رواناب ها؛ گنجینه آبی که در خراسان جنوبی هدر می‌رود

به گزارش مجله خبری نگار، در این برهه‌ای که آب حکم کیمیا را برای خراسان جنوبی زخم خورده از قهر ۲۶ ساله طبیعت دارد به هر طریق ممکن باید روش‌های بهینه سازی، صرفه جویی و بهترین بهره را از رواناب‌ها بردن و... را متولیان امر در دستور کار قرار دهند هرچند در این سال‌ها با تهیه سند سازگاری با کم آبی، تغییر کشت به سمت محصولات کم آب بر، استفاده از روش‌های نوین آبیاری، توجه ویژه به سازه‌های آبخیزداری، انتقال آب از دریا و... برای تامین آب مورد نیاز این سر زمین تشنه در دستور کار قرار گرفته است.

اما همین تغییر اقلیم سبب شد تا نوع بارندگی‌ها نیز در خراسان جنوبی به واسطه فقیر شدن مراتع، دشت ها، ارتفاعات و... که اغلب رگباری و سیل آساست به صورت رواناب از مبادی خروجی شهر‌ها و روستا‌ها خارج و حتی به خارج از مرز‌ها هدایت شود.

زمانی صحبت از خروج ۷۰۰ میلیون متر مکعب رواناب از مرز‌های خراسان جنوبی بود، اما بعد‌ها این میزان به ۴۵۰ میلیون متر معکب کاهش یافت آن هم بنا به نظر کارشناسان و متولیان امر در حوزه آب.

بالاخره رقم هرچه باشد برای خراسان جنوبی زخم خورده از قهر ۲۶ ساله طبیعت این رواناب‌های حکم کیمیا و حتی بالاتر از آن را دارد و باید به طور حتم برای بهره وری لازم از این آب‌های رایگان بهترین بهره را ببریم.

همان طور که در برخی از نقاط خراسان جنوبی از جمله فردوس با احداث استخر ذخیره ۷۰ هزار متر مکعبی شهرداری این شهر به فکر استفاده بهینه از رواناب‌ها افتاده است یا قرار است برزگترین استخر ذخیره آب شرق کشور در قنات جهانی بلده احداث شود.

لزوم جمع آوری و باز آفرینی رواناب‌ها در مرکز خراسان جنوبی

به طور حتم هر نقطه‌ای از خراسان جنوبی قابلیت احداث سازه یا استخری برای ذخیره رواناب‌ها دارد و به طور حتم مرکز خراسان جنوبی نیز می‌تواند از زیرساخت و سازه برای بهره وری بهینه از رواناب‌ها بهره‌مند شود.

پرسش اینجاست که روش‌های مقابله با هد رفت رواناب‌ها و استفاده از آن در مرکز خراسان جنوبی چطور می‌تواند عملیاتی شود؟

آن طور که مهندس رضا محمودآبادی، کارشناس بهره برداری شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی امروز اظهارداشت: به طور کلی یکی از موارد مهمی که سبب رواناب و جمع شدن آب‌های سطحی در سطح زمین می‌شود نبود ساختار‌های مناسب در سطح زمین و یا پوشش منطقه و بافت نوع زمین، پوشش گیاهی متطقه، اجرای درست کانال‌های جمع آوری وهدایت آب به نقطه موردنظر است که حجم آب از ظرفیت کانال‌های شهر بیشتر است.

به گفته وی در زمان وقوع بارندگی میزان آب بارانی که جذب زمین شده به نام نفوذ شناخته می‌شود و مقداری که جذب درختان و گیاهان می‌شود نیز که به نام برگاب از آن نام می‌برند.

همچنین مقداری هم باقی می‌ماند که به صورت رواناب در سطح زمین جاری می‌شود و به سمت رودخانه ها، دریا‌ها و دشت‌ها سرازیز شده که این آب به نام رواناب سطحی از آن نام برده می‌شود باید برای آن برنامه ریزی شده و زمینه‌های جمع آوری و باز آفرینی در دستور کار باشد.

راهبرد‌های بازآفرینی رواناب‌ها در بیرجند

این کارشناس حوزه آب با بیان این که میزان پوشش گیاهی و میزان بارندگی رابطه مستقیمی با شیب زمین، میزان بارندگی، تراکم خاک و وسعت شهر دارد افزود: به عنوان مثال در شهر بیرجند اگر شما مرکز خراسان جنوبی را به عنوان یک کاسه تصور کنید که نقطه خط القعر آن میدان ابوذر است و شیب تند کانال‌های خیابان‌های مدرس، شهداء، صیاد شیرازی و حتی پاسداران و از طرفی شیب خیابان ارتش وکانال‌های مجاور آن سبب جمع آوری و رواناب در میدان ابوذر می‌شود.

محمودآبادی ادامه داد: در این زمینه بهتر است برای میزان حجم جمع آوری به کانال که شروع آن از موقعیت پمپ بنزین شعله و خروجی آن به معصومیه پایین منتهی می‌شود و جمع آوری آب‌های سطحی کانال‌های شاهرود که در مجاورت فرودگاه نقطه حوزه آبگیر است و در نقطه تلاقی به هم می‌پیوندند که اینگونه آب‌ها درنهایت وارد دشت می‌شود تصمیم گیری شود.

حال پرسش اینجاست که آیا نمی‌توان برای جمع آوری این گونه آب‌های فصلی که سالانه سبب جاری وجمع شدن در بیابان و دشت‌ها بدون برنامه ریزی رها می‌شوند برنامه جامع وکاملی داشت و آن را بازآفرینی و برای مصارف کشاورزی و یا حتی با ایجاد فرآیند‌های انجام شده به شبکه آبرسانی بازگرداند؟

پاسخ کارشناس ارشد مهندس عمران و مدیریت ساخت به پرسش طرح شده این است که چرا به طور قطع این موضوع با توجه به خشکسالی‌های مداوم در طول ۲۴سال متوالی قابل برنامه ریزی و راهکار و تخصیص اعتبار خواهد بود.

به این منظور پیشنهاد می‌شود با طراحی وم طالعات جامع و کامل در زمینه ذخیره سازی آب‌های سطحی و رواناب‌ها در نقطه تلاقی ۲ رودخانه جمع آوری آب‌های سطحی نسبت به احداث مخازن زیر زمینی با احجام حداقل ۲۰ تا ۳۰ هزار مترمکعبی اقدام کرد.

طراحی‌های مهندس خاص ساختمانی

همچنین میزان آب‌های جمع آوری را در این گونه مخازن با ایجاد فرآیند ساختاری مناسب به شبکه‌ها و در کشاورزی استفاده کرد.

مهندس محمود آبادی یکی از موضوعات مهم که باید مورد توجه باشد را طراحی ساختمان‌ها از طریق نظام مهندسی در زمینه سطح آبگیر و هدایت میزان آب در مجاورت ساختمان برای فضای سبز و یا برگشت این آب به ساختمان برای موارد بهداشتی وغیر شرب دانست و اضافه کرد: این موضوع از آن رو بسیار حائز اهمیت است که به شدت از حجم رواناب‌های سطحی در سطح شهر می‌کاهد.

به گفته وی این موضوع مهم باید مورد توجه اندیشمندان و باتجربه‌های مطالعاتی قرار گیرد چرا که امروزه کشور و جهان با کم آبی مواجهه است و خراسان جنوبی نیز در بحرانی‌ترین نقطه آبی قرار دارد طوری که هیچگونه راهکاری فوریتی و پایداری را نمی‌توان برای آن اتخاذ کرد.

نتایج بهره وری از رواناب‌ها

کارشناس بهره برداری شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی هدف اصلی از جمع آوری، انتقال، ذخیره سازی و دفع سیلاب‌های شهری را این موضوع عنوان کرد که به توان با پیش بینی تأسیسات مورد نیاز، سیلاب‌ها را تحت کنترل درآورد و خسارات جانبی ورود آب سطح شهر را به حداقل ممکن رساند.

بعلاوه این سیستم‌ها باید بتوانند اختلالات و مزاحمت‌های ناشی از بروز سیلاب و همچنین خسارات وارد به مالکان سکنه محدوده موردنظر را کاهش دهند.

محمودآبادی در ادامه تصریح کرد: تجهیزات جمع کننده آب باران از پشت بام‌ها و سطوح شهری نظیر جویچه‌های جمع کننده خیابانی در عمل جزئی از سیستم جمع آوری محسوب می‌شوند و امروزه به طراحی جزئیات آن‌ها توجه ویژه‌ای معطوف می‌شود.

همچنین نخست باید، حداکثر تلاش برای جذب جریان‌های اطراف مناطق مسکونی و به طورکلی در اطراف ساختمان‌ها به عمل آید، به نحوی که از ورود این جریان‌ها به داخل ساختمان‌ها جلوگیری شود.

از طرفی، باید در بارندگی‌های شدید با اتخاذ تمهیداتی نظیر ذخیره سازی محدود در حیاط منازل و برخی نقاط خاص شهر و یا افزایش میزان نفوذپذیری سطوح از اوج شدت جریان ورودی به مجاری حاشیه خیابان‌ها یا سیلاب رو‌ها کاست.

به گفته این کارشناس امروزه از برخی تدابیر خاص با عنوان سیستم‌های کنترل رواناب به این منظور استفاده می‌شود. برای این کار لازم است که به امکان استفاده از تأسیسات ذخیره سازی و امکانات بالقوه طبیعی توجه ویژه‌ای مبذول شده تا سبب کاهش قابل ملاحظه هزینه‌های اجرایی و نگهداری آتی سیستم شود.