تجربه تلخ اطلاع‌رسانی زودهنگام درمان سرطان کودکان و توقعی که ایجاد شد

به گزارش مجله خبری نگار،مصطفی قانعی در نشست خبری امروز در پاسخ به سؤالدر خصوص اینکه چرا ستاد زیست فناوری اخبار مربوط به احیای گاو سیستانی را بازنشر می‌کند ولی خبری از نتایج پروژه‌های سلول‌های بنیادی همانند سال‌های گذشته نیست، با اشاره به تغییر رویکرد این ستاد در اطلاع‌رسانی پروژه‌ها، گفت: هیچ فناوری زیستی پیش از ورود به بازار و دریافت مجوز سازمان غذا و دارو اطلاع‌رسانی نمی‌شود.

قانعی توضیح داد: با تفکیک ستاد‌های معاونت علمی در حوزه زیست، کل امور مربوط به کشاورزی، دام و طیور را به ستاد کشاورزی واگذار کردند و ستاد زیست‌فناوری مسئولیت‌های دیگر را بر عهده گرفت.

وی با تاکید بر اینکه پایه‌گذار احیای گاو نژاد سیستانی ستاد توسعه زیست فناوری بوده است، ادامه داد: دلیل این اقدام هم این است که در دیوار نگاره‌های تخت جمشید مشاهده می‌شود که هدیه‌ای که به پادشاه داده می‌شد، گاو سیستانی بود و این نشان می‌دهد که نژاد گاو سیستانی اهمیت تاریخی دارد. اکنون هم تلویزیون و سریالی که پخش می‌شود، حول همین موضوع شکل گرفته است.

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری خاطر نشان کرد: تا زمانی که مسئولیت این موضوع از ستاد گرفته نشد، ستاد پیگیر بود.

وی به پروژه‌های حوزه سلول‌های بنیادی برای درمان کودکان مبتلا به سرطان در سال‌های گذشته اشاره کرد و یادآور شد: در نکته‌ای که درباره سلول بنیادی هم اشاره کردید، همین رویکرد را داریم. پیش‌تر وقتی به فناوری می‌رسیدیم، مصاحبه می‌کردیم، اما اکنون تا محصول به قفسه داروخانه نرسد، هیچ اطلاع‌رسانی نمی‌کنیم.

قانعی ادامه داد: دلیل این تصمیم آن است که ممکن است برخی فناوری‌ها شکست بخورند. مثالی که شما زدید درباره سلول بنیادی، تزریقی بود که به یک کودک انجام شد و تنها ۶ ماه عمر کرد. یک مورد دیگر هم بود که زود رسانه‌ای شد و این در حالی است که ما باید صبر می‌کردیم تا چند مورد موفقیت‌آمیز داشته باشیم و بعد نتایج پروژه رسانه‌ای می‌شد.

قانعی تاکید کرد: البته نمی‌گویم آن کار اشتباه بود، چون فناوری بسیار پیچیده بود، اما اکنون صبر می‌کنیم تا سازمان غذا و دارو کد درمانی برای نتایج پروژه صادر کند و بعد مصاحبه انجام می‌دهیم تا خبر تبدیل به ضد خودش نشود.

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری با اشاره به تغییر رویکرد اطلاع‌رسانی، تأکید کرد: گاهی، وقتی خبری زود منتشر می‌شد، چند ماه بعد نتیجه نمی‌داد و همان خبر علیه خودش تبدیل می‌شد و این ما را چند سال عقب می‌انداخت؛ لذا اکنون یک تغییر استراتژی داریم؛ به این معنا که دیگر هیچ فناوری را تبلیغ نمی‌کنیم، مگر آنکه به محصول برسد، در بازار عرضه شود و فردای انتشار خبر در دست مردم قرار گیرد.

قانعی یادآور شد: همان روزی که خبر درمان با سلول‌های بنیادی برای کودکان مبتلا به سرطان منتشر شد، در بیمارستان‌های درمانی سرطان توقع زیادی ایجاد شد که هیچ‌کس نمی‌توانست پاسخ دهد. در حالی که ما باید زمانی اطلاع‌رسانی کنیم که فردای آن روز بیماران بتوانند محصول را دریافت کنند، نه اینکه بگوییم این صرفاً یک تحقیق بوده و یک مورد انجام شده است.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا پروژه T سل برای کودکان مبتلا به سرطان با این عدم موفقیت متوقف شده است، گفت: این پروژه با رویکرد جدید درمانی در دستور کار است و به محض اینکه کد درمانی از سازمان غذا و دارو صادر شود، مصاحبه آن انجام می‌شود؛ آن هم توسط فناورانی که پروژه را پیش برده‌اند.

وی اضافه کرد: در صورتی که پروژه وارد مرحله بالینی شده، بیمارگیری انجام شده، مطابق اصول علمی پیش رفته و پس از چند موفقیت، جلسه‌ای در سازمان برگزار می‌شود. بعد از دریافت کد از سازمان، اعلام رسمی صورت می‌گیرد. یعنی در واقع، وقتی سازمان غذا و دارو فناوری را پذیرفت، ما اطلاع‌رسانی می‌کنیم. چون ما متولی نیستیم که پیش از تأیید سازمان، مصاحبه انجام دهیم.

 در سال ۱۴۰۱ از سوی معاونت علمی خبری در زمینه درمان کودکان مبتلا به سرطان خون مقاوم به شیمی با سلول‌های کارتی سل CAR_T Cell اعلام و تاکید شد که گروهی از محققان کشور با همکاری مرکز طبی کودکان، به روشی برای درمان بیماران مبتلا به سرطان خون با ژن درمانی دست یافتند که به گفته آنها این روش برای درمان یک پسر بچه ۵ ساله مقاوم به درمان شیمی درمانی، موفقیت‌آمیز بوده است.

یکی از مزایای اصلی درمان با سلول‌های کارتی سل CAR_T Cell این است که می‌تواند بیمارانی را که سرطان خون یا لنفوم‌های آنها به شیمی درمانی و پیوند سلول‌های بنیادی خون ساز پاسخ نداده‌اند، درمان کند. این روش به عنوان یک روش درمان موفق و طولانی مدت برای مبتلایان به سرطان خون یا لنفوم که به هیچ درمانی پاسخ نداده‌اند، مطرح است.

این سلول‌ها قادر به هدف‌گیری طیف وسیعی از آنتی ژن‌های توموری هستند و توانایی شناسایی سلول‌های بدخیمی که از دست سیستم ایمنی فرار کرده‌اند، دارند. عدم وقوع بیماری پیوند علیه میزبان (GVHD) در مقایسه با پیوند سلول‌های بنیادی، کوتاه شدن زمان بستری بیمار در بیمارستان و کمتر شدن محدودیت‌های غذایی و ارتباطات اجتماعی بیمار بعد از دریافت این خدمات از دیگر مزایای درمان با کارتی‌سل‌ها است.

اولین ژن درمانی موفق در ایران به روش CAR_T Cell در شهریورماه سال ۱۴۰۱ در بیمارستان مرکز طبی کودکان وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شد. این پروژه با همکاری مرکز تحقیقات سلول و ژن درمانی کودکان در پژوهشکده ژن، سلول و بافت دانشگاه با همکاری یک شرکت دانش بنیان مستقر در مرکز جامع سلول‌های بنیادی و پزشکی باز ساختی دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شد.

بیمار دریافت کننده یک کودک پسر ۵ ساله مبتلا به سرطان خون نوع لوکمی لنفوبلاستیک حاد بوده که ۳ بار سابقه بازگشت یا عود بیماری داشته و به درمان شیمی درمانی رایج پاسخ نداده است.

این کودک به دلیل نداشتن دهنده مناسب برای پیوند سلول‌های بنیادی و مقاوم بودن به شیمی درمانی، کاندیدای ژن درمانی شد و بعد از گذشت بیش از ۲ ماه از تزریق سلول‌های CAR_T سل در شرایط بالینی مناسب بدون حضور سلول‌های بدخیم در خون و مغز استخوان است.

مراحل دستوری سلول‌های T از خون به این صورت است که لنفوست‌های T از خون بیمار جمع آوری و به آزمایشگاه برده می‌شوند تا ژن‌های آنها برای تولید آنچه گیرنده‌های آنتی ژن کایمریک نامیده می‌شود، تغییر کنند. این لنفوسیت‌های T اکنون می‌توانند به سلول‌های سرطانی متصل شوند.

بعد از اینکه آزمایشگاه تعداد زیادی از این لنفوسیت‌های T جدید را رشد داد، دوباره به جریان خون تزریق می‌شوند. پس از تزریق، سلول‌های CAR_T سل به سلول‌های سرطانی بیمار متصل شده و آنها را از بین می‌برند.

شواهد سال ۲۰۲۲ نشان می‌دهد که این سلول‌ها می‌توانند تا ماه‌ها پس از تزریق، به تخریب سلول‌های سرطانی ادامه دهند. این درمان نوعی سلول و ژن درمانی است که به لنفوسیت‌های T کمک می‌کند تا با انواع خاصی از سرطان مبارزه کند.

لنفوست‌های T بخش‌هایی از سیستم ایمنی هستند که سلول‌های خارجی را شناسایی کرده و به کشتن آنها کمک می‌کنند. فرآیند دست ورزی سلول‌های T برای مبارزه با سرطان که نوعی ژن درمانی است، «درمان کارتی سل» نامیده می‌شود.