فرونشست؛ تهدیدی برای ابنیه تاریخی اردستان/لزوم همکاری همه دستگاه‌ها

به گزارش مجله خبری نگار، پدیده فرونشست زمین که در سال‌های اخیر بخش‌هایی از استان اصفهان را تهدید کرده، این‌بار نگاه‌ها را به سوی شهرستان اردستان معطوف کرده است و برای این منطقه یک نوع تهدید محسوب می‌شود.

شهرستان اردستان شهری با قدمتی کهن و بنا‌هایی ارزشمند همچون مسجد جامع و قنات تاریخی زواره است و کارشناسان هشدار می‌دهند در صورت تداوم برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، آثار تاریخی این منطقه نیز از خطر فرونشست در امان نخواهند بود.

در سلسله گزارش‌های خود در مورد فرونشست در گفت‌وگویی با مجتبی پورشفی، سرپرست اداره میراث فرهنگی شهرستان اردستان موضوع بررسی شده است و این مقام مسئول به سوالات پاسخ داد.

با توجه به افزایش پدیده فرونشست در سال‌های اخیر وضعیت زمین‌شناسی اردستان در این زمینه چگونه ارزیابی می‌شود؟

پورشفیع: وضعیت فرونشست در شهرستان اردستان را باید "بحرانی و غیرقابل انکار" ارزیابی کرد به نحوی که این پدیده یک تهدید جدی، خزنده و غیرقابل بازگشت برای امنیت غذایی، زیستی و زیرساختی این منطقه به شمار می‌رود.

بدون یک برنامه فوری و جامع برای مدیریت آب به ویژه در بخش کشاورزی، افزایش راندمان آبیاری و نظارت جدی بر برداشت از چاه‌ها، این بحران عمیق‌تر شده و خسارات جبران‌ناپذیری به همراه خواهد داشت.

این موضوع دیگر یک هشدار علمی نیست، بلکه یک واقعیت عینی است که در حال رخ دادن است و دستگاه‌های مربوطه در حوزه‌های گوناگون باید نسبت به موضوع فرونشست در منطقه به ویژه شهرستان اردستان حساسیت بیشتری از خود نشان دهند.

بخش‌هایی تاکنون فرونشست در محدوده آثار تاریخی اردستان مانند مسجد جامع، قنات یا بافت قدیمی مشاهده یا ثبت شده است؟

پورشفیع: اگرچه ممکن است یک "شکاف بزرگ" مستقیماً در زیر بنای مسجد جامع شهرستان اردستان دیده نشود، اما با توجه به وضعیت فرونشست در منطقه این بنا و بافت تاریخی آن بر روی یک "کشتی در حال غرق" نشسته است.

قنات‌ها در شهرستان کاشان با توجه به شرایط منطقه از نظر فرونشست به طور قطع در حال آسیب دیدن هستند و شکاف‌های عظیم در دشت اطراف این شهرستان نیز گواهی بر فعال و مخرب بودن این پدیده در منطقه است.

تأثیرات مخرب بر بنا‌های تاریخی شهرستان اردستان می‌تواند به صورت تدریجی و در قالب ترک‌ها و نشست‌های نامحسوس خود را نشان دهد و تداوم این شرایط نیز می‌تواند آثار سوء به دنبال داشته باشد و این احتمال وجود دارد که این آثار غیرقابل جبران باشد.

دستگاه‌های دستگاه‌های میراث فرهنگی و منابع طبیعی چه برنامه‌هایی برای پیشگیری از تأثیر فرونشست بر بنا‌های تاریخی اردستان دارند؟

پورشفیع: متاسفانه منابع حوزه میراث فرهنگی در شهرستان اردستان با محدودیت‌هایی رو به رو است و لازم است تا برای تخصیص منابع به صورت ویژه اقدام کرد.

متاسفانه با توجه به شرایط برنامه‌های مشخص، فوری و با بودجه کافی که مستقیماً بر "پیشگیری" از تأثیر فرونشست بر بنا‌های تاریخی اردستان متمرکز باشد، در دست اجرا نیست.

نقش برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی در تشدید خطر فرونشست و تهدید میراث فرهنگی اردستان تا چه اندازه است؟

پورشفیع: فرونشست پدیده‌ای غیرقابل بازگشت است و اگر امروز یک شکاف در فاصله ۵۰۰ متری یک بنا ظاهر شود، فردا ممکن است به خود بنا برسد و آنگاه هر اقدام مرمتی مانند چسباندن تکه‌های یک کاشی شکسته خواهد بود.

برداشت بی‌رویه از منابع آبی موجود و عدم مدیریت در این زمینه در شهرستان اردستان خود باعث تشدید فرونشست در منطقه می‌شود و لازم با توجه به تمامی اقدامات صورت گرفته در حوزه مدیریت منابع آبی در شهرستان اردستان، به صورت ویژه‌تر در این راستا اقدامات شود.

به نظر شما در صورت تداوم فعلی، چه اقداماتی باید به‌صورت صورت فوری برای حفاظت از آثار تاریخی در برابر فرونشست انجام گیرد؟

پورشفیع: اولویت‌بندی اقدامات به صورت فوری باید به این شکل باشد که ابتدا باید از برداشت بی‌رویه آب جلوگیری کرد و از سوی دیگر تحت نظر گرفتن دقیق بنا‌ها با سیستم هشدار سریع نیز در دستور کار قرار گرفت و تقویت پی بنا‌ها با روش‌های نوین از دیگر اقدامات است.

اگر این اقدامات فوری انجام نگیرد، باید برای از دست دادن تدریجی و غم‌انگیز این گنجینه‌های تاریخی که هویت ملی ما هستند، آماده شویم و این یک جنگ با زمان است.

کارشناسان بر این باورند که تداوم روند فرونشست زمین، تهدیدی جدی برای آثار تاریخی و بافت‌های کهن اردستان به شمار می‌رود و حفاظت از این میراث گران‌بها نیازمند همکاری همه‌جانبه دستگاه‌های اجرایی، کارشناسان و مردم است.

استفاده بهینه از منابع آب، کنترل برداشت‌های بی‌رویه و انجام مطالعات زمین‌شناسی مستمر از جمله اقداماتی است که می‌تواند از بروز خسارت‌های جبران‌ناپذیر جلوگیری کند و اردستان به عنوان یکی از مناطق کهن ایران، شایسته توجه ویژه در حوزه پیشگیری از فرونشست و صیانت از میراث تاریخی خود است.