سال خمسی چیست؟

آشنایی با سال خمسی

مجله خبری-سبک زندگی نگار: یکی از فروع دین مقدس اسلام مسأله خمس است و از احکامی می‌باشد که قرآن کریم نیز علاوه بر احادیث، در سوره انفال، آیه ۴۱ به آن تصریح نموده است: «وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبَىٰ وَالْیَتَامَىٰ وَالْمَسَاکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَمَا أَنْزَلْنَا عَلَىٰ عَبْدِنَا یَوْمَ الْفُرْقَانِ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ ۗ وَاللَّهُ عَلَىٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ»

بدانید هرگونه غنیمتی به دست آورید، خمس آن برای خدا، و برای پیامبر، و برای خویشان او و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه (از خاندان او) است، اگر به خدا و آنچه بر بنده خود در روز جدایی حق از باطل، روز درگیری دو گروه (باایمان و بی‌ایمان) [= روز جنگ بدر]نازل کردیم، ایمان آورده‌اید؛ و خداوند بر هر چیزی تواناست!

سال خمسی چیست؟

سال خُمسی، فرصت یک ساله محاسبه خمس است که پس از دریافت نخستین درآمد آغاز می‌شود.

طریقه محاسبه سال خمسی

زمانی را که اولین درآمد به دست انسان می‌رسد - یعنی درآمدی که مشمول خمس می‌شود نه مثل ارث و مهریه و دیه بلکه مانند حقوق یا سودِ تجارت و امثال آن – مبنای محاسبه سال خمسی قرار می‌دهیم و آن زمان می‌شود مبدأ سال خمسی و در بین سال هر چه از درآمد را خرج نیاز‌های متعارف زندگی نمودیم مشمول خمس نخواهد بود و هرچه را تا سر سال که بازگشت به همان مبدأ است باقی بماند یک پنجم آن متعلق به امام زمان علیه السلام می‌باشد.

به طور مثال: اگر اولین درآمدی که به دست ما رسید دهم رمضان بود سال خمسی ما با دهم رمضان آغاز می‌شود و تا دهم رمضان سال آینده هر چه از درآمدمان خرج نیاز‌های متعارف شود یعنی نیاز‌هایی که در شأن و جایگاه اجتماعی ماست، متعلق خمس نخواهد بود و وقتی دهم رمضان سال آینده فرا رسید هر چه از درآمد بین سال باقی مانده، متعلق خمس است چه به شکل پول نقد و چه به شکل اجناسی که عین آن به طور تدریجی به مصرف می‌رسد مثل برنج و حبوبات و امثال آن البته اشیائی که مثل فرش این گونه نیستند اگر خرید آن مورد نیاز از دید عرف بوده، خمس نخواهند داشت.

پرسش: مقصود از سال خمسی چیست و چگونه سال خمسی قرار می‌دهند؟

پاسخ: سال خمسی، قراردادی نیست بلکه یک امر قهری و واقعی است یعنی تاریخ دریافت اولین درآمد، ابتدای سال خمسی شما بوده و در هر سال همان روز سر سال خمسی شماست و آنچه از درآمد بین سال در زندگی مورد نیاز و در حد شان صرف شده، خمس ندارد و آنچه تا سر سال خمسی باقی مانده به اضافه جنس های مصرفی از قبیل برنج، نخود و امثال آن که تا آخر سال مصرف نشده و چیزهای خریداری شده که مورد نیاز نبوده یا بیش از حدشان بوده، متعلق خمس هستند و سر سال خمسی تا مکلّف خمس خود را پرداخت نکرده حق تصرف در مال متعلق خمس را ندارد.

محاسبه‌ی سال خمسی

آغاز سال خمسی

از نظر فق‌های شیعه، آغاز سال خمسی نسبت به مکلفین و نوع درآمد آنان متفاوت است. کسانی که درآمد روزانه دارند مانند تاجر و کاسب، سال خمسی آنان از هنگام شروع به کار آغاز می‌شود؛ کسانی که درآمد ماهیانه دارند، دریافت اولین حقوق آغاز سال خمسی آنان است و سال خمسی کشاورزان با برداشت نخستین محصول، آغاز می‌شود؛ و در سال‌های بعد همان روز به عنوان زمان محاسبه خمس به شمار می‌آید.

قمری یا شمسی بودن

بیشتر فق‌های شیعه در محاسبه خمس تفاوتی بین سال قمری و شمسی قائل نشده اند و پرداخت خمس را بر مبنای هر دو جایز می‌دانند؛ البته برخی گفته اند: بنا بر احتیاط واجب، باید سال قمری را مبنا قرار داد.

پرسش: شخص از چه زمانى باید سال خمسى داشته باشد؟

آیت الله امام، بهجت، خامنه اى، فاضل و صافى: آغاز سال خمسى براى کسانى که درآمد تدریجى روزانه دارند (مانند تاجر و کاسب) از وقتى است که شروع به کار مى کند و براى کارمند و کارگر اولین درآمد و حقوق آنان است و براى کشاورز و مانند آن، از اولین محصولى است که برداشت مى کند و چنانچه از مخارج سال زیاد آمد، باید خمس آن را بپردازد.

آیت الله تبریزى، مکارم و نورى: آغاز سال خمسى براى هر کسى، اولین درآمد او است و چنانچه از مخارج سال زیاد آمد، باید خمس آن را بپردازد.

آیت الله عظام سیستانى و وحید: آغاز سال خمسى براى هر کسى، از وقتى است که شروع به کار مى کند و چنانچه از مخارج سال زیاد آمد، باید خمس آن را بپردازد.

طرز حساب کردن خمس در سال خمسی

چند نکته در رابطه با خمس دادن و سال خمسی

• اگر در بین سال، پول یا مالی را به گونه‌ای مصرف کنیم که خارج از شأن ما باشد یا اسراف محسوب شود خمس آن برگردن مان خواهد بود.

• اگر بخواهیم زمان سال خمسی را تغییر دهیم فقط در صورتی می‌توانیم که آن را کم کنیم نه بیشتر! با این توضیح که اگر رأس سال خمسی ما دهم رمضان است ما آن را به قبل از دهم بکشانیم و مثلا در شعبان محاسبه کنیم و خمس را زودتر از موعد پرداخت نماییم اشکالی ندارد، اما به زمانی دیرتر از دهم رمضان مثلا شوال نمی‌توانیم منتقل کنیم.

• از آنجا که سال شمسی با سال قمری متفاوت است بهتر است که مبنای محاسبه همان سال قمری باشد که کمی از سال شمسی کمتر است اگر چه مراجع عظام تقلید محاسبه با هر دو را جایز می‌دانند.

• زمانی را که اولین درآمد به دست انسان می‌رسد - یعنی درآمدی که مشمول خمس می‌شود نه مثل ارث و مهریه و دیه بلکه مانند حقوق یا سودِ تجارت وامثال آن – مبنای محاسبه سال خمسی قرار می‌دهیم و آن زمان می‌شود مبدأ سال خمسی و در بین سال هر چه از درآمد را خرج نیاز‌های متعارف زندگی نمودیم مشمول خمس نخواهد بود و هرچه را تا سر سال که بازگشت به همان مبدأ است باقی بماند یک پنجم آن متعلق به امام زمان می‌باشد.

• می‌توان برای هر منفعتی، جداگانه سال معین نمود یعنی اگر شخصی اول محرم مقداری پول به عنوان درآمد کسب کرد و در آخر محرم نیز مال دیگری، می‌تواند پرداخت خمس آن مال دیگر را تا آخر رمضان سال آینده به تأخیر بیاندازد اگر چه که پرداخت خمس آن پول، اول محرم سال آینده خواهد بود، ولی بهترین شکل برای محاسبه، همان سالِ کلی برای همه اشیاء قرار دادن است.

• سال خمسی هر شخصی فقط مربوط به اموال خود آن شخص می‌باشد و مثلا به اموال همسر و شریک وی، ربطی نخواهد داشت و آن‌ها باید برای خود جداگانه سال تعیین کنند.

• کسی که می‌داند اضافه درآمدش بیش از یک سال باقی نخواهد ماند لازم نیست برای خود سال خمسی معین داشته باشد.

• بدهی یک شخص باید جزء آن سالی محسوب شود که موعد پرداخت آن در آن سال فرا می‌رسد و شخص نیز قصد پرداخت آن را دارد با این توضیح که اگر تا قبل از فرا رسیدن سال خمسی، بدهی خود را پرداخت کنیم، آن پولی که به عنوان بدهی پرداخت می‌شود مشمول خمس نخواهد بود، اما اگر موعد بدهی فرا برسد و ما قصد پرداخت آن را نداشته باشیم و آن پول را به نوعی پس انداز کنیم و سر سال خمسی فرا برسد، در آن صورت مشمول خمس خواهد بود مگر این که در همان ایام نزدیک به سال خمسی قرار باشد که به عنوان بدهی پرداخت شود و در واقع ما آن پول را سر سال خمسی کنار می‌گذاریم تا بدهی خود را بپردازیم.

منبع: بیتوته