قوت قلب به ۲۰ میلیون روستایی

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: «تلاش دولت برای رفع محرومیت از چهره روستاها»؛ این وعده‌ای است که رئیس جمهور دیروز در جمع اهالی روستای مرزی «لانو» در شهرستان سربیشه خراسان جنوبی مطرح کرد. وعده‌ای که تلاش‌ها برای تحققش از چندماه قبل به طور جدی آغاز شده است و باید منتظر نتایج اثربخش آن در زندگی روستاییان، به ویژه نقاط محروم مرزی بود. بر اساس اعلام وزارت کشور، هم‌اکنون ۶۰ هزار روستا، آبادی و سکونتگاه در کشور وجود دارد؛ روستا‌ها و آبادی‌هایی که اگرچه همه آن‌ها دچار محرومیت نیستند و برخی نیز به قطب گردشگری و بوم‌گردی تبدیل شده‌اند، اما میزان مشکلات بسیاری از آن‌ها هم کم نیست و سال‌هاست منتظر تحول و اقدام جدی دولت‌ها هستند.

حرکت جهادی برای رسیدگی به مناطق محروم

شهریورماه امسال بود که با ابلاغ مصوبات اولین جلسه «شورای عالی جهاد سازندگی، امور عشایر و توسعه روستایی» توسط رئیس جمهور، روستانشینان کشور به حل مشکلات دیرینه‌شان امیدوار شدند. هسته اولیه این شورا در سال ۹۹ و با نام «شورای عالی عشایر و توسعه روستایی» شکل گرفت، اما دولت سیزدهم در بهمن ۱۴۰۰ با هدف پویاتر کردن این شورا، «جهاد سازندگی» را هم به ابتدای نام آن اضافه کرد تا رویکرد جهادی و استفاده از ظرفیت تشکل‌های مردمی را برای رسیدگی منسجم‌تر به نیاز‌های مناطق روستایی و عشایری، تثبیت کند.

از اشتغال‌زایی تا ایجاد بازارچه و طرح‌های دانش بنیان

مصوبات اولین جلسه این شورای عالی که ۹ شهریور ابلاغ شد هم بسیار امیدبخش بود و این‌ها برخی از مهم‌ترین آن است:

-تحقق ۵۰۰ هزار شغل سالانه در روستا‌ها و مناطق محروم با احیای ۲هزار واحد اقتصادی راکد و نیمه فعال

-اجرای ۳۰۰ هزار طرح اجتماع‌محور خُرد و خانگی

-ایجاد ۵۰۰ فروشگاه و بازارچه تولیدات روستایی و عشایری

-اجرای ۲هزار طرح دانش بنیان و صنایع خلاق روستایی با هدف ایجاد ۱۰ هزار شغل

-اجرای ۲۵۰۰ طرح و پروژه تولیدی و خدماتی، افزایش ۱۵ درصد تولیدات و ایجاد ۳۰ هزار فرصت شغلی با تنوع‌بخشی فعالیت‌های اقتصادی عشایر

-احداث سالانه ۱۱۰ هزار نیروگاه کوچک مقیاس تولید برق خورشیدی به منظور پوشش کامل برق‌رسانی به جامعه عشایری

-تدوین سازوکار پذیرش املاک، اراضی، ماشین‌آلات و تجهیزات و مزارع روستاییان به عنوان وثیقه و ضمانت نامه بانکی

-تدوین الگو و نرم افزار توانمندسازی و مهارت‌افزایی مردم و فعالان اقتصادی حوزه روستا

-تامین زیرساخت آب، حمل و نقل، معادن، بازار و... برای ایجاد زنجیره ارزش لازم

سیاست‌های نادرست دافعه و جاذبه

این‌که چرا حرکت دولت به سمت محرومیت‌زدایی از روستا‌ها بسیار مهم است، دلایل متعددی دارد؛ اما شاید افزایش مهاجرت روستاییان به شهر‌ها و خالی شدن برخی روستا‌ها از سکنه را بتوان یکی از مهم‌ترین دلایل آن برشمرد. طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، نسبت جمعیت شهرنشین و روستانشین کشور در سال ۱۳۳۵ به ترتیب حدود ۳۱ درصد و ۶۹ درصد بوده، اما سیاست‌های نادرست ایجاد جاذبه برای زندگی شهری و دافعه برای زندگی روستایی، منجر به آن شده که طبق آمار رسمی سال ۱۳۹۵، این نسبت کاملا معکوس شود: ۷۴ درصد شهرنشین، ۲۶ درصد روستانشین. البته همه این تغییرات ناشی از مهاجرت نبوده و سیاست‌هایی مانند تغییر تعریف جمعیتی شهر و روستا هم در آن دخیل بوده است، اما خروجی قطعی‌اش کمرنگ شدن نقش‌آفرینی روستا و روستانشین در مسیر حرکت اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کشور بود.

ظرفیت بالقوه ۶ میلیون خانوار

حالا از جمعیت ۸۴ میلیون و ۵۵ هزار نفری ما (بر اساس برآورد سال ۱۴۰۰ مرکز آمار)، ۶ میلیون و ۸ هزار خانوار، معادل ۲۰ میلیون و ۱۷۹ هزار نفر، ساکن روستا‌ها هستند. ایرانیانی اصیل، صبور و مهربان که با وجود همه دشواری‌ها و کاستی‌های معیشتی، همچنان با افتخار روستانشین‌اند و با کشاورزی، دامداری، گلیم‌بافی، حصیربافی و بسیاری از مشاغل ناب و تخصصی دیگر، هم چرخ زندگی خودشان را می‌چرخانند و هم به زندگی و اقتصاد شهرنشینان کمک می‏کنند؛ اما همچنان نگاه‌های بالا به پایین و محروم ماندن از برخی امکانات، دل‌هایشان را به درد می‌آورد.

البته تلاش‌ها برای کاهش مشکلات این مردم صبور هم کم نبوده است؛ از اجرایی شدن طرح «روستای نوفن» - انتقال فناوری به روستا با هدف توسعه کسب و کار‌های روستایی- در سیستان وبلوچستان و کرمان بگیرید تا اجرایی شدن طرح‌های مشترک جهادی برای آب‌رسانی و کاهش مشکلات زیرساختی و ارتباطی روستاها. با این حال نه تنها کارشناسان که حتی دولتمردان هم اذعان دارند که ظرفیت بی‌نظیر روستا و فرهنگ روستایی در کشور ما، همچنان مورد کم‌مهری است و باید آن را جبران کرد؛ مطالبه‌ای که وعده دیروز رئیس جمهور برای تغییر چهره روستا‌ها و محرومیت‌زدایی از روستانشینان هم بر درستی آن صحه می‌گذارد و می‌تواند این ظرفیت را به یک فرصت تبدیل کند.

تمرکز بر مزیت‌های بومی و ظرفیت‌های مردمی

«سید وحید موسویان»، عضو حقیقی شورای عالی جهاد سازندگی می‌گوید: تغییر معادلات نظام شهری و روستایی در سه دهه اخیر که به مهاجرت و تضعیف نقش روستا در پیشرفت کشور منجر شده، محصول مدل‌های توسعه برخی دولت‌هاست که مبتنی بر الگوی ایرانی اسلامی نبوده و کشور را دچار مسئله کرده است؛ اما دولت سیزدهم درصدد اصلاح این فرایند غلط است.

توجه به مزیت‌های بومی و منطقه‌ای

موسویان اولین مسئله مهم در اجرای طرح‌های این حوزه را، اولویت‌بندی درست بر اساس میزان محرومیت روستا‌ها می‌داند و معتقد است رسیدگی به مناطق محروم‌تر، از جمله روستا‌های شرق کشور باید در اولویت قرار بگیرد. او می‌افزاید: موضوع مهم دیگر، داشتن یک برنامه عدالت محور همراه با نگاه جامع، شامل همه ابعاد اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی است و نگاه دولت هم این است که توسعه مناطق روستایی را با استفاده از ظرفیت‌ها و مزیت‌های بومی همان منطقه دنبال کند نه این‌که برای تمام روستا‌های کشور نسخه یکسانی داشته باشد.

استفاده از ظرفیت گروه‌های جهادی و تشکل‌های مردمی

او همچنین می‌گوید: علاوه بر دستگاه‌های حاکمیتی مانند ستاد اجرایی فرمان امام (ره)، بنیاد برکت، بنیاد مستضعفان، آستان‌قدس رضوی و دیگر مجموعه‌های فعال، باید از ظرفیت مهم گروه‌های جهادی و تشکل‌های مردمی نیز استفاده کرد. به گفته موسویان، شورای عالی جهاد سازندگی قصد دارد الگوی موفق ابتدای انقلاب در این حرکت جهادی را احیا و با به‌روزرسانی آن، جهاد سازندگی را به جهاد پیشرفت تبدیل کند تا در کنار رسیدگی به نیاز‌های زیرساختی روستاها، الگو‌های جدید و امروزی حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را هم منطبق با مدل‌ها و مزیت‌های بومی هر منطقه به اجرا بگذارد.