چرا برخی شهدا با وجود «دی ان ای» هنوز گمنام هستند؟

به گزارش مجله خبری نگار، برای برخی از افراد این سوال باقی است که چرا با وجود علم ژنتیک و تشخیص هویت افراد از روی دی ان‌ای (DNA) باز هم پیکر برخی شهدا با عنوان گمنام تشییع و به خاک سپرده می‌شود.

متولیان امر در این خصوص گفته‌اند، برخی از مناطق عملیاتی جنوب ایران و عراق در شوره‌زار واقع شده است زمانی که اجساد در یک محیط قلیایی مانند نمک‌زار قرار می‌گیرند بخشی از «دی ان ای» جسم افراد گسسته می‌شود و امکان شناسایی آن‌ها وجود ندارد.

به شهدایی که پیکر آن‌ها پیدا شده، ولی نام و نشانی از آن‌ها وجود ندارد، شهدای گمنام می‌گویند، تاکنون از نمونه‌های ارائه شده برای آزمایش (DNA) فقط ۱۵ درصد آن‌ها قابل شناسایی بوده‌اند.

پزشکان متخصص آناتومی قادر هستند سن شهدا را از روی استخوان‌های آنان تشخیص دهند، سن برخی از شهدا هم از طریق کارت شناسایی که به همراه آن‌ها است مشخص می‌شود مثلا اگر فرد در سال ۱۳۶۵ به شهادت رسیده تخمین زده می‌شود که در آن زمان چند سال داشته است، ایرانی‌بودن شهدا نیز از طریق اقلام و تجهیزات جانبی آن‌ها و آزمایش «دی ان ای» مشخص می‌شود.

زمان جنگ شهدایی را که از خط مقدم می‌آوردند و همراه آن‌ها مدارک هویتی وجود نداشت اول از آن‌ها عگس گرفته می‌شد و از یگان‌ها و همرزمان شهدا می‌خواستیم آنان را شناسایی کنند و بیشترین شناسایی همان جا اتفاق می‌افتاد، چون در معراج‌های قرارگاه جا وجود نداشت نهایتا تا سه ماه می‌توانسیم پیکر‌ها را نگه داریم بعد آن‌ها را به تهران منتقل می‌کردیم اینجا هم فقط سه تا چهار ماه می‌توانستیم پیکر شهدا را نگهداریم در اینجا هم دوباره از شهدای مجهول عکس گرفته می‌شد و زمانی که امکان شناسایی وجود نداشت آن‌ها را در قطعه شهدای گمنام به خاک می‌سپردیم.

بعد از آزمایش (DNA) و نمونه برداری از استخوان ران شهدا، آن‌ها را به عنوان شهید گمنام به خاک می‌سپاریم بعد در صورتی که نمونه مورد نظر با خون خانواده‌ای مشابه بود به خانواده‌ها اعلام می‌شود شهید آن‌ها پیدا شده و بعد سنگ قبر شهید تعویض و سنگی منقش به نام وی بر ر وی آن گذاشته می‌شود.

شناسایی هویت شهدا با بانک‌های ژنتیکی

رئیس سابق پژوهشکده فناوری‌های نوین زیستی و عضو هیات علمی دانشگاه بقیه الله در این باره می‌گوید: ما با بهره‌گیری از قطعه کوچکی از نمونه پیکر شهدای گمنام، یک بانک اطلاعاتی و از نمونه خانواده‌های مفقودان هم یک بانک DNA یا ژنتیکی تشکیل می‌دهیم و با استفاده از دانش زیست فناوری، ارتباط بین بانک معلوم که خانواده‌ها هستند و بانک مجهول که پیکر‌ها هستند را بررسی و به شناسایی مفقودان کمک می‌کنیم.

دکتر محمود تولایی افزود: بدن هر انسان بالغ متشکل از حدود ۱۰۰ تریلیون سلول است که گنجینه اطلاعاتی ژنتیکی به وسیله یک لایه محافظ در قالب هستک سلول نگهداری می‌شود آن سلول را یک غشای دیگر در برگرفته است. در آزمایشگاه از روش‌های علمی استاندارد فناوری زیستی نوین برای دستیابی به DNA نمونه‌های به دست آمده و تطبیق آن با DNA وابستگان پیکر‌ها بهره گرفته می‌شود. عزیزان جستجوگر و ایثارگر ما در جبهه‌های نبرد حق علیه باطل امروز با جستجو میان خاک‌ها، شیار‌ها و سنگر‌های باقیمانده از سال‌های دفاع مقدس، پیکر شهیدان را جستجو می‌کنند و این پیکر‌ها همراه با یک کارت سبز یا شناسنامه به معراج شهدا تحویل داده می‌شوند و سپس در اختیار ما قرار می‌گیرند.

عضو هیات علمی دانشگاه بقیه الله ادامه داد: ما در این آزمایشگاه ضمن انجام بررسی‌های آنتروپومتری یا پیکرشناسی، از هر پیکر نمونه‌هایی که در اختیار است را در فرم‌های مخصوصی علامتگذاری می‌کنیم. در این فرم‌ها اطلاعات مربوط و حتی جزیی‌ترین اجزایی که همراه پیکر بوده مثل ساعت، انگشتر یا لباس خاص را ثبت می‌کنیم و در نهایت یک قطعه کوچک در حد ۵‌سانتی‌متر از استخوان برمی‌داریم؛ البته گاهی ممکن است فقط یک دندان را برداریم و با همان قطعه کوچک، فرآیند‌های بعدی که تهیه پودر و استخراج DNA است در دیگر بخش‌های این آزمایشگاه صورت می‌گیرد.

وی ادامه داد: استفاده از شیوه مولکولی برای تعیین هویت، جدیدترین و کم‌اشتباه‌ترین شیوه‌ای است که از دهه ۹۰ به بعد مورد توجه قرار گرفته است.

تولایی گفت: با بهره‌گیری از قطعه کوچکی از نمونه پیکر شهدای گمنام، یک بانک اطلاعاتی و از نمونه خانواده‌های مفقودان هم یک بانک DNA تشکیل می‌دهیم و با استفاده از دانش زیست فناوری، به شناسایی مفقودان کمک می‌کنیم. از آنجا که خصوصیات ژنتیکی فرد در تک تک سلول‌هایش وجود دارد، استفاده از این شیوه به پژوهشگران امکان می‌دهد با در اختیار داشتن یک قطعه مو، یک قطره خون، یک قطعه استخوان یا حتی آثار بزاق دهان یک فرد نسبت به شناسایی او اقدام کنند. این مساله اهمیت بسزایی در شناسایی مجرمان، شناسایی اجساد غیرقابل شناسایی بر اثر حوادثی که منجر به سوختگی و از بین رفتن خصوصیات ظاهری می‌شوند و همچنین اثبات ابوت دارد؛ بنابراین از این روش به عنوان مطمئن‌ترین شیوه احراز هویت در جهان استفاده می‌شود.

وی افزود: روش جاری تنها طریق ممکن و مطمئن برای شناسایی نمونه‌های مفقود شده با پیشرفته‌ترین روش‌های علمی موجود بوده و در حال حاضر برای شناسایی قربانیان حوادث مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. طبیعی است این بررسی تنها برای مفقودانی قابل استفاده است که پیش از دفن نمونه‌ای از شهید برداشته شده و در آزمایشگاه در اختیار باشد. از طرفی، چون در وهله اول، هر نمونه ناشناخته می‌تواند شانس وابستگی به هر یک از مجموعه خانواده‌های شهدای مفقود را در سراسر کشور داشته باشد، بنابر این لازم است ۲ بانک ژنی یکی از خون والدین شهدای مفقود یا گمنام و دیگری بانک ژنی اجزای به جا مانده از پیکر شهید بزرگوار تهیه شود.

به گفته دکتر تولایی، اطلاعات ژنتیکی یک فرد در عین آن‌که یک تصویر منحصر به‌فرد است ۵۰ درصد با خصوصیات ژنی پدر و ۵۰ درصد با خصوصیات ژنی مادرش شباهت دارد و مطالعات مولکولی این امکان را فراهم می‌آورد که با در دست داشتن خصوصیات ژنی یک فرد، پدر یا مادرش را از مجموعه‌ای از افراد در دست مطالعه مشخص کنیم.

نحوه شناسایی (DNA) / شناسایی هویت برخی از شهدا امکانپذیر نیست

رئیس سابق پژوهشکده فناوری‌های نوین زیستی در خصوص نحوه شناسایی (DNA) گفت: نمونه‌هایی که از تفحص مفقودان به دست می‌آید پس از رفع آلودگی و شستشو با روش‌های خاص تحت شرایط سرد به شکل پودر‌های بسیار ظریفی درمی‌آیند تا برای مراحل مختلف آزمایشگاهی آماده شوند. در بخش دیگر آزمایشگاه بااستفاده از بافر‌های مختلف و شرایط مناسب مواد معدنی، کلسیم و فسفر از پودر به دست آمده جدا شده، غشای سلول تخریب می‌شود و در واقع به هسته سلول می‌رسیم سپس با روش‌های دیگر، غشای هسته سلول را باید باز کنیم در پایان این فرآیند، کلاف DNA را از سلول‌های استخوانی به دست می‌آوریم که پس از کنترل کیفیت برای پروفایلینگ ارسال می‌شود.

دکتر تولایی افزود: والدین شهدا اغلب در سنین کهنسالی هستند، لازم است هرچه سریع‌تر نسبت به اخذ نمونه‌های خون والدین اقدام شود تا با این تلاش علمی و استعانت از خداوند متعال، امکان وصول به پاسخ هرچند در طول زمان میسر شود.

وی خاطرنشان کرد: در بسیاری از موارد، اجساد مطهر شهدا طی مدتی طولانی در شرایط نامناسب محیطی قرار گرفته‌اند و ممکن است بعضی از آن‌ها برای آزمایش‌های مورد نظر مناسب نباشند و در برخی موارد کار شناسایی را ناممکن می‌سازد مجریان طرح در تلاشند با اتخاذ روش‌های مناسب، امکان بررسی نمونه‌هایی که هر دو یا یکی از والدین به رحمت ایزدی پیوسته‌اند را نیز فراهم کنند.

دکتر تولایی در خصوص بررسی اجساد شهدایی که در گذشته به خاک سپرده شده اند نیز توضیح داد: تاکنون بیش از ۵۰۰ نمونه از بقایای استخوان‌های این شهدا مورد مطالعه قرار گرفته و اطلاعات ژنتیک آن‌ها در مراحل مختلف بررسی هستند، این استخوان‌ها پس از کدگذاری به خاک سپرده می‌شوند و همزمان با پیشرفت این طرح و غنی شدن بانک اطلاعاتی مفقودان و خانواده‌ها طی یکی دو سال آینده سرعت شناسایی مفقودان بیشتر می‌شود و به مرور خانواده‌ها از نشان مزار عزیزانشان آگاه می‌شوند. از زمان اجرای این طرح و برابر هماهنگی با مسئولان ذی‌ربط جستجوی مفقودان، مقرر شده از تمام شهدای به دست آمده از عملیات تفحص، نمونه کوچکی به آزمایشگاه منتقل شود و با کدگذاری لازم در مناطق مختلف کشور دفن شوند تا پس از سپری شدن زمان تشکیل بانک‌های DNA مورد اشاره، امکان راهنمایی خانواده‌های معظم میسر شود.