جلوه‌های خیره‌کننده نظم و نثر فارسی در سپهر انقلاب اسلامی

به گزارش مجله خبری نگار، به ثمرنشستن انقلاب اسلامی و وقایع بعد از آن مانند هشت سال دفاع مقدس، نقشی انکارناپذیر در حوزه ادبیات فارسی دارد. شعر فارسی پس از انقلاب اسلامی، حال‌وهوای تازه‌ای یافت و در ساحت‌های مختلف از جمله تخیل و عاطفه شعری، زبان و اندیشه خودش را نشان داد و شاعران بزرگی در سایه‌سار درخت تنومند شعر فارسی پرورش یافتند؛ شاعرانی مانند قیصر امین‌پور، سید حسن حسینی، سلمان هراتی، علی معلم، حسین منزوی و.... پس از انقلاب، مفاهیم اخلاقی، اجتماعی و سیاسی بیش از گذشته وارد شعر شد. علاوه بر این شاعران پس از انقلاب، در شاخه تازه‌ای به نام «ادبیات پایداری و مقاومت» نیز آثار برجسته و ارزشمندی سرودند.

نثر فارسی نیز پس از انقلاب تجربه‌های تازه‌ای کسب کرد و به ویژه در حوزه خاطره‌نگاری و رمان با مضامین انقلاب و دفاع مقدس آثار شاخصی به خود دید. توجه به اهمیت زبان فارسی پس از انقلاب اسلامی تا آن‌جا پیش رفت که مقام معظم رهبری دین اسلام و زبان فارسی را دو رکن مهم هویت ملی ایرانی‌ها دانستند.

برون‌گراییِ شعر پس از انقلاب

به گفته کارشناسان ادبیات، شعر فارسی پس از انقلاب برون گرا و اجتماعی‌تر شده است. منِ شاعر دیگر انفرادی نیست و دغدغه دیگران و اجتماع را دارد. شعر پس از انقلاب به مردم نزدیک‌تر شده و در کنار آن‌ها حرکت می‌کند. یکی از آثار انقلاب اسلامی بر شعر فارسی این بود که حتی اشعار عاشقانه هم عاشقانه‌هایی هستند که می‌توان تعابیر غیرشخصی و نیز عرفانی از آن‌ها داشت. به‌عبارتی برون‌گرایی در شعر پس از انقلاب بر درون‌گرایی غلبه کرده‌است. به هرحال انقلاب اسلامی برآمده از خواسته و آرمان مردم بود و طبیعی هم هست که ادبیات و شعر هم در کنار این خواسته گام بردارد و اجتماعی، برون‌گرا و مردمی شود.

رنگ‌و‌روی تازه حماسه و عرفان

یکی از ویژگی‌های مهم شعر پس از انقلاب، میزبانی آن از مضامین تازه و اندیشه‌های ناب است. از آن‌جا که شعر انقلاب را می‌توان چکیده‌ای از تاریخ هزار ساله شعر فارسی دانست، می‌توان مضامین عاشقانه، عرفانی، حماسی، تعلیمی و... را در آن دید؛ برای مثال، مضمون حماسه که مصداق بارز آن شاهنامه فردوسی است، در شعر پس از انقلاب هم در اشعار دفاع مقدس به‌خوبی دیده می‌شود؛ یا مضمون عرفانی که در دوره‌ای از تاریخ شعر فارسی بسیار پررنگ است، در اشعار پس از انقلاب هم نمونه‌های فراوانی دارد. در این دوره عشق عارفانه از اصطلاحات رایج عرفان سنتی کمتر استفاده می‌کند و با مضامینی مانند شهادت، ایثار و وصال محبوب آمیخته می‌شود.

دوران شکوه شعر آیینی

یکی از مضامین شعری که پس از انقلاب شکوه و جلال بسیار یافت، شعر آیینی بود؛ شاعران معتقد و مؤمن پیش از انقلاب چندان نمی‌توانستند در مدح ائمه اطهار و اولیای دین شعر بسرایند و آن‌ها را بستایند. با وقوع انقلاب اسلامی این گونه شعری از کنج عزلت بیرون آمد و ظرفیت‌های بسیارآن شناسانده شد.

قادر طهماسبی، متخلص به «فرید» که از شاعران آیینی برجسته پس از انقلاب است، در این‌باره گفته‌است: «شعر آیینی ما هم تکیه به انقلاب دارد و این دو با هم گره خورده‌اند. شعر آیینی اعتباری برای انقلاب ما شده‌است. شعر آیینی اگر سکولاریزه باشد و تنها قداست ائمه در آن مطرح شود، به درد نمی‌خورد. داشته‌ایم افرادی را که برای ائمه شعر‌های آیینی درجه یک می‌گفته‌اند، اما مخالف امام و انقلاب بوده‌اند. اگر مدعی هستیم که راه ائمه معصومین (علیهم‌السلام) را ادامه می‌دهیم، نباید این‌طور عمل کنیم. شاعر آیینی باید بداند که انقلاب ما ادامه راهی است که ائمه رفته‌اند».

شعر معروف قادر طهماسبی درباره عاشورا و یاران امام‌حسین (ع) با این مطلع ورد زبان‌هاست: «سرّ نی در نینوا می‌ماند اگر زینب نبود/ کربلا در کربلا می‌ماند اگر زینب نبود».

شعر دفاع مقدس، نمونه اعلای شعر متعهد

یکی از وقایعی که تاثیری بسزا بر شعر پس از انقلاب گذاشت، هشت سال جنگ تحمیلی بود. این واقعه به‌قدری تاثیرگذار بود که هنوز هم اشعار نابی با مضمون دفاع مقدس بر زبان شاعران جاری می‌شود. شعر دفاع مقدس مضامین مختلف و گسترده‌ای دارد؛ از مضامین مذهبی گرفته تا حال‌وهوای عرفانی، حماسی و تاریخی، مفهوم انتظار، رجزخوانی، وطن‌دوستی، مقاومت و ایستادگی، مبارزه با ظلم و اعتراض به افول ارزش‌ها. تحلیل محتوای اشعار دفاع مقدس نشان می‌دهد که مذهب و انقلاب، دو رکن مهم جهان‌بینی شاعران را شکل می‌دهند. شعر دفاع مقدس از نمونه‌های اعلای شعر متعهد در زبان فارسی است و شاعران بزرگی مانند قیصر امین‌پور، سیدحسن حسینی، احمد عزیزی، محمدرضا عبدالملکیان، علیرضا قزوه و... در این حوزه آثار ماندگار خلق کرده‌اند.

بهترین و محبوب‌ترین شاعران پس از انقلاب

طبق یک نظرسنجی که در سال ۱۴۰۰ انجام شد، زنده‌یاد حمید سبزواری، بهترین شاعر در حوزه سرود‌های انقلابی شد و قیصر امین‌پور، محبوب‌ترین شاعر پس از انقلاب نام گرفت. بیش از ۳۰۰ رساله و پایان‌نامه با محوریت اشعار قیصر امین‌پور نوشته شده است. همچنین مهرداد اوستا، چهره شاخص تحقیق در بین شاعران انقلاب، سیدحسن حسینی، سیدالشعرا و نظریه‌پرداز شعر انقلاب و علیرضا قزوه، شاعر مردم و چهره فعال در زمینه دیپلماسی فرهنگی شعر انقلاب نام گرفتند. از دیگر شاعران بزرگ و تاثیرگذار پس از انقلاب می‌توان به علی موسوی گرمارودی، حسین اسرافیلی، جواد محقق، علی معلم دامغانی، یوسفعلی میرشکاک، طاهره صفارزاده، قادر طهماسبی، محمدعلی مجاهدی، مرتضی امیری اسفندقه، علی‌محمد مؤدب، ساعد باقری، سهیل محمودی، سپیده کاشانی و... اشاره کرد.

خاطره‌نگاری‌های محبوب و رمان‌های پرفروش

انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس بر نثر فارسی نیز بسیار تاثیرگذار بود؛ به‌طوری که از دهه ۷۰ به بعد یکی از محبوب‌ترین گونه‌های نثر فارسی، روایت‌نگاری و خاطره‌نگاری در حوزه دفاع مقدس است که مشهورترین آن‌ها کتاب «دا» است که خاطرات سیدزهرا حسینی از روز‌های آغازین جنگ در خرمشهر را بیان می‌کند. از دیگر کتاب‌های محبوب خاطره‌نگاری دفاع مقدس که تحسین و نیز تقریظ رهبر انقلاب را در پی داشته‌اند، می‌توان به این کتاب‌ها اشاره کرد: «حوض خون»، نوشته فاطمه میرعالی، «خاک‌های نرم کوشک»، به قلم سعید عاکف، «دختر شینا»، نوشته بهناز ضرابی‌زاده و «در کمین گل سرخ» به قلم محسن مؤمنی شریف. علاوه بر خاطره‌نگاری‌های دفاع مقدس، رمان‌های دفاع مقدس نیز همواره موردتوجه مخاطبان بوده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان از این کتاب‌ها یاد کرد: «سفر به گرای ۲۷۰ درجه»، نوشته احمد دهقان، «شطرنج با ماشین قیامت»، نوشته حبیب احمدزاده، «آواز نیمه‌شب»، اثر داوود غفارزادگان و «در شعله‌های آب» نوشته مرتضی مردیها.

منبع: خراسان