۸۶ سال فردوسی پژوهی بدون اینترنت

به گزارش مجله خبری نگار/خراسان: شاهنامه فردوسی و ادبیات حماسی، یکی از محبوب‌ترین و پرطرفدارترین زمینه‌ها برای پژوهش و تحقیق است. از گذشته تا امروز، هرساله تعداد زیادی مقاله درباره این موضوع در مجله‌های پژوهشی، روزنامه‌ها و ... به چاپ رسیده و می‌رسد. این‌جاست که ضرورت وجود کتابی که بتواند مشخصات همه این مقاله‌ها را در اختیار دانشجویان، استادان و پژوهشگران قرار بدهد، مشخص می‌شود.

دکتر محمدجعفر یاحقی، استاد سرشناس ادبیات فارسی، در دهه ۸۰ ضرورت چاپ چنین کتابی را احساس کرد و نوشتن آن را به دو دانشجوی دوره دکتری ادبیات فارسی سپرد تا برای رساله پایان تحصیلاتشان به سرانجام برسانند. حالا حاصل راهنمایی و نظارت مستقیم این استاد برجسته زبان و ادبیات فارسی در قالب کتابی به نام «فهرست توصیفی-تحلیلی مقالات مربوط به شاهنامه از سال ۱۲۹۴ تا ۱۳۸۰» منتشر و در دو رویداد جشنواره بین‌المللی شعر فجر و جایزه کتاب سال شایسته تقدیر شناخته شده‌است. در ادامه، گفت‌وگوی ما با دکتر محمدجعفر یاحقی درباره این کتاب را می‌خوانید.

چه شد که به فکر گردآوری فهرست مقالات مربوط به شاهنامه و فردوسی افتادید؟

در دهه ۸۰ احساس کردم چنین کاری ضرورت دارد و الگویش را تعریف کردم و به دو دانشجوی دوره دکتری دادم که به عنوان موضوع رساله پایان تحصیلاتشان انتخاب کردند.

خانم زهرا سیدیزدی مقالات قدیمی را بررسی و فهرست کرد و کار بخش دوم هم به عهده خانم مرضیه خافی بود.

این کتاب به بررسی چه نکاتی از مقاله‌ها پرداخته‌است؟

این کتاب مقالات مربوط به فردوسی و شاهنامه را از سال ۱۲۹۴ تا ۱۳۸۰ بررسی کرده و در آن مشخصات بیش از دوهزار مقاله آمده‌است. علاوه بر این، در کتاب محتوای مقاله هم بررسی شده؛ ازجمله این‌که منابعش چه بوده، از کجا اقتباس شده و چه تأثیری بر مقاله‌های بعد از خود گذاشته است و چه اهمیتی در مطالعات فردوسی‌شناسی دارد. هر مقاله در یکی دو صفحه بررسی شده. کلیدواژه‌های هر مقاله هم آمده و بعد هم ارزیابی و نقدی از مقاله نوشته شده‌است. نکته دیگر این که این مقالات بر مبنای فهرست مقالات ایرج افشار انتخاب شده‌اند که مقالات مهم و تأثیرگذار هستند.

دوره زمانی بررسی مقاله‌ها مربوط به دوران پیش از رواج اینترنت است. از سختی‌های جمع‌آوری و بررسی این مقاله‌ها بفرمایید.

بله. هم دوره زمانی مقاله‌هایی که در کتاب آمده مربوط به دوره پیش از اینترنت است و هم بررسی مقالات توسط خانم‌ها سیدیزدی و خافی مربوط به دوره‌ای است که اینترنت خیلی فراگیر نشده بود و تمام کار‌ها دستی انجام شده‌است. همین مسئله گردآوری اطلاعات را خیلی وقت‌گیر می‌کرد. بعد از دفاع این دو رساله در سال‌های گذشته، دیدیم که هر دو مکمل هم هستند و تصمیم گرفتیم این دو باید با هم یکی شوند. سپس مقالات را بر اساس موضوع مرتب کردیم. یکی دو سال خودم به همراه چند دانشجوی دوره دکتری مشغول این کار بودیم. این کتاب یک کار علمی و نقادانه است. مقدمه‌ای برایش نوشتیم و انتشارات دانشگاه فردوسی منتشر کرد. بعد از چاپ اول هم فهرست کلیدواژه‌هایش را درآوردیم که در چاپ دوم خواهد آمد.

مخاطب اصلی این کتاب چه کسانی هستند؟

این کتاب اهمیت بسیاری برای مطالعات شاهنامه‌شناسی دارد. کسانی که می‌خواهند در زمینه شاهنامه، فردوسی، ادبیات حماسی و فرهنگ ایران باستان بنویسند، به این کتاب نیازمند هستند. ممکن است مقالات ده پانزده سال اخیر در اینترنت آمده باشد، اما مقالات این کتاب تقریباً هیچ‌کدامشان در اینترنت نیست و مربوط به قبل از اینترنت هستند و به ندرت بعضی از آن‎ها وارد اینترنت شده است؛ بنابراین مکمل اطلاعاتی است که دانشجویان در اینترنت به آن‌ها دسترسی ندارند. کما این‌که ده دوازده مقاله را ما هم نتوانستیم چه در داخل و چه خارج از کشور پیدا کنیم. مقالاتی که مشخصاتش هست، اما متن آن نیست، چون در نشریاتی چاپ شده که کمیاب هستند و هیچ کتابخانه‌ای در مخزنش آن‎ها را نداشت.

مشابه این کتاب در دیگر موضوعات ادبی داریم؟

دوست عزیزمان، دکتر کاووس حسن لی در کتابی به نام «فرهنگ سعدی‌پژوهی» مقالات مرتبط با سعدی را از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۷۵ بررسی کرده‌است. خانم زینب نوروزی هم در کتاب «فرهنگ نظامی‌پژوهی» مقالات انتشاریافته درباره آثار نظامی گنجوی از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۸۰ را گردآوری کرده‌است.

برای فهرست مقالات منتشرشده بعد از سال ۱۳۸۰ هم فکری کرده‌اید؟

بعد از این کتاب، یکی دو رساله دیگر نوشته شده که می‌تواند مکمل کتاب فعلی باشد، ولی هنوز به چاپ نرسیده‌است. همکار من، دکتر ابوالقاسم قوام این کار را دنبال می‌کنند و امیدواریم بتوانند مقالات منتشرشده تا سال ۱۴۰۰ را فهرست و تدوین کنند.