بررسی فاکتور‌های موثر بر نرخ دلار و ضرورت اقدام سریع اصلاحی

به گزارش مجله خبری نگار، محمدرضا سبزعلیپور رئیس مرکز تجارت جهانی ایران در صد و هجدهمین نشست ماهانه با اعضاء مرکز جامع صادراتی ایران طی سخنانی در جمع مدیران، کارآفرینان و صادرکنندگان با اشاره به انتظار مردم و فعالان اقتصادی از دولت چهاردهم در رفع مشکلات اقتصادی و رشد و توسعه اقتصاد ایران و فعالیت‌های اقتصادی و همچنین ایجاد آرامش، ثبات و امنیت اقتصادی در جامعه گفت: در شرایط کنونی، متأسفانه اقتصاد ایران با چالش‌های جدی و ریشه‌ای در بازار ارز مواجه است؟! علی الخصوص نوسانات شدید قیمت دلار و ارز‌های معتبر طی ماه‌ها و روز‌های گذشته و تأثیر شدید آن بر ثبات اقتصادی کشور، یکی از مهمترین مسائلی است که نیاز به توجه و اهتمام ویژه دارد که برای درک بهتر وضعیت فعلی، باید چند عامل کلیدی را در نظر گرفت و آن عوامل را واکاوی و در حد دانش و تجربه‌ای که داریم، پیش بینی‌های لازمه را انجام دهیم.

اهمیت ارز و نیاز کشور به درآمد‌های ارزی:

ارز، بویژه دلار، در اقتصاد جهانی نقش حیاتی ایفا میکند. برای کشور‌هایی مانند ایران که بخش عمده‌ای از اقتصادشان وابسته به واردات، صادرات نفت و همچنین تأمین کالا‌های اساسی از خارج می‌باشد، ارز و درآمد‌های ارزی ضروری و بنوعی حیاتی به شمار می‌آید. در سال‌های گذشته، ایران تلاش کرده است تا با تکیه بر منابع غیرنفتی، اقتصاد خود را متنوع کند، اما همچنان بخش بسیار بزرگی از درآمد‌های ارزی کشور از طریق صادرات نفت و گاز تأمین میشود؟! در این راستا هرگونه نوسان در قیمت ارز می‌تواند تاثیرات زیاد و بعضاً مخربی بر قیمتها، نرخ تورم و قدرت خرید مردم داشته باشد.

پرهیز از خام‌فروشی و تأکید بر صادرات غیرنفتی:

یکی از راه‌های تقویت درآمد‌های ارزی، کاهش وابستگی به صادرات نفت و همچنین حرکت به سمت صادرات کالا‌های غیرنفتی است. ایران نیاز دارد تا بطور جدی‌تر بسمت صنایع دیگر مانند صنایع پتروشیمی، فولاد، کشاورزی و فناوری اطلاعات حرکت کند و با توسعه صادرات غیرنفتی، منابع ارزی خود را افزایش دهد. این کار نه تنها به ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی کشور کمک میکند بلکه وابستگی به نوسانات جهانی قیمت نفت را نیز بطور چشمگیر و قابل توجهی کاهش میدهد.

اهمیت ثبات نرخ نرخ ارز:

یکی از مسائل کلیدی در بازار ارز ایران، نرخ چندگانه ارز است که منجربه بروز فساد، رانت و بی‌اعتمادی در بازار و از همه مهمتر مانع بزرگی بر سر راه سرمایه گذاری داخلی و خارجی در ایران میشود؟! تک نرخی شدن ارز، بویژه در شرایط فعلی نه تنها به شفافیت بیشتر در بازار کمک میکند بلکه به ثبات نسبی در قیمت‌ها و کاهش تورم نیز منجر خواهد شد. همچنین برای برنامه‌ریزی‌های بلندمدت اقتصادی، داشتن یک نرخ ارز ثابت و قابل پیش‌بینی ضروری است. هرگونه نوسان شدید نرخ ارز علاوه بر اینکه تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان را با مشکلات جدی رو‌به‌رو میکند همچنین بر اعتماد سرمایه گذاران داخلی و خارجی نیز اثر منفی خواهد گذاشت و در نهایت باعث فرار سرمایه و بالا رفتن نرخ ریسک سرمایه گذاری در ایران خواهد شد؟!

لزوم تنش زدایی، دفع تهدیدات و همچنین رفع تحریم‌ها:

یکی از مهمترین چالش‌های اقتصادی حال حاضر کشورمان، وجود تحریم‌های بین‌المللی است. تحریم‌های نفتی و بانکی که از سوی کشور‌های غربی بویژه آمریکا اِعمال شده و همچنین فعال شدن اسنپ بک از طرف تروئیکای اروپایی، نه تنها محدودیت‌های تجاری، اقتصادی و بانکی شدیدی را بر کشورمان وارد آورده بلکه باعث کاهش درآمد‌های ارزی نیز گردیده است. برای بهبود شرایط اقتصادی و کاهش فشار‌های موجود بر بازار ارز، ضروری است که ایران بطور جدی بدنبال راه حل‌هایی کلیدی برای رفع این تحریم‌ها هم باشد. مذاکره بویژه با سه کشور اروپایی برای کاهش یا تعلیق تحریم‌ها و دستیابی به توافقات اقتصادی میتواند به ثبات در بازار ارز و همچنین رشد اقتصادی ایران کمک کند.

همچنانکه مقامات ذیربط جمهوری اسلامی از جمله دکتر علی لاریجانی دبیر شورای عالی امنیت ملی و همچنین دکتر عراقچی وزیر امور خارجه ایران به کررات اعلام نموده‌اند که ایران همواره آماده مذاکره میباشد، پس چنانچه طرف مقابل هم حسن نیت داشته و بدون پیش شرط قدم پیش بگذارند، قطعاً مذاکرات انجام و به نتایج مثبتی هم خواهد رسید.

درکل گفتگوی هوشمندانه بدون پیش شرط و زیاده خواهی آنهم در جهت دفع تهدیدات و همچنین رفع تحریم‌ها و از بین بردن سایه جنگ و تنش‌ها باید در دستور کار دولت قرار گیرد و با جدیت دنبال شود؟!

خطرات افزایش نرخ ارز:

افزایش ناگهانی نرخ ارز نه تنها به تورم شدید و کاهش قدرت خرید مردم منجر میشود بلکه میتواند بطور مستقیم بر هزینه‌های تولید و واردات کالا‌های اساسی نیز اثر بگذارد. در این شرایط، بسیاری از خانوار‌ها بویژه اقشار کم‌درآمد جامعه تحت فشار قرار خواهند گرفت؟! علاوه بر این، افزایش نرخ ارز ممکن است موجب تشدید نوسانات بازار و ایجاد بحران‌های جدید در سایر بخش‌های اقتصادی مانند بازار مسکن و طلا هم بشود. همچنین در صورت ادامه این روند، ممکن است برخی کالا‌ها و خدمات از دسترس عموم خارج شوند و رشد اقتصادی کشور بطور قابل توجهی کاهش پیدا کند.

تعطیلی کارخانجات بدلیل پایین آمدن قدرت خرید مردم و عدم توان فروش کالاهایشان و همچنین بالا رفتن هزینه‌های شرکت، افزایش بیکاری و در نهایت افزایش بذهکاری و رشد معضلات اجتماعی هم دور از ذهن نیست.

ضرورت جلوگیری از افزایش نرخ ارز:

برای جلوگیری از این بحران، دولت باید اقدامات جدی برای کنترل بازار ارز انجام دهد. این اقدامات شامل افزایش عرضه ارز، تقویت روابط تجاری با کشور‌های همسایه و افزایش صادرات غیرنفتی است. همچنین لازم است که برنامه‌ریزی دقیقی برای کنترل تورم و ثبات اقتصادی در کشور انجام شود. برکناری مدیران ضعیف و ناکارآمد و بهره مندی از مدیران باتجربه، شایسته و توانمند هم بسیار ضروری میباشد؟!

اگر شرایط موجود به همین شکل ادامه پیدا کند و هیچ اقدام مؤثری در زمینه مدیریت بازار ارز و رفع تنش‌ها صورت نگیرد، بطور حتم شاهد افزایش نرخ دلار خواهیم بود. با توجه به اینکه در حال حاضر در کمال تعجب شاهد این موضوع هستیم که روزانه حدود یک هزار تومان بر نرخ دلار افزوده میشود؟!

بنابراین، مسئولان کشور باید هرچه سریع‌تر دست به اقدامات عاجل و مؤثری که پیشتر عرض کردم بزنند تا از این وضعیت بحرانی جلوگیری کنند.

بازار ارز در ایران در آستانه یک نقطه حساس قرار گرفته است. روند و آمار‌های اقتصادی ماه‌های اخیر نشان میدهد که فشار‌های ناشی از کاهش درآمد‌های ارزی، تحریم‌ها و محدودیت‌های بانکی، افت صادرات نفت و نهایتاً مدیریت غلط پولی و بانکی، همه و همه زمینه یک جهش شدید قیمتی را در کشورمان فراهم کرده‌اند.

اقتصاد ایران سالهاست که با خام فروشی و اتکاء به نفت اداره شده، اما اکنون کاهش فروش نفت و محدودیت‌های بانکی، کشورمان را با کسری شدید ارز و بودجه مواجه کرده است. در چنین شرایطی، نرخ ارز نه تنها یک شاخص اقتصادی بلکه بنوعی «نشانگر وضعیت کلان اقتصادی کشور» شده است.

نظام چند نرخی ارز نیز عملاً به ایجاد رانت، فساد و بی‌ثباتی منجر شده و بار‌ها ثابت کرده که قابل دوام نیست تا زمانیکه این ساختار اصلاح نشود و ارز بسمت تک نرخی یا حداقل ثبات و شفاف شدن هدایت نگردد، کنترل بازار ارز و به تبع آن سایر بازار‌ها بسیار دشوار خواهد بود.

در سطح بین‌المللی هم بدون گفتگوی هوشمندانه و تلاش برای کاهش تنش‌ها و تحریم‌ها نه امکان افزایش فروش نفت وجود دارد نه امکان انتقال ارز و نه ثبات اقتصادی. اینها همه واقعیاتی است که نمیتوان آنها را نادیده گرفت و اقدامات عاجلی انجام نداد.

اکنون زمان تصمیم‌های سخت و بزرگ، مدبرانه و فوری فرا رسیده است. چنانچه سیاست‌های ارزی کشور اصلاح نشود، دیپلماسی اقتصادی فعال نگردد و اگر ساختار درآمد‌های ارزی کشور بازسازی نشود، قطعاً با مشکلات ارزی بیشتری روبه‌رو خواهیم شد؟!

رئیس مرکز تجارت جهانی ایران در پایان به موضوع مرتبط دیگری اشاره کرد و اقتصاد و بودجه ایران و عربستان را مختصر مقایسه نمود و گفت: دو روز پیش دولت عربستان از بودجه کوچک شدۀ سال ۲۰۲۶ خود پرده برداشت و رسماً اعلام نمود که بودجه عربستان سعودی در سال پیش روی میلادی چیزی معادل ۳۵۰ میلیارد دلار میباشد و سیاست جدید اقتصادی این کشور بر این است تا تأمین بودجه ۲۰۲۶ عربستان را از وابستگی به نفت و درآمد‌های نفتی خارج کند و بودجه را از بخش‌های غیرنفتی شامل صنعت، گردشگری، فناوری و خدمات و همچنین سرمایه گذاری خارجی تأمین نماید؟!

مقرر شده تا بودجه عربستان در سال آینده میلادی غالباً در جهت رشد و توسعه اقتصاد و اجرای پروژه‌های عمرانی و همچنین معیشت مردم هزینه گردد؟!

و، اما این در حالیست که بودجه ایران با دلار نیمایی ۷۰ هزار تومانی حدود ۱۰۰ میلیارد دلار و با دلار آزاد ۱۰۰ هزار تومانی هم چیزی حدود ۶۵ میلیارد دلار میباشد؟!

بودجه ایران کاملاً نفتی است و غالباً از طریق صادرات نفت و گاز تأمین میشود که بدلیل وجود تحریم‌های نفتی، متأسفانه صادرات نفت و گاز کشورمان هم تا حدود زیادی محدود شده است؟!

پول نفت ایران کجا میرود؟ طبق قانون، ۱۴.۵ درصد درآمد صادرات نفتی به شرکت ملی نفت، ۳۷.۵ درصد به خزانه دولت واریز جهت تأمین هزینه‌های دولت و ۴۸ درصد باقی‌مانده نیز سهم صندوق توسعه ملی است؟!

از این بودجه که همه ساله کسری بزرگی هم دارد، چیزی نصیب پروژه‌های عمرانی نمیشود و سهم توسعۀ اقتصادی و معیشت مردم تقریبا صفر میباشد؟!

بحث مهم و اصلی اینجاست که بودجه ۳۵۰ میلیارد دلاری عربستان سعودی مربوط به کشوری است که فقط ۳۶ میلیون نفر جمعیت دارد و این در حالیست که بودجه ۶۵ میلیارد دلاری ایران مربوط به کشوری است که ۹۰ میلیون جمعیت دارد؟!

خب معلوم است که اگر دولت محترم سریعاً در سیاست‌های اقتصادی و ارزی، بودجه نویسی و همچنین نحوۀ تأمین درآمد‌های ارزی و پرهیز از خام فروشی تجدیدنظر نکند و بخش خصوصی را تقویت ننماید و چنانچه بستر فعالیت‌های سالم اقتصادی را فراهم نکند و از کارآفرینان و صادرکنندگان کشور کمک نگیرد، قطعاً اقتصاد و معیشت مردم دچار مشکلات پیچیده تری خواهد شد.