۵۰ دانشگاه روی نظام نامه اخلاق آموزش کار کرده‌اند

به گزارش مجله خبری نگار از وزارت علوم، علی خاکی‌صدیق در ادامه سلسله نشست‌های «چهارمین همایش ملی دانشگاه اخلاق‌مدار» افزود: از دستاورد‌های مهم و کلیدی آموزش عالی کشور این است که زیست‌بوم آموزش، پژوهش و فناوری داریم و در جریان ویروس کرونا، موفقیت کارکرد آن را در آموزش عالی مشاهده کردیم. در این راستا با چالش‌های جدی مواجه هستیم که مهمترین آن، اخلاق حرفه‌ای است.

وی ادامه داد: در طول حدود ۱۳ سال گذشته تلاش‌های خوبی در تدوین اصول اخلاق پژوهشی، فرهنگ‌سازی، تشکیل سمینار و کلاس‌های درس و … صورت گرفته و قوانین و دستورالعمل‌هایی هم وضع شده است.

معاون آموزشی وزیر علوم توضیح داد: توجه به اخلاق پژوهش در بیش از یک دهه گذشته، کانون توجهات بوده است و دانشگاه‌ها و مؤسسات، توجه زیادی به آن کرده‌اند. البته در آموزش و پژوهش تفاوت‌هایی وجود دارد؛ آموزش برخلاف پژوهش، فرایندی طولانی‌مدت است و اثرات آن شاید برخی اوقات بعد از گذشت یک نسل روشن می‌شود.

خاکی‌صدیق اضافه کرد: اثرات منفی کار‌های نادرست در آموزش به مراتب بیشتر از اثرات منفی اخلاق نادرست در پژوهش است. در این راستا نظام‌نامه اخلاق آموزش تدوین شد و البته گام بعدی پایبندی به این نظام‌نامه واجرای درست است. در این فاز قرار داریم و امید است سال‌های آتی با استحکام بیشتری آن را دنبال کنیم.

وی اظهار داشت: ۵۰ دانشگاه کشور روی این نظام‌نامه کار جدی کرده‌اند و سایر موسسات آموزشی هم فعالیت‌هایی در این زمینه داشته‌اند، اما هنوز گزارش آن به ما نرسیده‌است. در این راستا جلساتی تشکیل شده و افرادی را هم به عنوان رابط کمیته اخلاق آموزش معرفی کرده‌اند.

وی گفت: دانشگاه‌های مذکور نشست‌هایی در این زمینه برگزار کرده‌اند و متناسب سازی قوانین و آیین‌نامه‌ها و رتبه‌بندی‌ها با این نظام‌نامه هم در حال انجام است.

معاون آموزش وزیر علوم بیان کرد: یکی از مشکلات، اخلاق در سیاست و قانونگذاری و ایجاد حکمرانی اخلاقی بوده که کاری بسیار دشوار و پیچیده است. آزمایشگاهی به وسعت وزارت علوم برای بحث حکمرانی اخلاقی در آموزش داریم، اما در این دو زمینه به جرات می‌توان گفت هیچ کار جدی و قابل توجهی انجام نگرفته است. افرادی هستند که در حوزه شخصی این دغدغه را داشته و کار‌هایی انجام داده‌اند، اما به صورت سیستمی چنین چیزی را شاهد نیستیم.

ریشه برخی ناهنجاری‌های دانشگاهی

وی تأکید کرد: برخی ناهنجاری‌ها که امروز مشاهده می‌کنیم، مربوط به عدم قانونگذاری مناسب و تلاش برای حکمرانی اخلاقی در سال‌های گذشته است که به ذکر یکی دو مثال در این زمینه می‌پردازم. اول کیفیت در آموزش عالی که هم زمینه‌ساز و هم از نتایج تقویت اخلاق آموزش است؛ اگر اخلاقی عمل کنیم کیفیت به دنبال خواهد داشت و رفتار اخلاق‌مدار هم تقویت می‌شود. یکی از عوامل رسیدن به کیفیت، کاهش کمیت است. کمیت نشانه تعدد مراکز آموزشی، تعداد دانشجویان به ویژه در تحصیلات تکمیلی و تعدد رشته‌ها و دوره‌های آموزشی در یک واحد آموزشی است.

معاون وزیر علوم، اظهار داشت: در مقاطعی کمیت را کنترل نکرده‌ایم و به این مسائل گرفتار شده‌ایم، راه حلی که در نظر گرفته شده، بحث ساماندهی است؛ یعنی واحد‌هایی که ضعیف‌تر هستند، ادغام یا حذف شوند. در دو سال گذشته درگیر این موضوع بودیم، اما مخالفت‌های زیادی وجود داشت و در مقابل این مسئله جبهه گرفته‌اند و با شعار‌های تضعیف علم مقاومت می‌کنند.

وی، تعدد رشته‌های آموزشی و دانشجویان را در واحد‌های آموزشی از دیگر مشکلات بیان کرد و افزود: اقدام لازم در این زمینه ساماندهی و کنترل مجوز و … است. در این صورت با مقاومت خود دانشجویان و استادان این واحد‌ها روبرو می‌شویم.

خاکی‌صدیق گفت: مثال دوم در این عرصه که از نتایج تقویت اخلاق در آموزش عالی و زمینه‌ساز تقویت اخلاق است حریت و آزادمنشی استادان است. استاد آزادمنش معمولاً اخلاق‌مدار است. سؤال این است که آیا در دهه‌های گذشته به سمت این موضوع حرکت کرده‌ایم یا خیر؟ البته جواب دادن نیازمند آمار است، اما به صورت شهودی اگر قضاوت کنیم، نظر بنده منفی است.

وی افزود: نسل اول استادان در شرایط جنگ در کشور بودند و در انقلاب نقش داشتند و انقلاب فرهنگی را تجربه و دانشگاه‌ها را راه‌اندازی کردند. در این نسل استادان آزادمنش زیادی وجود داشتند، ولی برای تربیت نسل‌های بعدی استادان باید در لابلای آیین‌نامه‌های جذب، ارتقا و تبدیل وضعیت و مکانیزم پذیرش دانشجو، حق‌التدریس و نحوه تعامل با استادان تازه استخدام بگردیم؛ چون زمینه‌ساز عملکرد‌های نادرست اخلاقی شده است. وقتی در مورد این مکانیزم‌ها و معیشت و … صحبت می‌شود، بحثی که تقریباً مغفول است، نبود پیوست اخلاقی است و عمده این‌ها پیوست اخلاقی ندارند.

ساخت مقیاس اخلاق دانشجویی

وی اظهار داشت: نیت ما هنگام نگارش آیین‌نامه، این نیست که رفتار‌های نادرست از آن بیرون بیاید، ولی نتیجه بحث همین است و این نیازمند رصد نظام‌مند آثار و نتایج حاصله است.

محمد خدایاری فرد، استاد دانشگاه تهران هم در ادامه گفت: برای بنده تعجب‌آور است که چگونه از سال ۹۵ تاکنون نتوانسته‌ایم برای اجرای طرح دانشگاه اخلاق‌مدار یک ریال بودجه بگیریم و این موضوع نشان از مخالفت‌های وسیع داشته است؛ امروز اخلاق از کمبود‌های اساسی در محیط‌های دانشگاهی است.

وی درباره اهداف تحقیقات گروهی که برای نیک‌زیستی و افزایش اخلاق‌مداری در دانشگاه‌ها ایجاد شده است، عنوان کرد: هدف پژوهش این بود که شاخص‌های اخلاق را براساس مبانی دینی، روان‌شناسی مثبت و استاندارد‌های دانشگاهی معتبر دنیا به دست آوریم. در این راستا نشانه‌های دانشگاه اخلاق‌محور و عوامل مرتبط با کاهش و افزایش اخلاق‌محوری را به دست آوردیم. همچنین برنامه‌های تعاملی اخلاق محور را نیز به دست آوریم تا در نهایت، مرامنانه اخلاقی دانشگاه تدوین شود.

استاد دانشگاه تهران گفت: تقریباً تمام شاخص‌های اخلاق در دانشگاه براساس قرآن و نهج‌البلاغه و روان‌شناسی مثبت و با تجربه‌گیری از ۳۴ دانشگاه معتبر دنیا و مصاحبه با بزرگان حوزه و استادان دانشگاه از جمله آیت‌الله جوادی آملی و محقق داماد به دست آورده‌ایم. مجموعه مطالعات در دانشگاه تهران، صنعتی شریف و علامه بوده و پروتکل‌هایی را با توجه به شاخص‌ها آماده کردیم که یکی از آن‌ها مهارت‌های نیک‌زیستن برای اعضای هیات علمی، کارکنان و دانشجویان بود.

خدایاری فرد بیان کرد: یکی از ضعف‌هایی که از اول انقلاب تاکنون داشته‌ایم، این بود که اثرسنجی برای هیچ یک از کار‌های فرهنگی دینی و غیردینی انجام نشده و پیش‌آزمون و پس‌آزمونی در کار نبوده است. تیم تحقیقاتی ما وارد مقوله اثرسنجی شد و دوره نهایی مهارت‌های نیک‌زیستن را هم طراحی کردیم که در چند دوره برای استادان و دانشجویان، تدریس و اثرسنجی شد.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران افزود: پروتکلی هم برای دانشجویان در بحث نیک‌زیستن و برای کارمندان پروتکل اخلاق روان‌شناسی مثبت تدوین شد و پیش‌نویس مرامنامه اخلاق آماده است. البته این الگو پیشنهاد ما است و نام آن مدل اخلاق دانشجویی است که در آن بحث اخلاق فردی و اخلاق آموزش و پژوهش وجود دارد.

خدایاری فرد تصریح کرد: در اخلاق فردی، جرات‌ورزی، مهربانی و همدلی، گشاده‌رویی و داشتن روحیه همکاری و ایثار و احترام به دیگران در محیط‌های دانشگاهی و خوابگاهی و رعایت حریم، خودداری از برقراری ارتباط صمیمانه غیراخلاقی و آسیب‌رسانی به دیگران مورد بحث قرار گرفته است.

استاد دانشگاه تهران افزود: رعایت شئونات دانشگاهی، خودداری از ایجاد بدعت در مقررات دانشگاه، خودداری از رفتن راه‌های غیراخلاقی و غیرقانونی برای پیشرفت و موارد دیگر در این طرح مطرح شده است. در بحث اخلاق پژوهش هم مواردی مانند خودداری از برون‌سپاری تکلیف پژوهشی، خودداری از دستکاری داده‌ها و سرقت علمی مورد توجه قرار گرفته است.

خدایاری فرد بیان کرد: در مصاحبه‌هایی که انجام دادیم، بیش از ۶۰۰ بار بر لزوم پایبندی به اخلاق حرفه‌ای تاکید شده است، همچنین شکل‌گیری و تقویت اخلاق اداری، نبود روابط مبتنی بر باند و باندبازی، وجود تعاملات اخلاقی میان دانشجویان، اعضای هیات علمی و کارمندان و تأمین رفاه در تمام سطوح و تقویت رفتار خودکنترلی از نشانه‌های دانشگاه خودکنترل و اخلاقی، پرورش مهارت حرفه‌ای، برابری ونبود تبعیض بیان شده است.

وی افزود: این تیم تحقیقاتی روی ساخت مقیاس اخلاق دانشجویی مشغول فعالیت است و می‌توان گفت این مدل در هیچ دانشگاهی در داخل و خارج کشور وجود ندارد یا بنده ندیده‌ام.

سلسله وبینار‌های چهارمین همایش ملی دانشگاه اخلاق‌مدار از ۲۸ مهر آغاز شد و هر هفته چهارشنبه‌ها ساعت ۱۹ -۲۰:۳۰ تا ۱۷ آذر ادامه دارد. در این سلسله وبینار‌ها به روزترین و مهم‌ترین مسائل اخلاقی آموزش عالی کشور بیان می‌شود. (لینک وبینار: https://vroom.ut.ac.ir/cul ۲ است).

حضور برای عموم علاقه‌مندان آزاد است و مهلت ارسال مقاله به دبیرخانه همایش (https://ethics.ut.ac.ir) تا ۱۵ آبان و اختتامیه همایش نیز ۲۲ آذر برگزار می‌شود.