واکسن هوشمند چیست؟

به گزارش مجله خبری نگار/همشهری آنلاین،اصطلاح «واکسن هوشمند» یک اصطلاح علمی ـ رسانه‌ای است و به واکسن‌هایی گفته می‌شود که از فناوری‌های نوین زیستی و نانو استفاده می‌کنند. به زبانی ساده‌تر، واکسن هوشمند یعنی واکسنی که مثل یک «سیستم برنامه‌ریزی‌شده» طراحی می‌شود تا دقیق، سریع و متناسب با بدن یا بیماری عمل کند. طراحی و ساخت چنین واکسن‌هایی می‌تواند ما را مقابل انواع بیماری‌های صعب‌العلاج و حتی ویروس‌های گوناگون ایمن کند؛ موضوعی که حالا در ایران هم توسط دانشمندان و محققان کشورمان بسیار جدی گرفته شده است. البته باید به این نکته مهم اشاره کرد که ساخت چنین واکسنی سختی‌ها و چالش‌های فراوانی دارد.

چرا به آنها هوشمند می‌گویند؟

واکسن‌های هوشمند بر پایه mRNA یکی از نسل‌های جدید واکسن‌ها هستند که از فناوری پیام‌رسان RNA برای تحریک سیستم ایمنی استفاده می‌کنند. تفاوت اصلی آنها با واکسن‌های سنتی در این است که به جای وارد کردن یک پروتئین آماده یا ویروس ضعیف‌شده به بدن، دستورالعمل ساخت پروتئین (معمولا آنتی‌ژن) را به سلول‌های بدن می‌دهند، چون برخلاف واکسن‌های سنتی که یک آنتی‌ژن ساده را به بدن معرفی می‌کردند، این واکسن‌ها، از الگوریتم‌های هوش مصنوعی برای طراحی آنتی‌ژن یا نئوآنتی‌ژن استفاده می‌کنند، به‌همین دلیل دارای حامل‌های نانویی حساس به شرایط بدن هستند (مثلا فقط در pH پایین داخل سلول فعال شوند) و می‌توانند به‌صورت شخصی و سفارشی برای سرطان یا بیماری‌های نادر ساخته شوند.

شاخصه‌های واکسن هوشمند چیست؟

هدفمند عمل کند و دارو یا آنتی‌ژن دقیقا به سلول‌ها یا بافت‌های خاص (مثل سلول‌های ایمنی در غدد لنفاوی) برسد.

قابل‌تنظیم باشد و بتوان میزان و نوع پاسخ ایمنی را کنترل کرد، مثلا بیشتر سلول T فعال یا بیشتر آنتی‌بادی ساخته شود.

چندکاره باشد و همزمان علیه چند آنتی‌ژن یا چند بیماری عمل کند.

دارای سامانه ارسال هوشمند باشد و با استفاده از نانوذرات لیپیدی، پلیمر‌ها یا حتی نانو‌روبات‌ها، mRNA یا پروتئین‌ها فقط در محل مورد نیاز آزاد شود.

پاسخ سریع و شخصی‌سازی‌شده بدهد؛ مثلا در سرطان، واکسن براساس ژنوم همان فرد طراحی و ساخته شود.

گام‌های مطمئن در ایران

واکسن‌های mRNA برای سرطان ریه هنوز در مرحله پژوهش و کارآزمایی بالینی‌اند و واکسن تأییدشده در بازار نداریم. اما امید هست که در چند سال آینده، به‌ویژه به‌صورت ترکیبی با ایمنی‌درمانی‌ها، به بخشی از درمان استاندارد بدل شوند و البته این مهم به‌دست دانشمندان کشورمان محقق شود. اما به نوشته فارس، دکتر محمدحسین یزدی، رئیس مرکز تحقیقات زیست‌فناوری دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشیار دانشکده داروسازی، گام‌های بلندی در توسعه واکسن‌های شخصی‌سازی‌شده و هوشمند علیه سرطان برداشته است. این واکسن نوآورانه با بهره‌گیری از فناوری mRNA و الگوریتم‌های پیش‌بینی مبتنی بر هوش مصنوعی طراحی شده و امکان شخصی‌سازی دقیق براساس ژنتیک تومور هر بیمار را فراهم می‌کند. چنین رویکردی می‌تواند طول دوره تحقیق و توسعه را به‌طور چشمگیری کاهش دهد و افق تازه‌ای در درمان و پیشگیری از سرطان ریه بگشاید.

مزایا

سرعت بالای طراحی و تولید (چند هفته تا چند ماه، برخلاف سال‌ها برای واکسن سنتی).

انعطاف‌پذیری بالا در تغییر با توجه به‌سویه‌های جدید.

عدم‌نیاز به استفاده از ویروس زنده یا غیرفعال، پس ایمن‌تر هستند.