اما به اعتقاد کارشناسان فعالیت برنامه‌ای مشهود و ملموس نبود. برآورد‌های انجام شده حاکی است که در چارچوب برنامه‌های توسعه‌ای در زیر ساخت‌های بخش معدن، می‌توان سالیانه حداقل اشتغال ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزارنفری را در سطح کشور بدنبال داشت.

تراش گوهر سنگ‌ها و بستری در قالب مشاغل خانگی صنعت گوهر سنگ امروز به منبع درآمد بالایی برای بسیاری از کشور‌ها تبدیل شده است، به‌ویژه هند و تایلند دو کشور شاخص محسوب می‌شوند که درآمد میلیاردی از این محل و اشتغال وسیع آن دارند و اکنون که دولت به توسعه اشتغال می‌اندیشد، یکی از راهبرد‌ها گسترش مشاغل خانگی درآمد زا و صادرات‌محور است. پیش از این رهبر معظم انقلاب هم در دیدار اعضای هیات دولت با ایشان، بر جلوگیری از خام فروشی سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی تاکید داشتند و طرح این موضوع از سوی معظم‌له نشانه اهمیت این حوزه در ایجاد ارزش افزوده برای کشور محسوب می‌شود.

واقعیت اینکه سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) در دولت دوازدهم به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته و علاوه بر هماهنگی با سایر سازمان‌های ذی‌ربط دولتی و بخش خصوصی، نسبت به برنامه راهبردی مبادرت ورزیده تا بستر توسعه این صنعت را هموار کند. امروز ایمیدرو به عنوان یک سازمان توسعه‌ای سیاست جلوگیری از خام فروشی را در قالب اهداف کلان دنبال می‌کند و براین پایه برنامه تراش گوهر سنگ‌ها در قالب بازارچه‌های تخصصی که بستری برای تولید، فروش و صادرات است، دنبال می‌کند.
وجیه ا... جعفری در جلسه بررسی آسیب شناسانه صنعت سنگ‌های تزئینی گفت: نیاز به اطلاعات دقیق و واقعی از زنجیره صنعت سنگ‌های تزئینی یکی از دغدغه‌ها در شرکت تهیه و تولید مواد معدنی بود که با یاری انجمن سنگ، در حال حاضر نتایجی مطلوبی حاصل شده است.

وی افزود: در حال حاضر اطلاعات دقیق در دسترس است، اما صرف داشتن این اطلاعات، کمک چندانی به توسعه این صنعت نمی‌کند و باید برای تضمین آینده آن برنامه ریزی کرد، برای این منظور، همه ابعاد این بخش همچون صادرات، تولید استاندارد، کاهش هزینه‌های تمام شده، کاهش هزینه‌های حمل و نقل، نوسازی واحد‌های سنگبری، تجمیع معادن و ... در طرح جامع باید مد نظر قرار گیرد. رئیس هیات عامل ایمیدرو تاکید کرد: با بررسی همه مزیت‌ها و چالش‌ها در صنعت سنگ، باید طرح و برنامه‌ای تدوین کنیم تا به تصمیم جدید منتهی و در صورت ضرورت و نیاز به اصلاح قانون، دستورالعمل، آیین نامه یا ایجاد کنسرسیوم، اقدام شود.

حدود ۳۵ میلیون تن سنگ تزئینی فعال؛ نیازمند اصلاح خطوط

جعفری با بیان اینکه از ۲۵۰ میلیون متر مربع ظرفیت ایجاد شده در صنعت سنگ، ۱۶۵ میلیون متر مربع ظرفیت غیر فعال است، تصریح کرد: طبق آمار اعلام شده، از ۸۵ میلیون متر مربع ظرفیت فعال سالانه سنگ، حدود ۳۵ میلیون تن، سنگ غیر استاندارد تولید می‌شود که نیازمند برنامه ریزی برای اصلاح خطوط است. وی ادامه داد: برای دستیابی به هدف صادرات ۱.۵ میلیون متر مربعی سنگ تزئینی نیز باید در عین ارتقای کیفیت و کاهش هزینه تمام شده، به دنبال بازار صادراتی آن بود.

ضرورت پیش بینی مزایای تشویقی در طرح جامع

جعفری با اشاره به اینکه توسعه صنعت سنگ، نیازمند تدوین دستورالعمل‌هایی برای اعطای مزایای مناسب در طرح جامع سنگ است، گفت: با در نظر گرفتن چالش‌های موجود، باید با نگاه علمی، فنی و تخصصی، نسبت به تعیین مزایا و تسهیلات تشویقی مناسب به فعالان گام برداشت. وی افزود: برای واحد‌های معدنی که اقدام به ایجاد کنسرسیوم کنند، مزایای ویژه در نظر گرفته شود. همچنین، واحد‌های غیر فعال را می‌توان در قالب طرح احیا، فعال سازی و توسعه معادن کوچک مقیاس فعال کرد.

افزایش ۱۷ درصدی صادرات سنگ تزئینی در سال ۱۴۰۰

وحید عابدین زاده، مدیر اجرایی طرح «انجام خدمات آسیب شناسی و بررسی شرایط تولید واحد‌های معدنی و فرآوری سنگ تزیینی» گفت: این طرح در قالب یک قرارداد پژوهشی از سوی شرکت تهیه و تولید مواد معدنی در مرداد ۹۹ به دانشگاه تربیت مدرس ابلاغ شد. وی ادامه داد: از نتایج این طرح، شناسایی بیش از ۲ هزار واحد معدنی و ۳۸۷۴ واحد فرآوری سنگ تزئینی در کشور است. در سال ۱۴۰۰، حدود ۱۲ میلیون تن سنگ توسط واحد‌های معدنی و ۸۵ میلیون متر مربع از سوی کارخانه‌های فرآوری تولید شده است. عابدین زاده با اشاره به میزان صادرات سنگ‌های تزئینی گفت: طی سال ۱۴۰۰، حدود ۸۰۰ هزار تن سنگ کار شده (بریده) و ۹۵۰ هزار تن سنگ کار نشده (کوپ) صادر شده است که این میزان صادرات، نسبت به آمار سال ۹۹، معادل ۱۷ درصد رشد داشته است.

وجود سنگ‌های قیمتی در ۱۸ استان

منصور نامداری‌زندی عضو هیئت‌مدیره اتحادیه تولیدکنندگان طلا، جواهر، نقره و سنگ‌های قیمتی از وجود معادن سنگ‌های نیمه‌قیمتی در ۱۸ استان کشور خبر می‌دهد. او می‌گوید: در ایران آماتیس، سیترین، یشم و انواع و اقسام عقیق‌ها را داریم. می‌توانیم بعضی از این سنگ‌ها را خیلی عالی در کشور استحصال کنیم، اما برخی از آن‌ها نیز به‌صورت سطحی یا انفجاری استحصال می‌شوند که یک مقدار از نظر رنگ و کیفیت دچار افت می‌شود. به گفته نامداری به دلیل دشواری‌هایی که در گمرک وجود دارد، واردات ماشین‌آلات مدرن استحصال سنگ‌های قیمتی به سختی انجام می‌شود. در گذشته هم واردات سخت بوده، اما درگیری‌های گمرک، بانک مرکزی و... بر مشکلات واردات ماشین‌آلات این حوزه افزوده است. او ادامه می‌دهد: برخی ماشین‌آلات مورد نیاز، مهندسی معکوس شده و در داخل تولید شده است. فراوری سنگ‌های ایران در ترکیه عضو هیئت‌مدیره اتحادیه تولیدکنندگان طلا و سنگ‌های قیمتی بیان می‌کند: دولت هیچ حمایتی از سنگ‌های قیمتی نمی‌کند و فقط اقداماتش در حد شعار بوده است. اگر مقامات بالا دستوری داده‌اند مقامات زیر‌دستی کاری انجام نداده‌اند. او نبود برندسازی در سنگ‌های قیمتی را یکی از مشکلات این حوزه معرفی می‌کند.

نامداری اضافه می‌کند: کشور هم‌جوار ما یعنی ترکیه که خودش را جزء تولیدکنندگان برتر طلا و جواهر می‌داند، اصلا هیچ معدنی ندارد. تمام مواد اولیه را از کشور‌های دیگر وارد می‌کند، اما امروز نامش به‌عنوان یکی از بهترین تولیدکنندگان طلا و جواهر و سنگ‌ها مطرح است. او تأکید می‌کند: ما تبلیغات ضعیفی داریم. وضعیت صدور فله‌ای سنگ‌های زینتی ایران از زعفران بدتر است. ترکیه سنگ‌های ما را فله‌ای می‌‎گیرد و تبدیل می‌کند. به‌این‌ترتیب ارزش‌افزوده چندین‌برابری نصیب ترکیه می‌شود. به گفته عضو هیئت‌مدیره اتحادیه تولیدکنندگان طلا و سنگ‌های قیمتی سنگ‌های زینتی ایران به همه دنیا بدون فراوری صادر می‌شود. فقط فیروزه کمی در ایران فراوری می‌شود، اما در این حوزه هم کار مناسبی انجام نمی‌شود. او تأکید می‌کند: ما ثروت داریم، همه چیز مهیاست، ولی کاری انجام نمی‌شود. سنگ‌های زینتی ما فله‌ای صادر می‌شوند البته صادرات آن هم جزئی است. سنگ‌های تولید داخل به قدری گران تمام می‌شوند که واردات آن به‌صرفه‌تر تمام می‌شود.

واگذاری معادن سنگ قیمتی به بخش خصوصی

آرمان خالقی، عضو هیئت‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران نیز درباره معادن سنگ قیمتی بیان می‌کند: معادن سنگ قیمتی بیشتر در اختیار بخش خصوصی است و دولت هرچه معدن در اختیار داشته، به بخش خصوصی واگذار کرده است. او با اشاره به اینکه نحوه استخراج سنگ‌های قیمتی بسیار متفاوت بوده و یک کار باحوصله است، یادآور می‌شود: استخراج سنگ‌های قیمتی در عمق و رگه‌ها انجام می‌شود و متمرکز نیست. استخراج این سنگ‌ها ویژگی‌های خاص خود را دارد. او درباره اینکه چرا سنگ‌های زینتی ایران به شیوه‌‎های سنتی استحصال می‌شود، نبود سنگ‌‎های زینتی ارزشمند مثل الماس در ایران را یکی از دلایل برداشت سنتی اعلام می‌کند.

خالقی می‌گوید: ما تجربه زیادی در استحصال سنگ‌های قیمتی نداریم. از بدخشان افغانستان و هندوستان یک‌سری سنگ قیمتی به کشور وارد می‌شود. این دو نقطه در همسایگی ایران، از نظر سنگ قیمتی غنی هستند. او می‌گوید: اگر در زمینه سنگ‌های زینتی می‌خواهیم جلو برویم، باید طراحان مناسب داشته باشیم. فکر‌های جوان طراحی‌های مدرن‌تر ارائه دهند که بتواند این سنگ‌های قیمتی را در روی آثار و هنردستی درست جاگذاری کند. زنجیره ارزش سنگ‌های قیمتی را ایجاد نکردیم خالقی تأکید می‌کند: در سنگ‎های زینتی طراحی بیشتر از استحصال اهمیت دارد. طراحی است که به کار ارزش می‌دهد. وقتی کار ارزش پیدا کرد و محصول خروجی را توانستید خوب بفروشید، برای معدن‌کار هم صرف می‌کند که در این حوزه به فعالیت ادامه دهد. او می‌گوید: سنگ فله ۲۰۰ تا ۳۰۰ قطعه می‌شود. وقتی درست طراحی و خروجی کار درست شد، این سنگ قیمت پیدا می‌‎کند، در بازار بابتش پول پرداخت می‌شود. با انجام یک‌سری اصلاحات در طراحی، می‌توانید بگویید که به کل زنجیره تولید سنگ قیمتی کمک کرده‌اید. عضو هیئت‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران یادآور می‌شود: ما در کشور هنوز نتوانسته‌ایم زنجیره ارزش سنگ‌های قیمتی را درست پیاده کنیم.