چند شخصیت در سوگ کارگردان

به گزارش مجله خبری نگار، مرحوم داریوش مهرجویی خالق تعدادی از به‌یادماندنی‌ترین شخصیت‌های تاریخ سینمای ایران است. مهرجویی در عمده دوران حرفه‌ای‌اش کارگردانی دقیق، حساس و وسواس بود. مرحوم عزت‌الله انتظامی در کتاب «آقای بازیگر» درباره وسواس مهرجویی در کار به هوشنگ گلمکانی گفته بود: «به هر حال این هم یک واقعیت است که مهرجویی در کارگردانی و بازی گرفتن وسواس دارد؛ مثلا او حتی میزان اشک ریختن را تعیین می‌کند که باید نه یک قطره بیشتر باشد و نه یک قطره کمتر. حتی فیلمی را بازی کردم که اسمش را نمی‌آورم، ولی همه می‌گفتند اگر کارگردانش مهرجویی بود، چیز دیگری می‌شد، و راست هم می‌گفتند.» (ص. ۲۸۱)

اگر بدانید مرحوم انتظامی خودش تا چه اندازه در ایفای نقش‌هایی که بر عهده می‌گرفت دقت و جدیت داشت و چقدر از جان مایه می‌گذاشت، توصیف او از وسواس مهرجویی معنای دیگری برای‌تان پیدا می‌کند. تعریف یک استاد از استادی دیگر صرفا تعارف تکه‌پاره کردن و رسم ادب را به‌جا آوردن نیست؛ شرح لذت و حظی است که یک ذهن زیبا و روح حساس از همکاری با شخصی با همین خصایص می‌برد.

سال ۱۳۸۳، ماهنامه سینمایی فیلم نظرسنجی‌ای انجام داد و نزدیک به ۲۰۰ شخصیت ماندگار سینمای ایران را انتخاب کرد. از میان ۳۰ شخصیت ماندگار سینمای ایران در این نظرسنجی، ۷ شخصیت به فیلم‌های داریوش مهرجویی تعلق داشتند.

نخستین شخصیت ماندگار این نظرسنجی حمید هامون با بازی خسرو شکیبایی در فیلم «هامون» (۱۳۶۹) بود. مش حسن با بازی عزت‎الله انتظامی در فیلم «گاو» (۱۳۴۸) در جایگاه دوم این نظرسنجی قرار داشت. آقای هالو با بازی علی نصیریان در فیلمی با همین نام به سال ۱۳۴۹ شخصیت دیگری از فیلم‌های مهرجویی بود که در رتبه یازدهم این نظرسنجی دیده می‌شد. شخصیت میم در «درخت گلابی» (۱۳۷۶) رتبه چهاردهم این نظرسنجی را داشت.

لیلا حاتمی در فیلم «لیلا» (۱۳۷۵) جایگاه هجدهم را به‌خود اختصاص داده بود. شخصیت بیست‌وسوم این فهرست، عباس‌آقای سوپرگوشت با بازی عزت‌الله انتظامی در «اجاره‌نشین‌ها» (۱۳۶۶) بود. آخرین شخصیت برگزیده از میان فیلم‌های مهرجویی در ۳۰ فیلم نخست این نظرسنجی، سارای فیلم «سارا» (۱۳۷۱) با بازی نیکی کریمی بود که در رتبه بیست‌وچهارم قرار داشت. جز اینها، شخصیت‌های دیگری هم مثل فتح‌الله قهوه‌چی «آقای هالو»، داداشی «پری»، مهشید «هامون» و قربان سالار «بانو» از فیلم‌های مهرجویی در میان ۲۰۰ شخصیت برگزیده تاریخ سینمای ایران وجود داشت که در اینجا نام‌شان را نیاورده‌ایم.

در همین نظرسنجی، داریوش مهرجویی با ۲۷ شخصیت در صدر کارگردانانی قرار داشت که بیشترین تعداد شخصیت ماندگار را در سینمای ایران خلق کرده‌اند.

همین حالا اگر فارغ از آن نظرسنجی ۱۹ سال پیش مجله فیلم به حافظه خودمان مراجعه کنیم، همه شخصیت‌های جذابی که مهرجویی به سینمای ایران هدیه کرده در خاطرمان جان می‌گیرند، دیالوگ می‌گویند و راه می‌افتند و این‌ور و آن‌ور می‌روند و چه بسا اگر بفهمند که خالق‌شان چه مرگ دردناکی داشته، در سوگش مویه کنند. مش اسلام و کدخدا و سایر روستایی‌های «گاو»، مهندس دون ژوان و دامپزشک خل‌وچلِ «پستچی»، قندی، سعدی، توسلی و مش مهدی «اجاره‌نشین‌ها»، بانوی «بانو»، گشتاسبِ «سارا»، اسد و صفای «پری»، علی سنتوری «سنتوری»، مش مریم «مهمان مامان» و....

مهرجویی همواره با میراث گرانقدری که از خود در سینمای ایران به یادگار گذاشت به یاد آورده خواهد شد؛ با همه وسواس‌ها و ظرافت‌هایی که در ساخت بهترین فیلم‌هایش داشت. سینمای ۲۲ مهر ۱۴۰۲ یکی از چهره‌های جاودانش را از دست داد که جایگاه و بزرگی‌اش صرفا به جلوداری‎اش در کنار مسعود کیمیایی، در موج نوی سینمای ایران در اواخر دهه ۱۳۴۰ نبود.

او برای سال‌ها پس از آن دوران و با فاصله از سایر هم‌نسلانش، بهترین کارگردانی بود که روح زمانه‌اش را به‌خوبی درک می‌کرد و در دوران پختگی‌اش هم فیلم‌هایی ساخت که به اندازه آثار سال‎های جوانی‎اش لبریز از شور و شوق به سینما و زندگی بود. یادش گرامی و میراثش جاودان.

منبع: همشهری