نت‌ها، ناجی توریسم! فرصت‌های از دست‌رفته گردشگری ایران

به گزارش مجله خبری نگار/ایران-نیلوفر منصوری: در آخرین روز‌های سالی که گذشت، خنیاگران و نوازندگان بسیاری در قالب گروه‌های موسیقی اقوام از شمال، جنوب، شرق و غرب ایران به تهران آمدند و طی چند روز، در نمایشگاه گردشگری، برای علاقه‌مندان و بازدیدکنندگان موسیقی نواحی نواختند. طنین صدای دلنشین خوانندگان آواز‌های محلی اقصا نقاط ایران، تنها در پایتخت طنین‌انداز شده بود و در تمام ساعات برگزاری، میهمان محفل گرم خانواد‌ه‌ها و لحظه‌های سرخوشانه جوانان و کهنسالان مرکز شده بود. پس از پایان نمایشگاه نیز، در حالی که هر کسی به شهر و دیار خود بازمی‌گشت، خواسته یا ناخواسته موسیقی گوش می‌کرده‌اند؛ پاپ یا سنتی و چه بسا موسیقی نواحی. به گفته کارشناسان، اقوام بسیاری در ایران سکونت دارند که هر کدام، هنرمندان برجسته مختلفی در رشته‌های هنری موسیقی، صنایع دستی و... دارند و می‌توانند با همین ظرفیت‌ها، فرصت کم‌نظیری برای بخش‌های گوناگون و حتی رونق بیش از پیش گردشگری فراهم کنند.

با وجود این، یکی از بخش‌های گردشگری که تاکنون توجه زیادی به آن نشده، همین مسأله است. گویش‌ها، صنایع دستی، غذا‌های محلی، معماری، سبک زندگی و موسیقی این اقوام جاذبه منحصر به‌فردی است که می‌تواند زمینه جذب حداکثری گردشگران را فراهم کند. به زعم کارشناسان با توجه به وجود این پتانسیل عظیم در کشور تاکنون این ظرفیت آنچنان که باید معرفی نشده است و بسیاری از مردم با این جاذبه ارزشمند و البته نشاط‌آفرین ناآشنا هستند.

چگور شاهسوند

در جایگاه مخصوص موسیقی، هر کدام از اقوام با توجه به برنامه‌ریزی صورت گرفته به جایگاه می‌آیند و با گروه خود، موسیقی بومی و محلی خود را اجرا می‌کنند. یکی از گروه‌های موسیقی که به جایگاه آمده، گروه موسیقی ایل شاهسوند استان مرکزی است که بازدیدکنندگان زیادی را به دور خود جمع کرده است.

بازدیدکنندگان یکی در میان، موبایل‌های خود را به سوی گروه نشانه رفته‌اند تا لحظه اجرای موسیقی شاد و دلنشین آن‌ها را به یادگار ضبط کنند. حسین‌علی حسینی، سرپرست گروه موسیقی ایل شاهسوند استان مرکزی می‌گوید: گردشگری موسیقی در تعریفی ساده و سلیس، شامل افرادی است که در نمایش، همایش، نمایشگاه یا جشنواره‌های مختلف در مناطق دیگر شرکت می‌کنند و در این برنامه‌ها علاوه بر آشنایی با بزرگان و مشاهیر موسیقی با آداب و سنن اقوام و آیین‌ها نیز آشنا می‌شوند و فرصت مغتنمی برای برگزاری تور‌های گردشگری فرهنگی فراهم می‌شود. به گفته او، ایران از تنوع قومیتی و موسیقایی بالایی برخوردار است و در ایام برگزاری این‌گونه برنامه‌ها، یکی از فرصت‌های خوبی که ایجاد می‌شود این است که گروه‌های مختلف موسیقی اقوام همدیگر را می‌بینند و به نوعی تبادل فرهنگی ایجاد می‌شود.

او که نوازنده «چگور و سرنا» همراه با آواز است، می‌گوید: گوناگونی اقوام در ایران، با رنگارنگی لباس‌ها، کشور ایران را مثل چهارفصل زیبا کرده است. فصل بهار و پاییز اقوام هم مثل همین می‌ماند و همین عامل، موجبات جذب گردشگر را فراهم می‌کند.

بازتاب موسیقی در گردشگری

گروه‌های موسیقی علاوه بر جایگاه نواختن موسیقی، در کنار هر غرفه‌ای نیز به اجرای برنامه می‌پردازند و گاهی در میان غرفه‌ها در سالن می‌گردند و بازدیدکنندگان زیادی را به دور خود جمع می‌کنند. محمد بزرگی، یکی از هنرمندان آوازخوان کهگیلویه و بویراحمد معتقد است که موسیقی تأثیر بسیار زیادی در جذب تماشاچی و گردشگر دارد.

به همین دلیل است که می‌گوید: با اجرای مراسم، جشنواره‌ها، کنسرت‌ها و… می‌توان گردشگران را به گردشگری فرهنگی و تفریحی دعوت کرد. او با بیان اینکه موسیقی نواحی در این‌گونه برنامه‌ها، دارای بازتاب بسیاری است، می‌افزاید: به دلیل شاد و ریتمیک بودن، داشتن ساز کوبه‌ای و ملودی زیبا، می‌توان برنامه شادی برای مردم فراهم کرد. به گفته او، موسیقی و آیین کهگیلویه و بویراحمد، آیین اتحاد است؛ وقتی دست به دست هم می‌دهیم ستایش و شکر خدا را به جای می‌آوریم. رقص چوب به معنای داشتن پایه زندگی است و در شادی و عزا از دیرباز از این نوع موسیقی استفاده می‌شود و از نسلی به نسل دیگر رسیده است. همچنین موسیقی و آواز‌های حماسی محلی بیشترین طرفدار را در بین مردم این منطقه دارد.

عاشیق‌های آذربایجان

در آذربایجان کمتر روستایی وجود دارد که مراسم جشن‌ها و عروسى‌هایشان را بدون «عاشیق» برگزار کنند. حتى مناطقى که عاشیق ندارند، از مناطق دیگر عاشیق دعوت می‌کنند تا مجالس و مراسم را با سخنان حکمت‌آموز و ترانه‌ها و منظومه‌هاى دلنشین خود گرم کنند.

موسیقى بومى آذربایجان از قدیم تاکنون در «عاشیق‌ها» خلاصه مى‌شود. عاشیق‌ها هنرمندانى هستند که به طور خودساخته از میان مردم برخاسته‌اند و با هنر اصیل و نواى دلنشین ساز خود که همراه با ترانه‌هاى دلپذیر و متناسب با شرایط مراسم است، در عروسى‌ها و قهوه خانه‌ها به ترنم درمى‌آیند. به گفته عاشیق غلامرضا اژدری، عاشیق تنها کسی است که هم می‌نوازد، هم روایت می‌کند، هم می‌خواند و هم یاد می‌دهد و مجالس را حتی تا ۱۵ ساعت مداوم شور و نشاط می‌بخشد، در حالی که فقط یک نفر است.

این پیشکسوت هنر عاشیقی می‌گوید: گردشگری به همراه موسیقی آنچنان پررونق است که می‌توان بخش بزرگی از اقتصاد را بر پایه آن بنا کرد. به این معنا که، شرکت افراد در یک برنامه، همایش یا جشنواره، کنسرت یا نمایش و رویداد‌هایی که برای حضور در آن‌ها باید سفر کرد، موجب می‌شود پول بیشتری توسط گردشگران در مقصد خرج شود و در نهایت منجر به رونق اقتصاد محلی مقاصد می‌شود. به همین دلیل است که گردشگری موسیقی در بسیاری از مناطق جهان به یک صنعت پردرآمد تبدیل شده است.

عاشیق اژدری با بیان اینکه «عاشیق‌ها دنباله‌رو خنیاگران هستند»، ادامه می‌دهد: به زبان ساده، خنیاگران هنرمندانی بداهه‌ساز و بداهه‌نواز بودند و تاریخ و داستان‌های حماسی را می‌سرودند و سینه به سینه به نسل‌های بعد خود منتقل می‌کردند. آنگونه که او می‌گوید: شرط عاشیقی شش‌دانگ بودن است و باید شش ویژگی هنرمندی، خوانندگی، نوازندگی، ادبیات، سجایای اخلاقی و رقص منحصر به خود را داشته باشند و خودشان ساز خود را درست کنند.

محمد محمدی آراد نیز می‌گوید: گردشگری موسیقی ضمن اینکه باعث ایجاد لذت و احساسی خوشایند در مخاطبان می‌شود، فعالیت مهم فرهنگی نیز تلقی می‌شود. همچنین، می‌توان گفت علاوه بر تجربه فرهنگی این گردشگری که بسیار حائز اهمیت است، سودآوری رویداد‌های موسیقی نیز یکی دیگر از مزیت‌های اصلی آن است. به گفته این هنرمند، موسیقی آذربایجان در حقیقت غنی شده از فرهنگ و هویت آذربایجان است و آیین‌هایی که ما اجرا می‌کنیم با موسیقی است. او ادامه می‌دهد: با توجه به اقوام مختلف ایران با سنن و آیین‌های مربوط به خود، بسیار واضح است که چرا گردشگری مبتنی بر موسیقی، در سراسر دنیا، طرفداران بسیاری دارد. به‌گونه‌ای که امروزه بسیاری از کشور‌های پیشرفته ارزش موسیقی را درک کرده و بین گردشگری و موسیقی پیوندی ناگسستنی ایجاد کرده‌اند.

خنیاگران ترکمن

باغشی‌ها (به ترکمنی خنیاگر) هنرمندان موسیقایی قوم ترکمن هستند که با آن دو تار و نوایش، زندگی مردمانشان را روایت می‌کنند. دوتار جزء جدانشدنی زندگی ترکمن‌هاست و در روزگاری که نگارش نبود، رسالت بزرگ باغشیان، دنبال کردن روایات، داستان‌ها، نقل‌ها و به طور بنیادی، به دوش کشیدن حرکت تاریخی- فرهنگی و داستان‌های حماسی و عاشقانه و فرهنگ و هنر ترکمنی بوده است.

یکی دیگر از هنرمندان موسیقی که اهل بندر ترکمن است می‌گوید: با توجه به اینکه ایران از تنوع قومیتی و فرهنگ فولکلور بسیار غنی برخوردار است، پتانسیل تحقق این نوع از گردشگری را داراست. در کشورمان موسیقی و گردشگری می‌توانند به‌راحتی با هم پیوند خورده و تجربه سفری خوشایند را برای گردشگران در زمینه‌های انتقال فرهنگ، سنن و آداب و رسوم یک منطقه به دیگران فراهم آورند. آنگونه که سعید کاملی می‌گوید: وجود اقوام مختلف در نقطه به نقطه کشورمان، به همراه آیین و سنن و موسیقی اصیل خاص خود، می‌تواند به عنوان یکی از الگو‌های شاخص در فرهنگ فولکلور ایران محسوب شود که با استفاده از جذابیت‌های موسیقی‌های محلی و جشنواره‌های موسیقی، علاوه بر احیای آداب و رسوم محلی نقش مؤثری در جذب گردشگر ایفا می‌کند.

ترانه‌های دیوانی کردی

افسانه‌های کردی، سرمنشأ ترانه‌هایی برای موسیقی کردی بوده‌اند که در نهایت به شکل‌گیری ترانه‌های دیوانی منجر شده است که رنگ و بوی حماسی به خود گرفته‌اند. آنچه که در موسیقی فولکلور کردی اهمیت بسیار دارد، به داستان‌ها و حکایاتی مربوط می‌شود که با موضوع قهرمانی و دلدادگی است.

یکی از هنرمندان موسیقایی کردستان با بیان اینکه گردشگری موسیقی یکی از انواع گردشگری است، می‌گوید: موسیقی بومی از فرهنگ و هویت کهن مردم نشأت گرفته و در تمام شئونات زندگی مردم این منطقه از تولد تا مرگ و از اندوه تا شادی ردپایی از آن وجود دارد.

حامد خالدی برگزاری این‌گونه برنامه‌ها در قالب اقوام ایرانی را ظرفیتی مهم برای جذب گردشگر و معرفی جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی استان نام می‌برد و می‌گوید: گسترش این‌گونه برنامه‌ها، ارائه بسته‌های گردشگری موسیقی، برگزاری کارگاه‌های آموزشی موسیقی برای گردشگران، تماشای زنده موسیقی و رقص محلی، بازدید از آرامگاه‌های موسیقیدان‌های برجسته منطقه و... قطعاً به احیای موسیقی کشور کمک بسزایی می‌کند.