جای خالی فرهنگ انتقادپذیری در میزگرد فرهنگی!

به گزارش مجله خبری نگار، «بین مشاور فرهنگی مسعود پزشکیان و کارشناس برنامه میزگرد فرهنگی درگیری لفظی اتفاق افتاد و میکروفون‌های دو نفر قطع شد. اما مشاور مسعود پزشکیان بعد از ترک جایگاه و برنامه، میکروفون خود را پرت کرد و خارج شد.» این اتفاقی است که چند روز پیش در جریان انتخابات ۱۴۰۳ افتاد و حالا نقل محفل فضای مجازی و رسانه‌هاست. 

اگرچه نگاه موشکافانه به این رفتار چندان ناخوشایند نشان از یک خشم و عصبانیت لحظه‌ای می‌دهد. عصبانیتی که عدم کنترل آن می‌تواند افسار زندگی آدم‌ها را به دست بگیرد و در همه‌جا و هرلحظه‌ای برایشان دردسرساز و پرهزینه باشد، حتی روی آنتن زنده! 

اما کارشناسان معتقدند سر این ریسمان خشم به عدم انتقادپذیری افراد بازمی‌گردد، نقطه‌ضعفی که می‌تواند در هر لحظه مثل یک ضامن نارنجک عمل کند و خشم انفجاری را نشان‌مان دهد! پای صحبت‌های الهام امینی روان‌شناس نشسته‌ایم تا بیشتر از انتقادپذیری و دردسر‌های نداشتن این مهارت بدانیم!

افرادی که انتظار دارند همیشه بی عیب و نقص باشند!

الهام امینی می‌گوید: «یکی از مهارت‌های مهم ارتباطی که باعث رشد و پیشرفت شخصی در فرد می‌شود انتقادپذیر بودن است. انتقاد به معنی ارزیابی یا بررسی عملکرد
و رفتار فرد است. انتقادپذیر بودن باعث می‌شود که فرد رفتار و عملکردش را از زاویه دید دیگران بازبینی کند و نقاط ضعف خود را شناسایی و در جهت بهبود آنها تلاش کند.»

مهارتی که در واقع لازمه همه ما برای پیشرفت و مخصوصاً کسانی است که می‌خواهند آینده کشور را بسازند و شرایط را بهبود ببخشند، اما چه می‌شود که برخی در برابر این امتیاز مثبت و کمک‌کننده واکنش پرخاشگرانه دارند و دست رد به سینه تغییر عملکردشان می‌زنند؟! 

الهام امینی در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «در برخی از فرهنگ‌ها انتقاد سازنده و خوب است، اما در فرهنگ دیگر پذیرشی برای انتقاد وجود ندارد. ما در سال‌های ابتدایی رشد، مشاهده‌گر بزرگتر‌ها هستیم. والدینی که خودشان انتقادپذیر نیستند این پیام را به کوچکتر‌ها منتقل می‌کنند که تو هم نباید انتقادپذیر باشی؛ یا والدینی که در ساختار تربیتی‌شان انتقادکردن به‌وفور دیده می‌شود و به عزت‌نفس فرزندشان آسیب می‌زنند باعث می‌شوند فرزندانشان تحمل شنیدن انتقاد را نداشته باشند. از طرفی افرادی که عزت‌نفس آسیب‌دیده دارند برای فرار از حس حقارت جلوی انتقاد می‌ایستند. ترس از شکست به علت اعتمادبه‌نفس پایین برای فرار از ناکامی مجدد یکی دیگر از دلایل واکنش منفی نشان‌دادن در برابر انتقاد است. از سوی دیگر افرادی که خودشیفته یا کمال‌گرا هستند، چون تمایل دارند همیشه بی‌عیب‌ونقص باشند انتقاد شنیدن را دوست ندارد.»

تلخی انتقاد را به فرصت تبدیل کنیم نه تهدید!

البته ترازوی انتقاد وانتقادپذیری دو کفه دارد و هرچقدر که افراد باید نسبت به شنیدن انتقاد انعطاف‌پذیر باشند از طرف دیگر هم منتقدان وظیفه دارند انتقاد سازنده داشته باشند نه مخرب! انتقاد زمانی ارزش دارد که هدف آن اصلاح باشد.

درصورتی‌که این کار به روش درست انجام نشود کدورت و دلخوری ایجاد می‌کند و باعث ازبین‌رفتنن روابط می‌شود. 

اما برخی از افراد در برابر همین انتقاد‌های سازنده هم گوش شنوا ندارند. حالا چه باید کرد که شنیدن صحبت‌هایی که برخلاف میل‌مان است آن‌قدر برایمان غیرقابل‌تحمل نباشد که ضامن نارنجک خشم‌مان کشیده شود و رفتار‌های خارج از عرف نشان دهیم؟! 

الهام امینی روان‌شناسس چند مهارت ساده برای ایجاد روحیه انتقادپذیری پیشنهاد می‌دهد: ««تمرینِ پذیرش و گوش دادن می‌تواند بسیار موثر باشد. درواقع باید تمرین کنیم که حرف‌های طرف مقابل را بشنویم و در زمان شنیدن هم به دنبال پاسخ برای دفاع کردن از خودمان نباشیم. چرا که این کار باعث می‌شود متوجه هدف فرد از انتقاد کردن نباشیم و، چون تمام تمرکزمان را روی دفاع کردن از خودمان گذاشته‌ایم، به راحتی هیجان خشم را تجربه می‌کنیم. از طرفی دیگر نباید انتقاد را تهدید بدانیم، فکر نکنیم که صرفا هدف فرد از انتقاد کردن توهین یا تحقیر ماست بلکه تهدید را به فرصت تبدیل کنیم و بدانیم که افراد نسبت به مسائل دیدگاه و سلایق مختلفی دارند. حرف‌های طرف مقابل را بشنویم اگر سازنده بود از آن برای پیشرفت استفاده کنیم و اگر مخرب بود آن را کنار بگذاریم.»

از انتقاد کردن نترسیم!

سومین مهارتی که این روانشناس پیشنهاد می‌کند تقویت هوش هیجانی است که شاید بتوان از آن به عنوان حلقه گمشده این ماجرا یاد کرد. شاید به راحتی می‌شد از کنار انتقاد کارشناس فرهنگی برنامه گذشت و آن را پذیرفت یا با توضیحات منطقی آن را رد کرد. رفتار مناسبی که در موقعیت‌های مختلف این‌چنینی باید همه‌ی ما به جای خشم، عصبانیت و توهین اجازه ظهور و بروز به آن را بدهیم، اما لازمه این رفتار مدیریت احساسات‌مان است.

الهام امینی می‌گوید: «هوش هیجانی کمک می‌کند که افراد احساسات‌شان را کنترل کنند و به جای واکنش‌های تند و آنی با آرامش و منطق برخورد می‌کند. افرادی که هوش‌هیجانی بالایی دارند انتقاد پذیرند و از بازخورد‌های منفی به نفع خودشان استفاده می‌کنند.»

اگرچه در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که کمتر کسی طاقت شنیدن اشتباهاتش را دارد، اما این روانشناس به عنوان کلام آخر توصیه می‌کند که از انتقاد کردن نترسیم و اجازه بدهیم دیگران در رابطه با ما  نظرات سازنده‌شان را بیان کنند چرا که باعث می‌شود نسبت به ابعاد مختلف وجودی‌مان از زاویه دید دیگران شناخت بیشتری پیدا کنیم و این امتیاز خوبی است.