مجله خبری-سبک زندگی نگار: به دلیل آب و هوای خاص و مناطق گردشکری زیبا، استان آذربایجان شرقی همیشه پذیرای مهمانان زیادی از سایر نقاط کشورمان در فصول مختلف سال میباشد. آذربایجان شرقی از مراکز مهم تولید صنایع دستی میباشد که در حدود ٨٠ نوع عرضه میشود.
از قبیل شال، جاجیم، قالیچه، خورجین، گلیمچه، پارچههای پشمی و ابریشمی، سوزن دوزی، قلاب بافی، نقره دوزی، حوله و پتو بافی، مفرش بافی، کفاشی و کفش دوزی و ظروف سفالی و سرامیک و اقسام سبد که در نوع خود بسیار زیبا و بی نظیرند. در این بخش قصد داریم تا به معرفی تعدادی از هنر دست هنرمندان آذربایجان شرقی بپردازیم.
از صنایع بسیار قدیمی و با ارزش که قدمتی دیرینه دارد و قدمت آن به زمان مادها بر میگردد میتوان به قالی بافی اشاره کرد. این هنر با ارزش در زمان تیموریان و صفویان به نقطه اوج و تعالی رسید. استان آذربایجان شرقی از مراکز مهم تولید قالی میباشد که اکثرا این محصول نفیس را صادر میکنند.
هنرمندان قالیباف با ایجاد نقش و نگارهایی از گل شاه عباسی، گل و بوته ترنج، سجاده ای، حیوانات و با بکار بردن ابریشمهای رنگا رنگ به خلق یک اثر چشم نواز میپردازند که میتوان نمونهی این آثار را در بزرگترین موزههای جهان مشاهده کرد.
امروزه بیشتر قالیهای این استان با طرحهای هراتی، گل فرنگ، قاب قرآنی، منظره بافی، خشتی یا قابقایی، شاه عباسی، گل فرنگ، محرابی و گلدانی، شکارگاه و تک بافته تولید میشود و به بازار عرضه میگردد.
در هنر رو دوزی از نخ ابریشم رنگی روی پارچه بخیههایی میدوزند که طرحهای آن به صورت ذهنی توسط بافنده بافته میشود و بهترین رودوزیها در چهل کیلومتری تبریز در ممقان بافته میشود. البته بافتنی هم در این استان رونق دارد و کلاه، زیر لیوانی، کمربند، کفش و رومیزی از انواع این محصولات میباشد.
نگارگری، نقاشی سنتی که قدمتی دیرینه در تاریخ این سرزمین دارد و از چشم انداز عرفان و فلسفه و تاریخ مورد توجه است از ویژگیهای این هنر میتوان به ترسیم جزئیات و واقعیت نهایی اشاره کرد. علم و هنر تراش سنگهای با ارزش در ابتدا فقط در اختیار چند کشور بود، اما امروزه با گذشت زمان هنرمندان ایرانی خود را به همه ثابت کرده و در این زمینه توانسته اند خودی نشان دهند.
موسیقی در آذربایجان به چندین هزار قبل از میلاد بر میگردد و هنرمندان معروفی نیز در این عرصه فعالیت دارند و در تولید سازهای گوناگون تبحر خاصی دارند. این سازهای سنتی از چوب درختان توت و گردو درست میشوند. عاشیق لر یا چگور یا قوپوز، کمانچه، بالابان، تار، قره نی یا کلارینت، گارمون یا آکارئون، ناقاره یا نقاره، قاوال یا گاوال یا دایره، دهل و سورنا و قارمان توسط استادان زبردست با مهارت خاصی درست میشوند.
از زمانهای گذشته تولید لباس، نرم افزار و مشک، کفش، با چرم رایج بوده است. در تولید چرم از ترکیب پوست جانوران همچون زاج سفید، کاج، بلوط، کائوچو، صنوبر و مواد شیمیایی استفاده میشود. چرم دارای گونههایی از قبیل ورنی، چرم سبک، نیمه سنگین، سنگین، کرومی و گیاهی میباشد. اولین کارخانهی چرم سازی در سال ١٣١٠ در تبریز تاسیس شد.
حجاری یا سنگ تراشی پیشینهای بس طولانی دارد. به حکاکی بر روی سنگ، حجاری گفته میشود. در ابتدا سنگهای مورد نظر را برش داده و نقش و طرحهایی بر روی آن ایجاد کرده و سپس آن را پرداخت میکنند و آثاری همچون، تخت جمشید و اهرام ثلاثهی مصر از این نوع هنر میباشند.
از هنرهای نفیس در زمینهی دوخت میتوان به سوزن دوزی اشاره کرد. ممقان بانوان هنرمندی دارد که با یک سوزن پنج سانتی متری و نخهای ابریشم به خلق انواع رومیزی، کمربند، کفش، زیرلیوانی و کوسن میپردازند. نقوش سوزن دوزی بر گرفته از طبیعت است و بر روی پارچههای متقال و دبیت کار میشود.
از قدیم الایام نقره در تبریز رونق داشته است در ٢٠ سال گذشته ٢۵ کارگاه نقره سازی با بیش از ١٠٠ هنرمند نقره کار در این هنر فعالیت داشتند، ولی امروز این هنر ظریف و زیبا به دست فراموشی سپرده شده است.
کاربرد سبد بیشتر برای حمل میوه و نان و... میباشد. سبد از ترکه و چوب درختان انعطاف پذیر مانند درختان سنجد، قره آغاج، آلبالو و به ساخته میشود در مراغه و روستاهای آن نیز سبدهای شکیل و زیبایی از چوب موسون بافته میشود. در مرند و بناب و بهرام و کشکسرای، از ساقهی گندم برای بافت سبد استفاده میکنند.
هنر سفالگری و سرامیک سازی به علت دارا بودن خاک کائولن یا خاک چینی و استادان ماهر و زبر دست بیشتر در تبریز و زنوز گسترش یافته است. از کائولن برای ساخت بدل چینی، که مانند ظرفهای چینی است استفاده میکنند.
تراش سنگ از دیگر صنایع دستی جذاب این منطقه میباشد. برای این منظور ابتدا راف (مواد خام) را انتخاب کرده و بعد توسط استاد کار طرحی روی آن ایجاد میشود و به وسیلهی پردازشگر سه بعدی بعد از عکسبرداری از راف موردنظر، موردی که دارای مدل و طرح تراش و کمترین ریزش است انتخاب میکنند بعد راف را بر روی داپ که به میلهی چوبی پلاستیکی یا فلزی با قطرها واندازههای گوناگون است با موم مخصوص که ٩٠ درصد آن گیاهی است به هم میچسبانند و در پایان نقش و طرح مورد نظر بر روی راف انجام میگردد.
پاپیه کاری یا لاک کاری از هنرهای قدیمی است که امروزه کم کم رونق گرفته است در گذشته بر روی قلمدان و جعبههای کوچک انجام میشد، اما امروزه برای زیباترکردن و تزیین شانه، آینه، قاب سازی و جلد کتاب مورد استفاده قرار میگیرد.
چاپ کلاقهای یا باتیک هنری دستی است که در کشورهای هند، سریلانکا، اندونزی و تایلند از جایگاه و مرتبهای خاص برخوردار است و گونهای از آن که به کلاقه مشهور است و در اسکو و تبریز رایج است. در این هنر اول همه طرحها و رنگها را با واکس و عملیات رنگرزی بر روی پارچه پیاده میکنند. از ویژگیهای چاپ کلاقهای به وجود آمدن رگههای رنگی است که بر اثر شکستن واکس و رسوخ رنگها از بین این شکستها به پارچه در هنگام عملیات رنگرزی بر روی پارچهها ایجاد میشود.
تبریز از گذشتههای دور سرزمین هنرمندان و نگارگران بوده و استادانی هم، چون استاد بهزاد را در خود پرورش داده است. در سال ٩٢٨ هجری شاه طهماسب با استاد بهزاد و سایر هنرمندان جوان از هرات راهی تبریز شد و این سرآغار تحولی شگرف در عرصه هنر نگارگری گردید. در این مکتب اندامها حالتی درونگرا به خود گرفته و حجم اندامها در نگارهها کمی بزرگ شد و فضا و شکل صخرهها و آسمان و درختان بیشتر مورد توجه قرار گرفتند.