پیچیده‌ترین عمل پیوند جهان توسط دکتر‌های ایرانی انجام شد

به گزارش مجله خبری نگار، نه‌تن‌ها پیوند روده که حالا روش‌های نوین بازسازی و توانبخشی این عضو کم‌خبر بدن هم، ایران را در شرایط علمی مناسبی قرار داده، روش‌هایی که حاصل تلاش‌های دکتر حامد نیکوپور، رئیس بخش بازتوانی روده بیمارستان ابوعلی سینا و استادیار دانشگاه علوم پزشکی شیراز و تیمش است که از سال ۹۶ تاکنون در تنها بیمارستان پیوند روده کشور، جان ده‌ها بیمار را نجات داده‌اند. شیوه‌های ابتکاری‌شان هم مورد توجه سایر کشور‌ها قرار گرفته و حتی پزشکان آمریکایی را هم آموزش می‌دهند. او در پاسخ به همشهری نکات جالبی از این دستاورد علمی ایران مطرح می‌کند. چه شد که به حوزه پیچیده‌ترین و نادرترین پیوند دنیا ورود کردید؟ بیشترین پیوند اعضا در بیمارستان نمازی شیراز انجام می‌شد و به تدریج هم افزایش پیدا کرد. پیوند‌های پانکراس و روده هم برای نخستین بار در همین بیمارستان صورت گرفت و یکی از عوامل مهم ورود من به این حوزه بود. از سال ۹۳ فعالیتم با تیم پیوند آغاز شد و ادامه دارد. از سال ۹۶ هم بیمارستان پیوند ابوعلی‌سینا در شیراز به صورت اختصاصی آغاز به کار کرد و اینجا تنها مرکز کشور است که پیوند روده را انجام می‌دهد. پیوند روده کم‌موفق‌ترین و کمترین پیوند از لحاظ آماری است. چون بافت روده لنفاوی است و وارد هر بدنی که شود، به‌عنوان جسم خارجی از سوی بدن گیرنده تشخیص داده شده و پس زده می‌شود. موفقیتش چقدر است؟ موفقیت یک ساله پیوند روده در کشور ما ۵۰ درصد است و این عدد برای پیوند کبد به بالای ۸۵ درصد می‌رسد. البته آمار پیوند روده در جهان کم است، چون نارسایی آن نسبت به سایر ارگان‌ها کمتر است. به همین دلیل پیوند کبد در آمریکا سالانه ۸ هزار جراحی دارد، اما پیوند روده کمتر از ۱۰۰ عدد است. در مجموع جهانی هم سالانه ۲۰۰ پیوند انجام می‌شود که عمده آن در کشور آمریکاست. ایران از چه زمانی این موفقیت را کسب کرد؟ اختلاف زمانی ایران با دنیا در انجام پیوند موفق روده زیاد نیست. نخستین تلاش‌ها برای پیوند روده در بیمارستان طالقانی تهران و از سوی دکتر ایرج فاضل آغاز شد، ۲ پیوند روده که البته موفق نبود. نخستین پیوند موفق روده در کشور در سال ۲۰۰۷ در بیمارستان نمازی شیراز از سوی دکتر نیک‌اقبالیان محقق شد. پیوند روده به تنهایی نیست و چندارگانی هم انجام می‌شود، نخستین پیوند چندارگانی هم سال ۲۰۱۰ در کشور انجام شد. آمار پیوند‌ها چقدر است؟ سالانه بین ۸ تا ۱۰ پیوند روده در کشور انجام می‌شود و مجموعا از زمان آغاز تاکنون ۱۱۱ جراحی انجام شده است. این عدد در کشوری مثل چین ۴۰، در ژاپن ۴۲ و در کره‌جنوبی ۴۳ است. در هندوستان هم آمار دوتایی وجود دارد و در ترکیه کمتر از ۱۰ جراحی. به همین دلیل ایران پیشتاز پیوند روده در آسیاست و تنها مرکزی است که این تعداد پیوند را انجام می‌دهد. پیوند روده برای چه کسانی انجام می‌شود؟

بیمارانی پیوند روده می‌شوند که هیچ امیدی برای آنها وجود ندارد. بدون روده باریک (کوچک) امکان ادامه زندگی وجود ندارد و بیماران جانشان را از دست می‌دهند. با توجه به موفقیت ۵۰ درصد پیوندها، این عدد برای زنده نگهداشتن یک انسان قابل قبول است. عضو پیوندی برای بیماران نیازمند تامین است؟ این پیوند هم مثل سایر پیوندهاست و در لیست انتظار برخی بیماران را از دست می‌دهیم. اما شرایط متفاوت است و باید اندازه، گروه خونی مناسب و از نظر ایمنی تمام شاخص‌ها فراهم باشد که بتوانیم این انتقال عضو را انجام دهیم. برای پیوند روده از بیماران مرگ مغزی استفاده می‌کنیم و فرد زنده برای این پیوند در نظر گرفته نمی‌شود. اگر ۱۰۰ نفر مرگ مغزی باشند و بتوانیم از این تعداد ۹۵ کبد، ۹۰ کلیه و ۱۰ پانکراس برای پیوند داشته باشیم، این عدد برای پیوند روده فقط یکی است. دلیل این محدود شدن ظرفیت چیست؟ روده مناسب برای اهدا از یک مرگ مغزی، شرایط خاصی دارد، اول اینکه زیر ۴۰ سال باشد و صدمه‌ای به شکم بیمار وارد نشده باشد. طول مدت بستری ۳-۴ روز باشد. دارو‌هایی که فشار را بالا می‌برند، دریافت نکرده باشد. شکل ظاهری روده هم سالم باشد. به همین دلیل اهداکننده روده محدود می‌شود و برخی بیماران جان خودشان را از دست می‌دهند، اما نکته خوب اینکه تعداد افرادی که نیازمند پیوند روده باشند، نسبت به سایر پیوند‌ها کمتر است. به جز پیوند، یکی از اقدامات منحصر به فرد شما بازتوانی روده است که گفته می‌شوند نیاز به پیوند را کاهش می‌دهد. در این‌باره هم بگویید؟ تنها مرکز پیوند روده در شیراز است و بخش بازتوانی‌اش هم از سال ۹۶ راه‌اندازی شده. این بخش در ایران و منطقه یونیک است، چون تمام خدمات را از دارودرمانی تا پیوند ارائه می‌دهد. ما در دنیا هم شناخته شده هستیم، چون کار بازسازی روده را انجام می‌دهیم. به دلیل اینکه موفقیت پیوند روده ۵۰ درصد است، تلاش کردیم بازسازی روده در کشور افزایش پیدا کند. طول روده سالم ۴.۲ متر است، اما با اقدامات بازتوانی همین حالا هم بیماری داریم که با طول روده ۲۵ سانتی‌متری زندگی می‌کند. روده را با روش‌های جراحی بازسازی و طول آن را افزایش می‌دهیم تا بیمار نیازی به پیوند نداشته و طول عمر بیشتری داشته باشد. تمام جراحی‌های نوین مرتبط با روده در ایران انجام می‌شود؟ از نظر جراحی‌های بازسازی و پیوند روده عضو انجمن جهانی پیوند روده دنیا هستیم. برخی جراحی‌های بازسازی روده ابتکار خودمان است و پیشرفت این حوزه در کشور ما به‌گونه‌ای است که چند جلسه آموزشی هم برای جراحان آمریکا برگزار کرده‌ایم. اما برخی کمبود‌های لجستیکی وجود دارد. از جمله دارویی که بیمار با تزریق آن می‌تواند حتی با ۸ سانتی‌متر روده هم زندگی کند، اما هزینه تزریق ماهانه این دارو چیزی حدود ۱۰ هزار دلار است و به‌طور حتم نه سازمان‌های بیمه‌گر می‌توانند آن را پوشش دهند و نه بیماران توانایی پرداختش را دارند؛ بنابراین شرکت‌های داروسازی باید به سمت تولید این دارو بروند تا با قیمت کمتر در اختیار بیماران قرار بگیرد. این دارو و دستگاه مخلوط‌کننده غذای بیماران ۲ کمبودی است که ما درباره بیماران با نارسایی روده داریم. هزینه‌های پیوند روده گران است؟ هزینه پیوند روده در کشوری مثل آمریکا ۱.۲ میلیون دلار و در ایران ۲۸۰ میلیون تومان است که از سوی وزارت بهداشت پرداخت می‌شود که شامل داروها، جراحی، بیهوشی، بستری بیمار چند ماهه در بخش آی‌سی‌یو و... است. مقرون به صرفه هم نیست و به لحاظ اقتصادی ضرر است، چون تنها هزینه بستری و داروی بیمار ۵۰۰ میلیون تا ۶۰۰ میلیون تومان می‌شود.

جراحی ۱۵ ساعته پیوند روده هم هیچ آورده مالی خاصی برای تیم پیوند ندارد و طبق تعرفه‌ها آنقدر کم است که حتی نمی‌توان گفت. آن هم درحالی‌که تقریبا ۲ ماه بعد از پیوند هم بیمار همچنان در آی‌سی‌یو حضور دارد و پزشک باید به‌صورت مرتب او را ویزیت کند، اما مجموع دستمزدش به اندازه تزریق یک‌بار بوتاکس در مطب پزشک عمومی هم نیست. پیوند روده در کشور به این دلیل ادامه دارد که هم جان عده‌ای نجات پیدا کند و هم پرستیژ علمی ایران در مجامع بین‌المللی حفظ شود. چه شرایطی باعث می‌شود که یک نفر نیازمند پیوند روده شود؟ اگر طول روده کوتاه شود، بیمار نیازمند پیوند است. اما مسئله سکته روده هم وجود دارد، کسانی که دچار سکته قلبی یا مغزی می‌شوند ممکن است سکته روده هم داشته باشند، یعنی عروقی که خون را به روده می‌رساند بسته و سیاه می‌شود و خونرسانی به شکل مناسب صورت نمی‌گیرد. به همین دلیل جراحان مجبور می‌شوند که بخشی از روده را بردارند. این مسئله در بزرگسالان شایع‌ترین علت است که باعث کوتاهی روده و نیاز به پیوند می‌شود. این مسئله دقیقا به سبک زندگی افراد بستگی دارد، چون افرادی که دچار سکته روده می‌شوند مشکلات قلبی - عروقی، دیابت و... دارند. برخی از مشکلات روده، اما به سبک زندگی افراد ربطی ندارد، ازجمله اختلالات روده حین تولد یا افرادی که دچار خودایمنی هستند. در این شرایط بدن با تصور اینکه روده جسم خارجی است شروع به تخریب آن می‌کند. برخی بیماران هم مبتلا به تومور‌های با رشد آهسته هستند که قسمت اعظم روده یا عروق آن را احاطه کرده‌اند. در این شرایط برای برداشتن تومور‌ها باید روده برداشته شود و برای ادامه حیات پیوند نیاز است.