به گزارش مجله خبری نگار،چنانکه تأکید کردیم در اکثر موارد زردی یک وضعیت زودگذر است که معمولا بدون هرگونه مداخله درمانی بهبود مییابد و جز در موارد شدید، هیچ گونه عارضه دراز مدتی ندارد. البته برای اطمینان خاطر بستگان نوزاد و برای داشتن یک ارزیابی صحیح نسبت به شدّت بیماری، توصیه اکید میکنیم که به پزشک مراجعه کنید و اقدامات تشخیصی لازم (تأکید میکنیم اقدامات تشخیصی) را انجام دهید؛ امّا برای درمان، هرگز نگران نباشید و با انجام درمانهای ذیل، شاهد بهبودی نوزاد دلبندتان باشید.
گفتیم که بر اساس منطق طبّ سنّتی، زردی، یک بیماری صفراوی (آتشی) است؛ به زبان ساده تر، کودک شما کمی آتش گرفته است! البته نگران نباشید، زردی، درد یا سوزش ندارد و تشبیه فوق در جهت فهم بهتر منطق درمان است. بر این اساس هر کاری که میتواند یک آتش را خاموش کند؛ زردی نوزاد را نیز بهبود میبخشد! بنابراین:
مادر نوزادی که زردی دارد، باید از مصرف غذاهای گرمی پرهیز کند و سهم غذاهای خنکی را افزایش دهد تا طبع شیر او خنکتر شود. البته در این مورد، توجّه به مزاج مادر و ظرفیت تحمّل کبد او بسیار مهم است و نباید در این کار افراط کرد؛ به نحوی که مادر دچار علایم غلبه سردی در بدنش شود (خواب آلودگی، احساس کسالت و کوفتگی، افسردگی، احساس سرما در بدن، رنگ پریدگی، نفخ معده، زیاد و کم رنگ شدن ادرار و …). در این رابطه میتوان از خوراکیهای مختلفی استفاده کرد؛ از جمله: آش یا سوپ جو؛ خیار؛ هندوانه؛ آب زرشک طبیعی؛ آب انار ملس طبیعی؛ مرکّبات؛ خرفه یا گشنیز و ….
در بین داروها هم بهترین و راحتترین راه آن است که مادر، عرق کاسنی و شاهتره را به نسبت مساوی مخلوط کرده؛ روزی ۳ استکان مصرف کند. این ترکیب، در عین حال که صفرا شکن قدرتمندی است؛ طبعی ملایم و معتدل دارد و تقریباً به همه میسازد.
در مادرانی که طبع گرمتر یا تحمّل بیشتری دارند میتوان عرقیات خنک دیگر (مثل عرق گشنیز، بید، خارشتر و همیشه بهار) یا جوشانده گیاهانی مثل عنّاب، سپستان، بنفشه، همیشه بهار، خطمی، پنیرک، تخم گشنیز، تخم کاسنی، تخم کاهو، تخم خرفه، پوست بید و مانند آنها را هم به برنامه درمانی اضافه کرد.
نکته: به تجربه ثابت شده است که مصرف سیراب-شیردان از سوی مادر هم به کم شدن زردی نوزاد کمک میکند.
شاید معروفترین داروهای ضدّ زردی نوزاد در کشور ما، این دو دارو باشند؛ به نحوی که از قدیم معمولا این دو دارو جزئی از سیسمونی نوزاد به حساب میآمده اند. متأسّفانه و در حالی که تا سالیانی پیش، خانوادهها با همین گونه درمانها به راحتی زردی نوزاد را کنترل میکردند؛ امروزه، همکاران پزشک ما بدون وجود توجیهی قابل قبول، نه تنها از این درمانهای کم عارضه و ارزان، کناره گرفته اند؛ بلکه حتّی به شدّت هم از آن نهی میکنند؛ به نحوی که گاهی برای راضی کردن خانواده نوزاد به انجام این اقدامات، باید تلاش بسیاری کرد. همه اینها در حالی است که:
اوّلاً: در تحقیقات انجام شده در همین ایران خودمان، اثربخشی عصاره شیرخشت در درمان زردی نوزادان ثابت شده است (از جمله تحقیق انجام شده توسّط دکتر محمّد آزادبخت، عضو هیأت علمی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی مازندران).
در ثانی در برخی کشورهای غربی که طبّ جدید ما داعیه دار پیروی از آنهاست؛ روند استفاده از این داروها در مراکز درمانی رسمی رو به گسترش است؛ بنابراین و با قاطعیت و بر اساس تجربیات مکرّر خود که تقریباً همیشه حاصل آن، درمان مناسب نوزادان بوده است به شما اطمینان خاطر میدهم که با انجام این اقدامات ساده و موثّر میتوانید خاطره شیرین روزهای اوّل تولّد نوزاد خود را جایگزین خاطره تلخ سرگردانی در بیمارستان و جدایی از فرزند دلبند خود و نگاه کردن به او بر روی تخت فوتوتراپی (نوردرمانی) کنید.
حدود یک نخود شیرخشت و نصف قاشق چایخوری ترنجبین را در نصف استکان آب جوش حل کرده با پارچه نخی صاف کنید و به تدریج به نوزاد بخورانید. در صورت ضرورت میتوانید این دارو را تا روزی ۳-۲ بار آماده و مصرف کنید.
چند نکته:
۱- ترنجبین کاملاً شیرین است و لذا این دارو نیاز به شیرین کردن ندارد.
۲- مصرف شیرخشت به تنهایی هم توصیه شده است؛ امّا مصرف این دو دارو با هم اثربخشی بیشتری دارد.
۳- با توجّه به این که این روزها قیمت شیرخشت بسیار بسیار بالا رفته است، میتوان از بیدخشت به جای آن استفاده کرد.
۴- علاوه بر نوزاد، مادر او نیز میتواند این دارو را مصرف کند.
۵- علاوه بر داروی فوق میتوان روزانه چند قاشق چایخوری مخلوط عرق کاسنی و شاهتره را نیز به نوزاد خوراند.
– شستشوی نوزاد با عرقهای خنک به ویژه عرق کاسنی یا بید اثری قابل قبول در کاهش زردی دارد. البته دقّت کنید که این عرقها را کمی حرارت دهید تا حالت ولرم پیدا کنند؛ در غیر این صورت ممکن است این کار باعث افت حرارت بدن نوزاد شود.
– مقداری ترنجبین را در آب حل کرده با یک پارچه، آن را به پیشانی و پشت گوش نوزاد بمالید.
– آرد جوی نرم و الک شده را روی بدن نوزاد (به جز صورت و ناف او) بپاشید.
حجامت نوزاد از بهترین، سریعترین و موثّرترین روشهای درمانی زردی است که به طور معمول، هیچ گونه عارضهای در پی ندارد. حجامت نوزاد به این صورت انجام میشود که بر روی لبه بیرونی لاله گوش و نیز پوست پشت گوش نوزاد، خراشهای ظریفی وارد میشود. ایجاد یکی دو خراش ظریف در منطقه حجامت عام (بین دو کتف) نوزاد میتواند این حجامت را قویتر کند.
تذکّر: در این حجامت نباید اقدام به بادکش گذاری و ساکشن کرد.
متأسّفانه بسیاری از خانوادهها با شنیدن کلمه حجامت دچار نگرانی میشوند تا جایی که اغلب مجبور میشویم به جای این کلمه از عبارت «خراش دادن و یا چند قطره خون گرفتن» استفاده کنیم؛ امّا مطمئن باشید که حجامت نوزاد کاری است بسیار ساده؛ حتّی بسیار سادهتر از یک بار خونگیری از نوزاد برای اقدامات تشخیصی و درمانی. برای اطمینان بیشتر به این نکات توجّه کنید:
۱- مجموع خون خارج شده از بدن نوزاد در این روش بیش از چند قطره نیست – یعنی بسیار کمتر از یک بار خونگیری برای اقدامات تشخیصی و یا درمانی در طبّ کلاسیک – و لذا از این بابت مشکلی به وجود نمیآید.
۲- درد حجامت، فوق العاده کم است؛ به نحوی که نوزاد پس از چند ثانیه آرام میگیرد. نوزادان خوش خواب، گاهی به هنگام انجام حجامت حتّی از خواب هم بیدار نمیشوند
۳- اگر پزشک مجرّب، فرزند شما را حجامت کند تقریباً محال است که جای خراشها روی پوست زیبا و ظریف او باقی بماند.
کاهش زردی نوزاد، معمولاً بلافاصله پس از حجامت شروع میشود و اغلب پس از یک ساعت، نتیجه آن در آزمایش قابل مشاهده است. بسیار کم پیش میآید که پس از انجام حجامت باز هم زردی نوزاد کم نشود؛ امّا به هر حال ما، اقدامات درمانی غیر از حجامت را نیز – که شرح آن گذشت – به همه توصیه میکنیم.
زردی در برخی نوزادان ممکن است بر اثر استفاده از شیر مادر باشد. ۲ گروه از نوزادان هستند که با خوردن شیر مادر به زردی مبتلا میشوند:
۱- گروه اول، بیشتر نوزادان مادرانی هستند که به طریق سزارین وضع حمل کرده اند و زردی به دلیل کم بودن شیر مادر و در روزهای اول تولد ایجاد میشود. در این حالت چنانچه تغذیه با شیر مادر استمرار داشته باشد، رفته رفته شیر مادر بیشتر و کمبود کالری نوزاد جبران میشود و همچنین حرکات روده او بهتر شده و زردی از بین میرود. در این نوزادان، مصرف شیرخشت و ترنجبین و به ویژه ترنجبین بسیار مطلوب است؛ چرا که ترنجبین ارزش غذایی بسیار بالایی دارد و میتواند به طور موقّت کمبود شیر را برای نوزاد جبران کند، از سوی دیگر خاصیت ملیّنی ترنجبین، باعث کارکرد بهتر رودهها و دفع بیشتر صفرا میشود.
۲- نوع دوم زردی ناشی از شیر مادر، معمولا از هفته دوم تولد آغاز میشود. این زردی ممکن است ناشی از موادی باشد که در شیر وجود داشته؛ باعث غیرفعال کردن آنزیمهای کبدی و رودهای نوزاد میشوند که این موضوع باز جذب مواد صفراوی به داخل بدن را در پی دارد. در واقع این مشکل به خاطر رشد ناکافی روده و کبد نوزاد رخ میدهد. در این مورد هم پزشکان توصیه میکنند که تغذیه نوزاد با شیر مادر را ادامه دهید و چنانچه زردی شدید شد، حداکثر ۴۸ ساعت شیر مادر را قطع کرده از شیر خشک یا شیر دوشیده شده برای تغذیه کودک استفاده شود. البته پس از رفع زردی، مجددا باید تغذیه با شیر مادر را از سر گرفت.
بعضی موارد زردی هستند که میتوانند غیر طبیعی باشند و لذا نیاز به پیگیری دارند؛ از جمله این موارد که برای خانوادهها قابل تشخیص هستند عبارتند از:
– زردی که همان روز اوّل تولّد ظاهر شود.
– زردی که پس از هفته دوّم تولّد شروع شود.
– زردی که پس از دو هفته ادامه داشته باشد. (البته به جز نوزادان نارس که ممکن است به طور طبیعی تا دو ماه زردی خفیفی داشته باشند.)
– هر گونه نشانهای دالّ بر بیماری و ضعف نوزاد، کاهش قدرت گرفتن پستان مادر، کم شدن اشتهای او و مواردی از این دست.
از سالها پیش شنیده ایم که اگر کودکی دچار زردی شد، با قرار دادن او زیر نور لامپهای فلورسنت (مهتابی) میتوان او را درمان کرد. درست است که نور درمانی یکی از راههای درمانی زردی در نوزادان محسوب میشود، ولی استفاده از نور مهتابی اساس علمی نداشته و تأثیر چندانی در درمان زردی ندارد بلکه نور فلورسنتی که به عنوان درمان این بیماری استفاده میشود، طول موجهای خاصی دارد که لامپهای مهتابی این طول موج و قدرت درمانی را ندارند. البته به هر حال، نوردمانی که در مراکز درمانی نیز انجام میشود؛ به هیچ وجه مورد توصیه ما نیست.
اگر سطح بیلی روبین کودک پایین باشد، میتوانید با قرار دادن وی در معرض نور آفتاب (البته در سایه و نه در زیر نور مستقیم) در اوائل روز یا اواخر عصر به درمان او کمک کنید که البته با توجّه به اثربخشی درمانهای ذکر شده عملا نیازی به این کار نیست.
موارد خطرناک و شدید زردی که ممکن است با خطر رسوب بیلی روبین در مغز همراه باشد را با تعویض خون نوزاد درمان میکنند. توصیه اکید میکنیم که با به کار بستن دستورات طبّ سنّتی، هرگز نگذارید تا کار به انجام این اقدام پرعارضه برسد؛ اگر چه اعتقاد شخص من این است که حتّی این نوزادان نیز اگر در چند روز متوالی، دو و یا حدّاکثر سه نوبت حجامت شوند و اقدامات دارویی را نیز به طور کامل دریافت کنند نیازی به تعویض خون نخواهند داشت.
زردی همان یرقان است؛ امّا از آنجا که واژه یرقان برای اکثر مردم ما تداعی گر یک بیماری خطرناک و کشنده است از به کار بردن آن در این مقاله خودداری کردیم.
تذکّر آخر: باز هم تأکید میکنیم که از زردی نترسید؛ امّا این تذکّر به آن معنا نیست که به پزشک مراجعه نکنید. اگر نوزاد دلبندتان زردی دارد یا حتّی احتمال میدهید که زردی دارد حتماً به پزشک مراجعه کنید و اقدامات تشخیصی لازم را انجام دهید؛ امّا برای درمان بدون نگرانی به روشهای فوق عمل کنید.
چند نکته درباره پیشگیری از زردی در بارداری
۱- نگرانی از زردی نوزاد در آینده نباید مادر باردار را مجبور کند که تغذیه مطلوب خود را کنار بگذارد. مصرف زیاد خنکیها در بارداری میتواند برای مادر – و حتّی جنین – مشکلاتی به وجود بیاورد.
۲- انجام اقدامات پیشگیرانه در بارداری تنها محدود به یکی دو ماه آخر میشود به این ترتیب که در یکی دو ماه آخر بارداری، مادر، هفتهای یک بار، زبان خود را در آینه کنترل کند؛ اگر زبان زردرنگ بود میتواند نشان دهنده افزایش صفرا و احتمال ایجاد زردی در نوزاد باشد. در این حال مادر باردار بهتر است یک خنکی ملایم مثل عرق کاسنی را چند روز مصرف کند تا مشکل حل شود. توصیه عمومیتر برای رفع نگرانی همه مادران این است که از یک هفته به زایمان هر روز یکی دو استکان عرق کاسنی مصرف کنند.
۳- توجّه داشته باشید که نه انجام اقدام فوق میتواند زردی نگرفتن نوزاد را تضمین کند و نه عدم انجام آن یا مصرف غذاهای گرمی، ضرورتاً باعث زردی نوزاد خواهد شد.
منبع:اینفو