قهر زبان فارسی با فضای وب؟! سقوط ۶ پله‌ای در عرض ۳ سال

به گزارش مجله خبری نگار، موضوع سهم زبان‌های گوناگون از تولید محتوا در فضای وب، یکی از مسائل حیاتی در عصر دیجیتال است. با گسترش روزافزون استفاده از فضای مجازی و اینترنت به‌عنوان یکی از منابع اصلی کسب اطلاعات، سهم زبان‌ها از محتوا‌های موجود در این فضا به‌وضوح اهمیت خود را نشان می‌دهند. درواقع یکی از بستر‌هایی که زبان‌ها می‌توانند تهدیدات هویتی خود را به فرصت تبدیل کنند، فضای جهانی وب است.

در همین راستا علاوه‌بر دغدغه‌هایی که مبنی‌بر آسیب خوردن زبان فارسی معیار در بستر اینترنت وجود دارد، کاهش تولید محتوا با این زبان نیز می‌تواند یکی دیگر از محل نگرانی‌های زبان‌دوستان باشد. براساس آمار ارائه شده در وب‌سایت معتبر «W۳Techs» (وب‌سایت ارائه نظرسنجی‌های وب) سهم زبان فارسی از کل محتوا‌های وب‌سایت‌هایی که می‌شناسیم تنها ۱.۳ درصد است. این درحالی است که حدود ۱۱۰ میلیون نفر از مردم جهان به زبان فارسی تکلم می‌کنند.

این مطلب زمانی نگرانی‌ها را افزایش می‌دهد که بدانیم در سال ۱۴۰۰ زبان فارسی در همین بررسی در جایگاه پنجم قرار داشته و از سهم ۳.۴ درصدی خود تنها در سه سال به ۱.۳ درصد و جایگاه دوازدهم رسیده است. ۶ پله نزول در این جایگاه در رابطه با یکی از قدیمی‌ترین زبان‌های دنیا که میراث فرهنگی غنی و عمیقی را در بر دارد و انتقال و حفظ این میراث به فارسی‌دوستان آینده مسئولیتی جدی است، می‌تواند زنگ خطر باشد. هویتی که برخلاف سایر سرزمین‌های فتح شده در فرهنگ مهاجم ذوب نشد و توانست بسیاری از ارزش‌های تمدنی خود مانند زبان فارسی را تا حدود زیادی حفظ کند، حالا به دلایل مختلفی در فضای گسترده جهان ارتباطی رو به انقراض است. 

ازجمله مسائلی که می‌تواند به این مشکل دامن بزند، موانع فنی و زیرساختی است. مشکلات فنی مانند عدم دسترسی به اینترنت پرسرعت برای کاربران فارسی‌زبان ایرانی و زیرساخت‌های ناکافی در برخی مناطق، در کنار مسائل مربوط به فیلترینگ، تاثیر بسزایی در کاهش انگیزه برای تولید محتوای دیجیتال به زبان فارسی دارد. درحالی‌که تنوع محتوایی به زبان‌های گوناگون بازار رقابتی را فضای وب ایجاد کرده، متولیان این مساله به‌جای ایجاد سیاست‌های حمایتی و مشوق، با مساله‌ای به نام فیلترینگ و بدون بررسی عواقب بین‌المللی آن بر یکی از اصلی‌ترین ارکان هویت ایرانی - اسلامی یعنی زبان فارسی، نفس آن را به شماره انداخته‌اند.

البته که اثر فیلترینگ تنها به محدودسازی مخاطب ایرانی در دسترسی به محتوای جهانی محدود نمی‌شود، بلکه حضور گسترده تولیدکنندگان محتوا به زبان فارسی در پلتفرم‌های جهانی فرصتی برای تعامل با فارسی‌زبانان جهان را فراهم می‌کرد و ارتباطات فرهنگی میان کشور‌ها را افزایش می‌داد. در این میان مسئولان مربوطه به دلیل نگاه تک‌بعدی به حضور کاربر ایرانی در فضای جهانی وب با راه‌اندازی شبکه‌های اجتماعی داخلی موازی و محدود به مرز بر این تصورند که تنها کارکرد این بستر‌های تعامل، پیام‌رسانی روزمره است. به‌این‌ترتیب کاربر فارسی‌زبان برای حضور در بسیاری از پلتفرم‌ها و انتشار محتوا به زبان فارسی با چالش‌های متنوعی روبه‌رو می‌شود که عبور از آن به دسترسی‌ها و امکانات قابل‌توجهی نیاز دارد. برای مثال بسیاری از تولیدکنندگان محتوا به زبان فارسی در شبکه یوتیوب با وجود شروع فعالیت خود در ایران پس از مدتی برای ادامه فعالیت خود به کشور‌های دیگر مهاجرت می‌کنند که این خود علاوه‌بر آسیب‌های فرهنگی و ازدست‌دادن فرصت تاثیرگذاری بر جامعه فارسی‌زبانان خارج از کشور سهم نفع اقتصادی حضور در این شبکه‌ها را قطع و به کشور‌های دیگر منتقل می‌کند. 

عدم وجود بهره اقتصادی نیز یکی از دلایل کاهش انگیزه تولیدکنندگان محتوا به زبان فارسی است. بسیاری از پلتفرم‌ها همچون یوتیوب با پخش آگهی در میان ویدئو‌ها برای کانال‌هایی که حداقل ۱۰۰۰ مشترک و ۴۰۰۰ ساعت تماشای عمومی در ۱۲ ماه داشته باشند، به‌ازای هر ۱۰۰۰ بازدید بین ۲۰ تا ۵۰ دلار می‌پردازند که دریافت این مبلغ به دلیل محدودیت‌های بین‌المللی و تحریم‌های جهانی برای کاربران ایرانی داخل کشور شرایط پیچیده و اغلب ناممکنی دارد. در چنین شرایطی فیلترینگ نیز برای سایر فعالیت‌های درآمدزا در فضای وب چالش‌های جدیدی ازجمله دورزدن vpn‌ها را ایجاد کرده که در واقعیت دسترسی به مزایای این نوع تولید محتوای تاثیرگذار را برای بسیاری از کاربران غیرقابل استفاده کرده است. 

در کنار مسائل اشاره‌شده «ایران اکسس» کردن سایت‌ها نیز دردی بر درد‌های حیات زبان فارسی در فضای دیجیتال است. بسیاری از سامانه‌های داخلی که در ایران وجود دارند با توجیهات امنیتی اجازه دسترسی کاربران خارجی را به محتوا‌های فارسی داخلی نمی‌دهند. برای مثال حتی برخی پلتفرم‌های نمایش فیلم نیز از این قاعده پیروی می‌کنند. به این ترتیب درآمد دلاری که این سایت‌ها می‌توانند از این طریق کسب کنند و همچنین تاثیری که می‌توانند در گسترش تاثیرگذاری زبان فارسی بگذارند نیز به این شکل محدود یا ناممکن می‌شود. به‌طورکلی حل مساله ذیل این موضوع علاوه‌بر درک اهمیت حیات زبان فارسی در عرصه دیجیتال، به شناخت واقعی و دقیق از کارکرد حضور کاربران فارسی‌زبان در این فضا نیز بستگی دارد. تا وقتی نگاه مسئولان امر به فضای اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، نگاهی مهاجم و مخرب است که تصور می‌کند کاربر ایرانی یک مخاطب منفعل در برابر تهاجمات فرهنگی است که تنها از طریق فیلترینگ می‌توان او را در برابر این مخاطرات مصون کرد، توقع ارائه راهکار و عملی‌کردن آن در راستای افزایش سهم زبان فارسی در این حوزه نیز، بسیار دور از ذهن به نظر می‌رسد. 

پی‌نوشت
W۳Techs provides web technology surveys.۱

منبع: فرهیختگان-طاهره حسنلو